فصل دوم: تجزیهٔ طبقاتی دهقانان

---

نوشتهٔ ولادیمیر ایلیچ لنین

---

  فصل دوم

تجزیهٔ طبقاتی دهقانان

رتست از پروسهٔ دیدیمتجزیهٔ که در تولید سرمایه‌داری مبنای تشکیل بازار داخلی عبا

[ و کارگران .کشاورزی تقریباً کشتکارانentrepreneursتمام کوچک به مقاطعه ]کاران

آثاریاند، که در رابطه با وضع اقتصادی دهقانان روسیه در دوران بعد از رفرم نوشته شده

دهقانانات اشاره می .کنند لذا وظیفهٔ ما مطالعهٔ تجزیهٔ«خصوصی به»طبقاتی اصطلاح به

های اصلیآماری این پدیده و تعیین درجهٔ اهمیت آن است. در توضیحات زیر داده

سرشماری۴٠( خانه به خانهٔ زمستوو مورد استفاده قرار می ).گیرد

آماروروسیا)۴١( زمستووی مربوط به ١-نو

زراعت« دهقانی در جنوب آقای»روسیه .و پوستنیکوف در کتاب خود تحت عنوان

( آمار زمستووی مربوط به فرمانداری توریدا و قسمتی از مسکو)،١٨٩١)(۴٢فرمانداریهای

.اند در نوشتجات مربوط به خرسونتجزیهٔ و اکاترینوسالو را جمع آوری و تفسیر کرده

های جمع آوری طبقاتیشده دهقانان، باید مقام اول را به این کتاب داد، و به نظر ما تنظیم داده

ایم و در صورت لزوم نیکوفتکمیل بر اساس سیستمی که ما اختیار توسطنموده آقای پوست

های مندرج در نشریات زمستوو، .ضروریست آمارگران گهگاهزمستووی آنها به وسیلهٔ داده

.اند توریدا،روش خانوارهای دهقانی را بر حسب مساحت زیر کشت آنها گروه بندی کرده

هر گروه بر مبنای ازتفوق رداشتاقتصاد بسیاردقیقی درستی که به کمک آن می توان ب

های عمومی موقعیتمربوط مکانی کشت غلات و کشاورزی به مقیاس وسیع پیدا .نمود داده

به* گروههای اقتصادی دهقانان توریدا به شرح زیر .است

داده‌های زیر بیشتر به سه ناحیهٔ شمالی اصلی فرمانداری توریدا، یعنی بردیانسک، ملیتوپول و دنیپر * یا

دنیپربه تنهایی مربوط می .شود

سه بهناحیه ازای هر ناحیهٔ«خانوار »دنیپر

گروه دهقانان

% کل

خانوارها

زند و مر

کارگران

مرد

% کل

خانوارها

مساحت

متوسط زیر

کشت به ازای

هر خانواده .د

کل مساحت

زیر کشت .د

به عنوان

درصدی

از کل

% کل

خانوارها

١.غیرکشتکار٩۴٫۶١٧٫۵---

. کشت ٢کنندهٔ ١٢٫١۴٠٫٢

کمتر۵.د از

١١۴٫٩١٫١١١٫٧٣٫۵٣۴٠٧٠٢٫۴

. کشت ٣کنندهٔ

۵تا١٠.د

٢٠۵٫۴١٫٢٢١٨١۴٠۴٢۶٩٫٧

. کشت ۴کنندهٔ

١٠تا٢۵.د

۴١٫٨۶٫٣١٫۴٣٩٫٢١۶٫۴۵۴٠٠٩٣٣٧٫۶٣٧٫۶٣٩٫٢

. کشت ۵کنندهٔ

٢۵تا۵٠.د

١۵٫١٨٫٢١٫٩١۶٫٩٣۴٫۵۴٩۴٠٩۵٣۴٫۴

. کشت ۶کنندهٔ ۵٠٫٣٢٠٫۶

بیشتر۵٠.د از

٣٫١١٠٫١٢٫٣٣٫٧٧۵٢٣٠۵٨٣١۶٫٠

کل١٠٠۶٫٢١٫۴١٠٠١٧٫١١۴٣٩٢۶٧١٠٠

کل خانوارها مشتمل) بر توزیع۵/٢حدود زمین زیر کشت به هیچ وجه یک دست :نیست

ها٨/١کل کمتر از حد متوسط (است مالک ًتقریبا سکنه، زیرا تعداد عائلهٔ این ١٠/٣خانواده

زمین زیر کشت می باشند؛ اینها متعلق به گروه دهقانان تنگدستی اند که زراعت ناچیزی

دارند و درآمد حاصله از زراعت کفاف احتیاجاتشان را نمی .کند بعد از اینها، دهقانان میانه

کل سکنه را تشکیل می دهند و از درآمد حاصله از زراعت حالی۵/٢مخارج قرار دارند که

متوسط١۶تا شان را تأمین می نمایند آقای) پوستنیکوف معتقد است که یک خانواده با داشتن

زمین زیر کشت قادر خواهد بود مخارج متوسط خود را تأمین .(نماید گروه سوم ١٨.درا

(سکنه که بیش از نیمی خانوارها١٠/٣از دهقانان۵/١و مرفهی تشکیل می دهند حدود)

اند، مقدار مساحت زیر کشت به ازای زمینهایهر زیرکشت را در دست خود متمرکز کرده

زراعت این گروه را نشان می .دهد خانوار»تجاری«آقای به روشنی خصوصیت

پوستنیکوف برای برآورد دقیق دامنهٔ وسعت کشاورزی تجاری گروههای مختلف، روش زیر

را بکار می .برند ایشان اقالم زیر را از کل مساحت زیر کشت مزرعه تفکیک می .کنند

ا تأمین می مساحت.(کند جهت] [تأمین آذوقه که) آذوقهٔ خود خانواده و کارگران کشاورزی ر

مساحت جهت] [تأمین علوفه که) علوفهٔ دامها را تأمین می (کند و مساحت خدماتی مزرعه

محوطهٔ) پرورش بذر، زمین زیربنا و (غیره و بعد از منظور نمودن این اقالم، حاصل]

ای که محصول آن برای بازرگانیفروش یا محاسبهتجاری عبارتست [از اندازهٔ مساحت

% مساحت زمین١١٫٨زیر زیر کشت دارند، عمال انی۵تا١٠.دتنها که .استبین دهقان

کشت آنان به مصرف تولید برای فروش می رسد، درجهٔ رشد این درصد متناسب است با

%۴ برای افزایش٣۶٫۵گروه مساحت زمین زیر کشت خاص) هر (گروه به ترتیب :زیر

. در نتیجه دهقانان مرفه %ه۶دو) برای %۵–۶١گرو برای جدول]–۵٢گروه [فوق

( به چیزی که کشت تجاری نامیده میشود، اشتغال دارند و از این راه گروه۴و۵سالیانه

روبل به چنگ می .آورند بنابراین، این درآمد۵٧۴الی١۵٠٠گونه پولی ناخالصی برابر

کشتتوسط تجاری تبدیل به زراعت سرمایه‌داری می گردد، زیرا مساحت کشت شده

دهقانان مرفه از حد نصاب کار خانوادگی یعنی) آن مقدار زمینی که یک خانواده، تنها با

توسل به استفادهاستخدام از نیروی کار خود کشت می (کند تجاوز نموده، آنان را وادار به

می :کند مطابق برآورد مؤلف، در سه ناحیهٔ شمالی فرمانداری توریدا، دهقانان کارگرمرفه

کارگر]»[کمبود روستایی استخدام می .کنند برعکس، دهقانان ز١۴٠٠٠تهیدست متجاواز

( یعنی به فروش نیروی کار خود متوسل می۵٠٠٠می کنند متجاوز) کارگر«از را تأمین

شوند،۵الی١٠.د زیرا درآمد حاصل از کشت زمین مثال در مورد گروه کشت کنندهٔ

روبل* بالغ می انوار٣٠.گردد به جدولحدود [(فوق به ازای هر گروه)]٣خ

نتیجتاً در

اینجا ما شاهد همان پروسهٔ به وجود آمدن بازار داخلی که به تئوری تولید سرمایه‌داری برمی

در نتیجهٔ تبدیل محصول زراعت تجاری مقاطعه کارانه و نیروی بازار«کار گردد–»داخلی

فروخته.ند شده دهقانان تنگدست به کالا، رشد می ک

برای آشنایی عمیق تر خود با این پدیده، بهتر است بطور جداگانه به بررسی موقعیت هر

های مربوط گروهبه از دهقانان .بپردازیم اجازه بدهید اول از گروه فوقانی شروع .بنماییم داده

مقدار زمین متصرفی مورد بهره برداری این گروه به قرار زیر :است

داری ناحیهٔتوریدا دنیپر فرمان

مساحت.د( کشت شده به ازای هر خانوار )

اجارهکل خریداریشده گروهحصهایشده خانوارها

١.غیرکشتکار۶٫۴٠٫٩٠٫١٧٫۴

.۵.د۵٫۵٠٫٠۴٠٫۶۶٫١ کشت کنندهٔ کمتر ٢از

.۵تا١٠.د٨٫٧٠٫٠۵١٫۶١٠٫٣ کشت ٣کنندهٔ

.١٠تا٢۵.د١٢٫۵٠٫۶۵٫٨١٨٫٩ کشت ۴کنندهٔ

.٢۵تا۵٠.د١۶٫۶٢٫٣١٧٫۴٣۶٫٣ کشت ۵کنندهٔ

.۵٠.د١٧٫۴٣٠٫٠۴۴٫٠٩١٫۴ کشت کنندهٔ بیشتر ۶از

میانگین١١٫٢١٫۶٧٫٠١٩٫٩

بنابراین مالحظه می گردد که دهقانان مرفه، صرف نظر از این حقیقت که بیشترین

یداری و اجاره شده را نیز ،(در اکثر زمینهای ی۴٣خر را در اختیار زمینهایها)دارند حص

جه این مطلب می باشند که تفاوت میان گروهها عمال از نظر آقایمقدار پوستنیکوف به درستی *متو

( مقدار بازدهی درآمد١برابر پولی حاصل از زمین بسیار فاحش .است به منظور محاسبه فرض می کنیم

( قیمت غلهٔ فروخته شده برای] هر دو [گروه یکسان باشد؛ به هر صورت دهقان مرفه عمال و٢بازدهی

ه و غلهٔ خود را با شرایط مناسب تری به فروش می محصول.رساند بیشتری داشت

دست* خود متمرکز نموده، به مالکان کوچک و زارعان سرمایه دار مبدل می .شوند

اجارهٔ

روبل مخارج سالیانه می زمین٧٠الی١۶٠.باشد به نرخ محلی، ١٧الی۴۴.دمتضمن

می ایشود تجاری روبرو :هستیم زمین بدل به بدیهیکالا است که ما در اینجا با معامله

یک.« ماشین پول [یعنی]»سازی

های مربوط به دامها و ابزار [کشاورزی] را در نظر اجازه:بگیریم بدهید داده

سه ناحیهٔ فرمانداری توریدا واقع در منطقهٔ دنیپر

های حیواناتخانوادهفاقد به ازای هر خانوار

حیوانات بارکش

ابزار

**

به ازای هر خانوار

شخم غیرکلبارکشیزنی گروهبارکشبارکش خانوارها

١.غیرکشتکار٠٫٣٠٫٨١٫١٨٠٫۵--

. کشت کنندهٔ ٢کمتر

از۵.د

١٫٠١٫۴٢٫۴۴٨٫٣--

.۵تا کشت ٣کنندهٔ

١٠.د

١٫٩٢٫٣۴٫٢١٢٫۵٠٫٨٠٫۵

.١٠ کشت ۴کنندهٔ

تا٢۵.د

٣٫٢۴٫١٧٫٣١٫۴١٫٠١٫٠

.٢۵ کشت ۵کنندهٔ

تا۵٠.د

۵٫٨٨٫١١٣٫٩٠٫١١٫٧١٫۵

. کشت کنندهٔ ۶بیشتر

از۵٠.د

١٠٫۵١٩٫۵٣٠٫٠٠٫٠٣٢٫٧٢٫۴

میانگین٣٫١۴٫۵٧٫۶١۵٫٠

به این ترتیب مالحظه می شود که دهقانان مرفه به مراتب بهتر از دهقانان تنگدست و حتی

به ما میانهنشان حال مجهز به ابزار کشاورزی می .باشند نظری کوتاه به این جدول کافیست

که»دهقانان«پای مردم اینقدر عالقه دارند در موقع صحبت حد«از دهد»متوسطی که ارقام

آنرا به میان بکشند، تا چه حد کاذب .است کشت تجاری بورژوازی دهقانی در اینجا با

دامپروری تجاری یعنی پرورش گوسفندان دارای پشم ضخیم همراه .است در رابطه با ابزار،

بر آنچه ذکر شد ارقام مربوط به ابزار پیشرفته را که ما از گزارشات علاوهآماری

زمستوو***

% کل ماشینهای درو کنی ایم،٢٨۴١یا٩٢٫٨و نقل خواهیم استخراج.نمود کرده

کل تعداد (۵/١.(خانوارها متعلق به بورژوازی دهقانی می باشد علف٣٠۶١) چینی )

الزم به تذکر است که تعلق مقدار نسبتا زیاد زمین خریداری شده به کسانی که مبادرت به کشت آنها *نمی

کنند به علت آنست که این گروه خریداران را دکان داران، صاحبان مؤسسات صنعتی و غیره تشکیل می

با کشتکاران واقعی، یکی از نقایص معمولی آمار زمستوو را تشکیل .دهند»دهقانان«می مخلوط شدن این

.دهد ما بعدا به این نقص مجددا اشاره خواهیم .نمود

:بارکشی گاری، واگن های سرپوشیده و روباز، و **.غیره

شخم :زنی خیشهای آهنی، کلوخ ماشین)شکنها شخم (زنی و .غیره

گزارشات آماری مربوط ،١٨٨۵»)به سیم ناحیهٔ«فروپل، گزارشبهملیتوپول آماری ***»مربوط

، سیم ،٢فروپل، گزارشات«جلد آماری مربوط به ناحیهٔ ،١)(۴۴،(-»دنیپر فرمانداری«جلد توریدا

١٨٨۶.

عالی تر مزرعهٔ) وسیع تکنیکهایتر، رفهزراعی کامالاز طبیعی است که دهقانان م

ذخیرهٔ فراوان تر ابزار، دسترسی به منابع مالی و (غیره استفاده می نمایند؛ یعنی اینکه

سریع تر می کارند، از آب و هوای مساعد استفادهٔ بهتری می کنند و بذر دهقانان»را مرفه

مناسب تری درو می کنند؛ وآنها محصول را در در«موقع خاک مرطوب تری می کارند

غله شان را همینکه باری از مزرعه می رسد، خرمن کوبی میکنند و قس .علیهذا طبیعی

است که هزینهٔ تولید محصولات کشاورزی به) ازای هر واحد (محصول نیز با افزایش ابعاد

زیر، مزرعهبا کاهش می .یابد آقای پوستنیکوف این قضیه را با استفاده از سیستم محاسبهٔ

ریزه کاری خاصی ثابت می :کنند ایشان تعداد آدمها من) جمله کارگران ،(اجرتی حیوانات

مساحت زیر کشت در گروههای بارکش،١٠٠.دمختلف ابزار و امثالهم را به ازای هر

دهقانان محاسبه می .کنند ثابت شده است که این تعداد با افزایش ابعاد مزرعه کاهش می .یابد

زمینای٢٨ کشت١٠٠.دحصه می کنند، به ازای سانی۵.دهر که مساحتی کمتر مثالاز ک

گاری به کار می گیرند، در خیش١٠حالی و کلوخ شکن حیوان۴٫٨و نفر٢٨بارکش، آدم،

خیش حیوان٣٫٨و نفر١۴بارکش، کشت٧کارگر، که۵٠.دمیکنند آنهایی که بیشتر از

داده‌های مفصل تر مربوط به کلیهٔ گروهها را ما)حذف گاری.د  کلوخ۴٫٣دارن شکن، و

کرده، عالقمندان به جزئیات این مطلب را به کتاب آقای پوستنیکوف رجوع می .(دهیم نتیجه

با افزایش وسعت مزرعه و مساحت کشت شده گیری»توسط کلی مؤلف بدین قرار :است

که قلم درشت اعمحیوان–هزینهٔ از انسان دهقانان،–یا هزینهٔ نگهداری نیروی کار

کشاورزی را تشکیل می دهند، بطور تصاعدی کاهش می یابد و برای گروههایی که به کشت

زمین زیر کشت، مساحت.دنزدیک وسیعی مبادرت می ورزند این] قلم [هزینه به ازاء هر

م) به«م، نصف هزینهٔ مشابه گروههایی که به کشت مساحات کوچک مشغولند، تقلیل می یابد

.( آقای پوستنیکوف کامال به درستی برای این قانون بارآوری بیشتر و لذا، ص١١٧ثبات

های بسیار مفصل بیشترنه مزارع دهقانی بزرگ، اهمیت زیادی قائل می شود و آنرا با داده

تنها در رابطه با نوووروسیا، بلکه در مورد فرمانداریهای مرکزی روسیه نیز ثابت می

.کنند*

ه نفوذ تولید کالایی در کشت محصولات بیشتر شود و در نتیجه رقابت هربین چ

آمار زمستوو بدون باقی گذاشتن هیچ جای شکی ثابت می کند که هر چه وسعت مزرعه *»دهقانی

ابزار، کارگران و حیوانات بارکش مورد استفاده در مساحت معینی از زمین بزرگترزیر باشد، تعداد

م١۶٢.( م، کشت)«ص کمتر می شود

چگونگی بازتاب این قانون در استدلالات آقای .و.و جالب توجه .است ایشان در مقالهٔ مذکور در بالا

ر کمربند سیاه خاک مرکزی (به مقایسهٔ زیر را به عمل می :آورند ،٧د وستنیک«،١٨٨۴ش »)یوروپی

بناای« به قوانین کشت سه زمین»نوبه قابل کشت وجود دارد، در ازای٨-٧-۵.دحالیکه هر اسب دهقانی

در نتیجه، تقلیل دادن تعداد اسبها توسط بخشی این١٠-٧.دباشد»)تقویم«.(باتالین»از رقمها بایستی

معینی مربوط به برقراری تناسب طبیعی بین تعداد سکنهٔحیوانات این ناحیهٔ روسیه، می بایست تا حدود

مقالهٔ .(مذکور از این رو خانه خرابی دهقانان منتهی بارکشد«ص)٣۴۶به و مساحت قابل کشت باش

پیشرفت– کشاورزی می .شود چنانچه آقای .و.و نه تنها به علم کشاورزی، بلکه به جنبهٔ اجتماعی

پروسهٔ پیشرفت کشاورزی کهسرمایه مودند،این متوجه آن می اقتصادیشدند این پروسه توجه می ن

کشاورزان و مبارزه برای زمین و استقالل اقتصادی حادتر گردد، درجهٔ تظاهر این قانون

بایستی بیشتر بشود، قانونی که منجر به از پا درآمدن دهقانان میانه حال و تنگدست به دست

ه هر صورت بایستی توجه داشت که ترقی کشاورزی بورژوازیبه دهقانی خواهد .شد ب

تظاهر می .کند حال بسته–آنکه به سیستم کشاورزی و سیستم کشت صور–زمین مختلف

در مورد کشت غله و کشت به مقیاس وسیع، این ترقی تنها در گسترش مساحت زیر کشت و

حت زیر کشت، می تواند تقلیلبه تعداد کارگران، حیوانات و غیره به ازای هر یک واحد مسا

منصهٔ ظهور برسد، در مورد دامپروری یا کشت نباتات صنعتی، همین ترقی با استفاده از

که به ازای هر کشاورزیای–واحد فشرده تظاهر خود را مثال در کشت نباتات ریشه غده

و، یا در نگهداری احشام مساحت–شیرده زیر کشت محتاج به تعداد کارگر بیشتری است

کشت علوفه و غیره نشان می .دهد

توصیف گروه فوقانی دهقانان بایستی با ذکر این مطلب که با استخدام تعداد زیادی کارگر

های مربوط به سه ناحیهٔ فرمانداری توریدا بدین اجرتی:قرارند همراه است تکمیل .شود داده

% مزارع استخدام کننده گروهکارگر خانوارها

زیرکشت متعلق %به نسبت مساحت

هر گروه

١.غیرکشتکار٣٫٨-

.۵.د٢٫۵٢ کشت کنندهٔ کمتر ٢از

.۵تا١٠.د٢٫۶١٠ کشت ٣کنندهٔ

.١٠تا٢۵.د٨٫٧٣٨ کشت ۴کنندهٔ

.٢۵تا۵٠.د٣۴٫٧٣۴ کشت ۵کنندهٔ

.۵٠.د۶۴٫١١۶ کشت کنندهٔ بیشتر ۶از ۵٠

کل١٢٫٩١٠٠

مقالهٔ فوق الذکر دربارهٔ این مسئله بدین قرار :است وی مزارعی استدلالکه آقای .و.و در

مبادرت به استخدام کارگر می کنند را به عنوان درصدی از تعداد کل مزارع دهقانی گرفته،

که برای کشت زمین متوسل به نیروی تعداد–کار به»دهقانانی این نتیجه می رسد که

های٢الی٣و مردم بسیار ناچیز :است کلتنها درتوده مقایسه با اجرتی–مجموع می شوند

درصد«...آن«زراعت) زارعین دهقان معرف سرمایه‌داری دهقانی می حداکثر۵باشند

سیستمی نیست که در دهقانی»حیات ای که در روسیه مبادرت به استخدام کارگر می (کند

است،١٠٠تا تصادفی اقتصادیکه معاصر پایهٔ محکمی داشته باشد بلکه بیشتر تصادفی

.( ،٣٣٢مقایسهٔ ،٧ص وستنیک«،١٨٨۴ش سال»)«یوروپی پیش اتفاق افتاده ٢٠٠است

، در تعداد»دهقانی«جایی مزارعی که مبادرت به استخدام کارگر می کنند با تعداد کل مزارع

یا توسط مالکانی بین،که حیوانات بارکش و زمین قابل برقراری«کشت تناسب داریست،زیرا»طبیعی

و، یا توسط کشتکاران بزرگ دهقانی یعنی توسط بورژوازی ابزار،دهقانی را خودشان تأمین می کنند

انجام می .گیرد

ای کهدارد؟ قطعات زمین خود کارگران کشاورزی در شکم رقم دوم قرار دارد، چه فایده

زیرا شخص می تواند با استفاده از این روش خود را از شر سرمایه‌داری در صنعت روسیه

های مشتغل به کارهای نیزصنعتی خالص :کند برای] انجام این [منظور تنها بایستی خانواده

های مانوفاکتورداران، بزرگ کهو کارگر اجرتی استخدام می کنند یعنی،) را–خانواده

های شاغل در صنایع در روسیه به انحساب درصدی از تعداد کل بهخانواده (کوچک–عنو

خواهد .بود های«به کامال«از»تودهمردم بیاورند؛»ناچیز آنچه به دست می آید درصدی

مراتب صحیح تر آنست که تعداد مزارعی را که کارگر استخدام می کنند با تعداد مزارع

طریق کشاورزی امرار معاش می کنند و متوسل به واقعافروش ً مستقل آن کسانی که تنها از

نیروی کارشان نمی شوند، مقایسه .کنیم از آن گذشته آقای .و.و نکتهٔ کوچکی را نادیده می

گیرند و آن اینست که مزارع دهقانی ای که مبادرت به استخدام کارگران می نمایند جزو

ت به استخدام کارگر می کنند بزرگترینرا ها محسوب می :شوند درصد مزارعی که مبادر

است ولی همین رقم در»ناچیزی«در نظر بگیریم، بطور«رقم عام و بطور اگر»متوسط

میان دهقانان مرفهی که بیش از نیمی از کل محصول را عرضه می دارند و مقادیر زیادی

(%ذا را تشکیل می .دهد غله۶۴-٣۴ل برای فروش تولید می کنند، درصد قابل توجهی )

بوده١٠٠الی٢٠٠سال پوچی»تصادفی«و این عقیده که زراعت مبتنی بر استخدام کارگر

پیش رخ داده است (!) آشکار می .شود سوم اینکه، تنها با چشم پوشی از خصایل خاص

یعنی کارگران عادی و نه کارگران–کارگران واقعیکشاورزی کشت است که می توان فقط

.برگزید بر همه آشکار است سرمایه«که داری رامعیار»دهقانی به روزمزد–عنوان

استخدام* کارگران روزمزد نقش پر اهمیت خاصی را در کشاورزی ایفا می .نماید

حال اجازه بدهید گروه تحتانی را در نظر .بگیریم این گروه تشکیل می شود از دهقانانی که

از لحاظ موقعیت است؛»اقتصادی هیچآنها کشت نمی کنند یا اینکه کشتشان بسیار ناچیز

تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند ... هر دو گروه برای هم والیتی هایشان به عنوان کارگر

در خارج از] ده عموما–[خود ً کشاورزی–کشاورزی عمل می کنند یا اینکه سرگرم کار

ید اشاره کنیم که (مثال یعنی در زمرهٔ پرولتاریای روستایی .اند م١٣۴با م، می)«ص باشند

% خانوارها را تشکیل می دهند و کسانی که فاقد هر در۴٠گونه ناحیهٔ دنیپر، گروه تحتانی

% کل خانوارها را شامل می .گردند پرولتاریای ابزار٣٩روستایی شخم زنی می باشند

ایسب شان نیز درآمدی علاوهک بر فروش نیروی کار خود، از بابت اجاره دادن زمین حصه

می :کند

% زارعین حتی گلستان۴٠٫٨یک سرزمین کالسیک سرمایه‌داری کشاورزی .است در این *انکشور

% دارای بیشتر کارگر٨٢از استخدام نمی %٢کنند، [زارعین] بیش کارگر۶٨٫١از هم اجیر نمی کنند،

؛»کارگران نقل از ،٢٣-٢٢کابلوکوف، ،٢ص آمار«جلد کارگر»تطبیقی نمی باشند ۴یانسون،)

یعنی) کسانی که در ده .(خود ولی آن کسی که عدهٔ کثیر پرولتاریای مهاجر و ،١۶ساکن کشاورزی«ص

کشاورزی ،کسانی که بطور روزمزد اجیر می شوند، را به دست فراموشی می »اشتغال«(دارندسپارد،

الحق که اقتصاددان قابلی .است

ناحیهٔ دنیپر (درصد)

ای اجاره داده زمینشده هایایحصه اجاره دهندهٔ زمین گروهخانوادهحصه خانوارها

١.غیرکشتکار٨٠٩٧٫١

.۵.د٣٠٣٨٫۴ کشت کنندهٔ کمتر ٢از

.۵تا١٠.د٢٣١٧٫٢ کشت ٣کنندهٔ

.١٠تا٢۵.د١۶٨٫١ کشت ۴کنندهٔ

.٢۵تا۵٠.د٧٢٫٩ کشت ۵کنندهٔ

.۵٠.د٧١٣٫٨ کشت کنندهٔ بیشتر ۶از

برای٢۵٫٧١۴٫٩ ناحیه

% (٢۵کل بالغ در٨۶-١٨٨۴بر سه ناحیهٔ فرمانداری توریدا، زمین اجاره داده شده در)

زمینهای قابل کشت دهقانی بود؛ این درصد شامل آن زمینهایی نمی شود که نه به دهقانان،

سکنهٔ کلی٣/١این نزدیک توسطبه اجاره داده شده .بود بلکهبطور به روشنفکران طبقهٔ م

ای پرولتاریای روستایی را سهاغلب ناحیه مبادرت به اجارهٔ زمین می نمایند؛ زمین حصه

های زیر توجه بورژوازی:نمایید دهقانی به اجاره می .گیرد در این رابطه به داده

در سه ناحیهٔ فرمانداری توریدا

اجاره شده زمینایاز حصه

همسایگان.د( مجاور )

به درصد

به ازای کشت١٠.دهر کمتر از

خانواده توسط دهقانان

١۶۵٩۴۶

به ازای کشت١٠الی٢۵.دهر

خانواده توسط دهقانان

٨٩۵٢۶٣۵

به ازای کشت٢۵.دهر بیشتر از

خانواده توسط دهقانان

١۵٠۵٩۶۵٩

جمع٢۵۶٧١۶١٠٠

در حال حاضر در میان دهقانان روسیه جنوبی بطور وسیعی بازیچهٔ زمینایدست »حصه

بورس بازان شده .است زمین به عنوان وثیقهٔ وامهای متکی به سفته ... مورد استفاده قرار

سال اجاره می–٨،٩یا١١داده .گیرد زمین برای یک یا دو و یا حتی مدتهای طوالنی تر

.( به این ترتیب، بورژوازی دهقانی ،١٣٩نیز مص مید)«م شود یا به فروش می رس

نمایندهٔ* سرمایهٔ تجاری و ربایی است.

این مطلب [دلیل] محکمی در رد تعصب

هیچ»موژیک اشتراک [منافعی] کوالک«و»رباخواران«با دایر»ها به نارودنیکی–اینکه

بسیار«ی– ی»متعدد و پس انداز وروستایی خود آن [هم] دست به دامن بانکها و بنگاههای *استقراض

دهقانانی را که بنیهٔ می»اقتصادی دهقانان–.شود متمول می ای»کنند کمکهای«به شایان که»توجه

م٣۶٨.( م، ضعیفی)«ص دارند کسی ضمانت نمی کند و در] [نتیجه وامها به آنها داده نمی شود

ی پرداخت) وام میپولی .باشد برعکس، سررشتهٔ سرمایهٔ های«ندارند–تجار مقاطعه کار

به اتکای وثیقهٔ زمین، خرید کلیهٔ محصولات مختلف موجود، و (غیره و سرمایهٔ صنعتی

کشاورزی) تجاری به کمک کارگران اجرتی و (امثالهم به دست بورژوازی دهقانی ممزوج

می .گردد اینکه کدام یک از این اشکال سرمایه به قیمت دیگری توسعه خواهد یافت، به

یط ، به آهنگ درجهٔ زوال شیوهٔ زندگی آسیایی و به وسعت گسترش فرهنگ شرایطدر مح

روستاهای ما بستگی پیدا می .کند

به ازاء هر خانوار در١٠الی٢۵.دو خاتمه اجازه بدهید به بررسی گروه میانی کشت)

(رزی .بپردازیم موقعیت این گروه متغییر :است درآمد پولی آن از حد١۶٫۴.دکشاو متوسط

(روبل٢٠٠ قدری کمتر از مبلغی است که یک فرد توریدایی در سال خرج می کند )١٩١)

رأس حیوان بارکش می رسد، در حالی .(روبل٣٫٢که در اینجا به هر الی٢۵٠خانوار

رأس احتیاج .است از این رو، موقعیت مزرعهٔ دهقانان میانه برای۴حال یک تیم کامل به

متوسل* یوغ«.شود برای»اشتراکی شخم زدن زمین خود بایستی متزلزلبه است و [زارع]

)۴۵(

بازده کمتری دارد یوغ«اتالف) الزم»اشتراکی به تذکر نیست که کشت زمین بر مبنای

وقت در نقل و انتقال آن، کمبود اسب و .(غیره بطوری که مثال در یک ده، به اطالع آقای

اغلب در یک روز موفق به شیارکشی بیش از یوغیک پوستنیکوف»گیران رساندند که

دسیاتین.«** زمین نمی شوند که البته نصف مقدار معمول آنست

اگر به آنچه گفته شد این را

خانوار از گروه میانی فاقد هر گونه ابزار شخم زنی می باشند و هم١١۶اینکه بیافزاییم که

کند مطابق) محاسبات آقای (پوستنیکوف اینآن گروه بیشتر کارگر تأمین میکند تا اینکه اجیر

وقت ماهیت ناپایدار و موقعیت در حال گذار آن بین بورژوازی دهقانی و پرولتاریای

های نسبتاً مفصل تری دربارهٔ از بین رفتن روستاییگروه روشن خواهد .شد بعداً باید داده

میانی نقل .کنیم

خانوار زمین خود را با این۴٢١٨حیوانات گروه خانوارتنها متعلق در١٣٧٨٩به ناحیهٔ ملیتوپول *از

استفاده می .کنند در یوغ«ناحیهٔ خانوار»اشتراکی بقیه بارکش٩٢٠١از متعلق به خود شخم می زنند؛

خانوار٣٨٣۵خانوار زمین خود را با حیوانات بارکش متعلق به خود دنیپر٨٢٣۴خانوار،۴٠٢٩و از

گزارشات« آماری زمستووی مربوط به ناحیهٔ م»ملیتوپول می .زنند یوغ«شخ.ک.ر بقیه»اشتراکی با

(١٢٣.( و مربوط به ناحیهٔ دنی یپر ص) ص)١٩۵.ب .ب

و غیره اصل«می آقای»همکاری .و.و در مقالهٔ فوق الذکر مفصال دربارهٔ اینکه یوغ اشتراکی **همان

قانان در شرف تجزیه به گروههای باشدکامال داد سخن می .دهند سرپوش گذاشتن بر این حقیقت که ده

مجزا از هم می باشند و اینکه یوغ اشتراکی همانا نشانهٔ همکاری مزارع متزلزلی است که به دست

اند،»اصل حقیقتا که خیلی ساده است و سپس سخن گفتن بورژوازیاز دهقانی از جرگه خارج شده

لتاریای روستایی و بورژوازی روستایی شاید!است منظورشان همکاری بین همکاری«–پرو بطور کلی

ناحیهٔ* دنیپر فرمانداری توریدا

گروهارها خانو

زمینای %حصه کل

زمین خریداری

شده

زمین اجاره زمینرفته اجاره شده

کل زمینهای مورد

استفاده گروه

مساحت زیر کشت

خانوا

ر

زن و

مرد

هزار.د%هزار.د%هزار.د%هزار.د%هزار.د%هزار.د%

تنگدست٣٩٫٩٢۵٫٢۵۶٫۴٢۵٫۵٢۶٧٫٨۶٢١٫۶۶۵٫۵۴۴٫٧١٢٫۴٣٨٫۴١١

میانه۴١٫٧۴٢٫٢١٠٢٫٨۴۶٫۵۵٫۴١۶۴٨٫۴٣۵٨٫۴٢۵٫٣١۴٨٫٢۴١٫٢١٣٧٫٣۴٢ حال

مرفه١٨٫۴٢۵٫٢۶١٫٨٢٨٢۶٫۵٧٨٨١٫۶۵٩٣٩٫٢١۶٧۴۶٫۴١۵٠٫۶۴۶

جمع کل

مربوط به

ناحیه

١٠٠١٠٠٢٢١١٠٠٣٣٫٩١٠٠١٣٧٫٨١٠٠٣٢٫٩١٠٠٣۵٩٫٩١٠٠٣٢۶٫٣١٠٠

ترین نوع] [توزیع است، هر چند در نای»یکدست«اینجا بهحصه این ترتیب، توزیع زمی

هم از بین بردن گروه میانی به دست گروههای فوقانی به نحو بارزی به چشم می .خورد ولی

آن یعنی زمین خریداری تملکو زمینآزاد دور شده تملکبه همچناناجباری که ما از این

می .شود [مالکیت] این [نوع] زمین اجارهفوق شده نزدیک می شویم، وضع به کلی عوض

العاده متمرکز است و در نتیجه توزیع کل زمین مورد استفادهٔ دهقانان هیچ گونه شباهتی با

ی۴۶% :ندارد گروه میانی به موقعیت درجه دوم کشانده می شود توزیعها) زمین حص

خود را به %میزان کل زمینهای مورد ،(استفاده گروه مرفه زمینهایهای–۴١مایملک حص

% کل زمینهای مورد ،(استفاده %های–۴۶در زمینهای معتنابهی٢٨حص افزایش می دهد )

این ضمن گروه دهقانان تنگدست به زور از صفوف کشتکاران بیرون انداخته می شوند

% کل زمینهای مورد %های–١٢.(استفاده زمینهای )٢۵حص

ی که ما مجدداً با آن ردههاروبرو برمی دارد؛ جدولپدید مزبور از پدیدهٔ جالب توجهی پ

ی در زراعت .دهقانی این تنزل نقش در خواهیمهاگروه شد، همانا پدیدهٔ تنزل نقش زمین حص

تحتانی به دلیل اجاره دادن زمین رخ می دهد و در گروه فوقانی به دلیل وجود این حقیقت

ا زمینهای خریداری و اجاره شده استتشکیل که اکثریت قریب به اتفاق زمینهای زراعتی ر

می .دهند با رخنه کردن سرمایه‌داری در کشاورزی، بقایای سیستم قبل از رفرم وابستگی)

دهقانان به زمین و تصرف برابر و مبتنی بر مالیات (زمین در شرف نابودی کامل قرار می

.گیرند

ور اخص می شود، ما را قادر ارقامبه عرضه شده تا آنجایی که مربوط به اجارهٔ زمین بط

رفع اشتباه استدلالی بسیار معمول اقتصاددانان نارودنیک در این باره می .نماید استدلال آقای

.و.و را در نظر .بگیرید ایشان در مقالهٔ فوق الذکر، بی محابا مسئلهٔ ارتباط اجارهٔ زمین را با

مزارع دهقانی به مزارع بزرگ آیاو اجارهٔ زمین به تجزیهٔ»تجزیهٔ دهقانی مطرح می .کنند

،٣۴٠- م م، وستنیک«ص مزارع»)«یوروپی کوچک و نابودی گروه میانی کمک می کند؟

ها شامل تمام ناحیهٔ مزبور، به هایعلاوهٔ مستخرجه از گزارشات آماری .زمستوو این *دادهداده

کل زمینهای (۵»مورد نمی .شوند ارقام مندرج در شهرکهایی)ها۴۶ستون می شود که مشمول وولوست

ای و خریداری شده و کسر کردن ای،زمینهای یاجاره راحصه خودم با جمع کردن استفادهٔ«زمینها گروه

اجاره.ام رفته محاسبه کرده

(درصد .(١» آقای .و.و به این سؤال پاسخ منفی می .دهند دالیل ایشان بدین ٣٣٩:قرارند

:مثال در نواحی افرادی.«مختلف که به اجارهٔ زمین متوسل می شوند بیشتر است

مانداریهای٣٨الی۶٨؛%۴٠الی٧٠؛%٣٠ مختلف این درصدها به ترتیب عبارتند فراز

( کوچک بودن قطعات اجاره شده به ازاء هر :خانوار الی۶۶؛%۵٠الی۶٠%-٢مطابق

ی کوچک (هابیشتر دهقانان صاحب زمینهای گزارشات٣الی۵.د-٣حص آماری تامبوف

مبادرت به اجارهٔ زمین می ی.نمایند ازهابزرگ صاحبان زمینهای حص

درستی–به آنها برای–پیشکش آنکه خواننده بتواند تصور روشنی از مناسبت این دالیل

ذکر* ارقام مشابه ناحیهٔ دنیپر می .پردازیم

درصد خانوارهای

مستأجر

زمینهای قابل کشت به ازای

هر.د( خانوار )مستأجر

قیمت.د به ازای هر

(روبل)

متر۵.د٢۵٢٫۴١۵٫٢۵ کشتاز ک

کشت۵تا١٠.د۴٢٣٫٩١٢٫٠٠

کشت١٠تا٢۵.د۶٩٨٫۵۴٫٧۵

کشت٢۵تا۵٠.د٨٨٢٠٫٠٣٫٧۵

کشت۵٠.د٩١۴٨٫۶٣٫۵۵ بیشتر از

مربوط۵۶٫٢١٢٫۴۴٫٢٣ به ناحیه

ه دراست؟ اینجا تا چه حال»میانگین«انداز این سؤال پیش می آید که درجهٔ اهمیت ارقام

واقعاً به بودن–۵۶%–تمرکز عدهٔ کسانی که دست به اجارهٔ زمین می آیا»زیاد«زنند

ای در دست متمولین خاتمه می دهد؟ آیا مسخره نیست که بیاییم زمینمساحت اجاره

به ازای هر خانوار اجاره .کننده این میانگین را١٢.داغلب زمینهای) اجاره »میانگین«شده

ی هر یک خانوار اجاره کننده هم نبوده بلکه به ازای هر خانوار موجود حتیاختیار به ازا

اجارات دهقانی شده»زمینهای است؛ کاری که مثال آقای کاریشف در کتاب خود

نتایج(«با بررسی های آماری می١٨٩٢؛ج٢»زمستوو کنند غیرحصهای«دورپات،)

زمین ج،٢دسیاتینرا تحت شرایط مخلوطکمرشکنی کردن دهقانانی که مسلماً از فرط احتیا

زمین (روبل۴٨دسیاتینبوده می خرند با دهقانان دیگری که به١۵صاحب قیمتی گزاف )

روبل عمده٣٫۵۵از وفروشی اصال به آن احتیاجی هم ندارند و آنرا به نازل ترین قیمت

شان هم بی پایه تر از قرارماباقی هر دسیاتین خریداری می کنند، محاسبه نماییم؟ دلیل سوم ای

به :نیست»کلیهٔ خود آقای .و.و نیز پیش دستی کرده اذعان می کنند که ارقام مربوط

معرف واقعی ای»آنچه در)(آنان گروه بندی دهقانان بر حسب زمین جماعتهای«حصه دهی

م٣۴٢.(** م، در)«ص خود محله می گذرد نیست

داده‌های ملیتوپول و بردیانسک مشابه همینها می های.باشند مربوط به * ناحیه

آقای پوستنیکوف مثال جالبی از اشتباه مشابه آمارگران زمستوو ذکر می .کنند ایشان با اشاره **به

آمارگران زمستوو دهقانان»ظاهرا مرفه و نیازشان به زمین چنین یادآور می شوند زراعتکه تجاری

که تمرکز زمینهای اجاره شده در دست اشتباهبورژوازی بزرگی است اگر تصور شود

دهقانی به اجارهٔ فردی محدود شده، مشمول اجاره توسط جماعت روستایی نمی .شود قضیه

به»در هیچ وجه اینطور .نیست توزیع زمین اجاره شده همیشه در جایی صورت می گیرد که

که زمین به وسیلهٔ وجماعت رابطه بین گروههای دهقانی در آنجا«جایی پول خوابیده باشد

اجاره می شود کوچکترین تغییری پیدا نمی .کند از این رو استدلال آقای کاریشف دایر به

تضاد بین اینکه»دو مثال رابطهٔ بین اجاره توسط جماعت و اجاره توسط فرد حاکی از

با اصل کار (»و و اینکه اجاره توسط م١۵٩جماعت م، (!؟)اصل)«ص جماعتی و فردیست

اصل)«همانجا، توزیع مساوی زمین اجاره شده در میان اعضای جماعت مشخص می شود

تماماً از تعصب نارودنیکی سرچشمه می .گیرد آقای کاریشف بدون توجه ص٢٣٠(–به

برای خود نتایج«تعیین بررسی های آماری تکلیفی»زمستوو که خود ایشان در جمع بندی از

آن همه مطالب آماری زمستوو دربارهٔ تمرکز زمینهای میاجاره کنند، زیرکانه از مالحظهٔ

شده در دست گروههای قلیل العدهٔ دهقانان مرفه طفره می .روند اجازه بدهید مثالی .بیاوریم

درجماعات سه ناحیهٔ نامبرده فرمانداری توریدا، توزیع زمینهای خلاصهٔ اجاره شده توسط

دهقانی:است در میان گروههای مزبور به شرح زیر

تعداد خانوارهای

اجاره کنندهٔ زمین

مساحت.د به

به عنوان درصدی از

کل

به ازای هر .دخانوار

کشت۵.د٨٣۵١١١ کمتر از

۴

۶٫١

کشت۵تا١٠.د۴۴۴١۴٢٧٣٣٫٢

کشت١٠تا٢۵.د١٧٣٢٨٧١١٢٠۵٫٠

کشت٢۵تا۵٠.د١٢۴۵١٣٣٧۵٣٠

٧۶

١٠٫٧

کشت۵٠.د۶٣٢٢٠٢٨٣۴۶٣٢٫١ بیشتر از

کل۴١٣۶۴۴٣٠٧١٠٠١٠٫٧

اصل!« توزیع اصل«و»مساوی اینست»کار نمایش کوچکی از

چنین مظاهری را در زندگی دهقانی بمثابهٔ چیزی نامشروع دانسته، سعی می کنند اهمیت آنرا ناچیز جلوه

ین می باشد وو ثابت کنند که این احتیاج دهقانان به داشتن زمین است که عامل تعیین کنندهٔ اجارهٔ دهند«زم

کتاب راهنمای نه–گردآورندهٔ»فرمانداری رقابت دهقانان .متمکن برای اثبات این حرف آقای ورنر

ای آنان با در (نظر دهقانان سراسر فرمانداری توریدا را بر حسب مقدار زمین توریدا)«١٨٨٩حصه

دارند، گروه بندی می حیوان.کنند بارکش در کارگر٢تا٣اختیار گرفتن١تا٢و گروه دهقانانی که

ای، تعداد خانوارهای نتیجهاجاره چنین می شود که در چارچوب این گروه با بالا رفتن مقدار زمین حصه

ای به دلیل آنکه کنندهتنها و مقدار زمین اجاره شده تقلیل می .یابد بدیهی است که چنین روش محاسبه

امل می شود و گروههای انتهایی را از قلم می دهقاناناندازد، صاحب تعداد مساوی حیوان بارکش را ش

چیزی را ثابت نمی .کند بسیار طبیعی است که آنجاکه تعداد حیوانات بارکش مساوی باشد، مقدار زمین

ای کوچکتر باشد، مقدار زمین اجاره کشتشده شده نیز بایستی مساوی باشد و در نتیجه هر چه زمین حصه

ه این است که بدانیم توزیع زمین اجاره شده بین خانوارهای صاحب بزرگترتعداد خواهد .بود مسئل

حیوان بارکش، ابزار و غیره از چه قرار غیرمساوی.است

داده‌های آماری زمستوو در رابطه با زراعت دهقانی در جنوب روسیه چنین است  که

تسلط تمام ها–و در مورد تجزیهٔ طبقاتی تمام و کمال مالحظهدهقانان می .نمایید این داده

جای* هیچ گونه شکی باقی نمی مال–.گذارد بورژوازی دهقانی در کروستاها

بنابراین نظر

ها بسیار شنیدنی .است شنیدنی تر از آن اینست درکه مورد این آقایان-اون.داده .و.و و .ن

آقای) .و.و در سابقا–مقالهٔ ً هر دوی این مؤلفین لزوم طرح مسئلهٔ تجزیهٔ طبقاتی دهقانان را

، زمانی که [کلمه١٨٨٠ایشان به و-اون.در»سولوو]«سال آقای ور١٨٨۴.ن به مذکسال

در مورد این پدیدهٔ جالب در درون جماعت دهی چنین اظهار نظر می کنند که موژیکهای

زمینهای خود را به دست غفلت می سپارند در حالیکه غیر«موژیکهای مقاطعه »کار

،٧١(– برای»طرحها«ص خود برمی دارند؛ بهترین.ک.ر زمینها مقاطعه«را »کار

مطرح می .کنند بایستی توجه داشت که نوشتهٔ آقای پوستنیکوف دارای ماهیتی دوگانه :است

مؤلف از یک طرف با زبردستی فراوان آمار بسیار ذیقیمت زمستوو را جمع آوری نموده، با

یل به در نظر گرفتن دقت»تماجماعت می پروراند و با انجام این کار موفق می شود از

همانطور که روشنفکران شهری دهقانی–ما مزبور به عنوان چیزی یکپارچه و همگون

گریز .کنند از طرف دیگر، مؤلف م)٣۵١«(–مزبور م، هنوزص هم معتقد به وجود آنند

هاییآنها که پرورده بود به کلی درمی ماند بدونو داشتن هیچ گونه تئوری، در ارزیابی داده

های مربوط میبه نگرد، به سرهم بندی را»اندازهها«پروژه از دیدگاه فوق العاده محدود

و»محدودیت«، ای«لزوم و کشاورزی می جماعتهاییکنند که کاردستی، »کارخانه

و غیره و غیره می .پردازد بنابراین مالحظه می نمایید »مشارکت«،»مراعات«که

عی خود را در نادیده گرفتن قسمت اول و مثبت کار نارودنیکهایآقای ما منتهای س

پوستنیکوف به عمل آورده، تمام توجه خود را معطوف به قسمت دوم می .نمایند هر دوی

ًمطلقا «پروژههای« با»تکذیب» حالتی بسیار جدی شروع آقایان-اون.به .و.و و .ن

اندیشهٔ کایا]«،[روسی سرسری»روسمیسل آقای پوستنیکوف نموده آقای) .و.و در کتاب

، (پاورقی ایشان را متهم ،٢٣٣به در»طرحها«ص ؛-اون.کتاب آقای ،٢.ن ١٨٩۴ش

قصد وارد کردن سرمایه‌داری در روسیه می نمایند و با ظرافت هر چه تمام تر از مالحظهٔ

هاییمی که حاکی از تسلط مناسبات سرمایه‌داری در روستاهای امروزی جنوب دادهروسیه

باشند** استنکاف می .ورزند

بخاطر–نمی وجود ویژگیهای خاص این های–محل معموالنوووروسیا می شنویم که می گویند از *داده

آن نیستیم که تجزیهٔ طبقاتی دهقانان کشاورزی در تواناین برای نتیجه گیری عام استفاده .نمود ما منکر

محل بارزتر از نقاط دیگر روسیه :است ولی از آنچه در صفحات بعد می آید خواهیم دید که نوووروسیا به

هیچ وجه آنطوری هم که گاهی تصور می شود دارای طبیعت ویژهٔ خاصی .نیست

هایی۶٠ برای مزارع جالبستتنیکوف»پروژهدهقانی که آقای .اون»پوس می آقای–:نویسند **.ن

، بارآوری نیروی از«کار آنجا که کشاورزی به دست سرمایه‌داری افتاده دسیاتینیاند.«ولی»است ریخته

دسیاتینی٢٠٠ لذا۶٠به (!)الزم خواهد آمد که رشد«،»مزارع بیشتری پیدا ممکن»فردا«کند است همین

مالحظه می نمایید که [مطلب] چقدر ساده :است زیرا خرده دسیاتین.«بورژوازی تبدیل یا٣٠٠شوند

آماری زمستووی مربوط به فرمانداری ٢-سامارا

فرمانداری–.برویم اجازه–سامارا بدهید از نواحی مرز جنوبی به سراغ منطقهٔ شرقی

را در نظر بگیریم؛ در آخرین–گزارش ناحیهٔ مورد اجازه–بررسی بدهید ناحیهٔ نووزنسک

حیه ما به مفصل ترین گروهبندی دهقانی مبتنی بر شرایط آماریاقتصادی مربوط به این نا

برمی* .خوریم

داده‌های هایزیر کلی مربوط به گروههای دهقانی می پردازیم اینک ) به داده

نفر زن ای١۶۴١۴۶و بالغ ایبر با تعداد خانوارسکنه صاحب زمین شامل٢٨٢٧۶حصه

شود، بدون در نظر گرفتن سکنهٔ آلمانی مرد،یا یعنی فقط سکنهٔ روسی ناحیهٔ مزبور می

عائله مندانی که مبادرت به زراعت روی زمین جماعتی و همچنین مزرعه–مزارع نشینان

غیر جماعتی جداگانه می .نمودند به حساب آوردن آلمانیها و مزرعه نشینان نمای تجزیهٔ

طبقاتی.(د را برجسته تر می کن

% کل گروهخانوارها خانوارها

انگین مساحت زیر میکشت

به.د( ازای هر خانوار )

% کل مساحت زیر کشت

تنگدست

فاقد٢٠٫٧ حیوان بارکش

٣٧٫١

٢٫١٢٫٨

حیوان١۶٫۴۵٫٠۵٫٢ دارای١بارکش ٨٫٠

میانه حال

حیوان٢۶٫۶ دارای٢یا٣بارکش

٣٨٫٢

١٠٫٢١٧٫١

حیوان١١٫۶١۵٫٩١١٫۵ دارای۴بارکش ٢٨٫۶

مرفه

حیوان١٧٫١ دارای۵الی١٠بارکش

٢۴٫٧

٢۴٫٧٢۶٫٩

حیوان۵٫٨۵٣٫٠١٩٫٣ دارای١٠الی٢٠بارکش ۶٣٫۴

حیوان١٫٨١۴٩٫۵١٧٫٢ بارکش یا دارای٢٠بیشتر

کل١٠٠١۵٫٩١٠٠

کل «١۴/١خانوارها، تمرکز»محله) تولید کشاورزی بسیار زیاد :است سرمایه داران

% کل مساحت زمینهای زیر حیوان٣۶٫۵کشت ارای١٠(بارکش بیش یعنیاز خانوارهای د

دهقانان تنگدست و میانه حال به روی همین%٧۵٫٣هم رقم را–برای در اختیار دارند

زیر کشت به «١۵٫٩.دازای صادق»میانگین) !است در اینجا هم مثل همه جاهای دیگر رقم

د توهم در مورد کامیابی اقتصادی همگانی هرمی (خانوار مطلقاً واهی بوده، موجب ایجا

های مربوط به اقتصاد گروههای مختلف را مورد بررسی .شودقرار اجازه بدهید سایر داده

.دهیم

کنونی- روستاهای ما فردا توسط بورژوازی بزرگ مورد تهدید قرار می گیرند، به همین دلیل هم آقای .ن

.اون از به رسمیت شناختن خرده بورژوازی امروز و بورژوازی بزرگ فردا سر باز می !زنند

،١٨٩٠. ناحیهٔ«سامارا، ،٧،»نووزنسک بوط«جلد به فرمانداری گزارشاتسامارا آماری *»مر

،(های هر چند ،١٨٨٩داده موجود۶سامارا، است گروهبندیج) مشابهی نیز برای ناحیهٔ نیکالیفسک

مجموعهٔ)«ج گزارشات مربوط به فرمانداری مربوطه»سامارا از شرح و تفصیل کمتری .برخوردارند

که بعدا به (ای–شرح منحصرا حاوی گروهبندی مبتنی بر اندازهٔ زمین ،١٨٩٢حصه ،١سامارا، ٨ب

می خصوصیت–.باشد نامطلوب آن خواهیم پرداخت

گروه خانوارها

% دهقانانی که همه زمین

ای را با ابزار حصهمتعلق

به خود کشت می کنند

% دهقانان دارای

ابزار پیشرفته

بر) تعدادحسب کل حیوانات

احشام به ازای هر (خانوار

% کل حیوانات

فاقد٢٫١٠٫٠٣٠٫۵١٫۵ حیوان بارکش

حیوان٣۵٫۴٠٫١١٫٩۴٫٩ دارای١بارکش ۶٫۴

دارای٢یا٣حیوان

بارکش

۶٠٫۵۴٫۵۴٫٠١۶٫٨

٢٨٫۶

حیوان٧۴٫٧١٩٫٠۶٫۶١١٫٨ دارای۴بارکش

دارای۵الی١٠حیوان

بارکش

٨٢٫۴۴٠٫٣١٠٫٩٢٩٫٢

دارای١٠الی٢٠ ۶۵

حیوان بارکش

٩٠٫٣۴١٫۶٢٢٫٧٢٠٫۴

دارای٢٠حیوان

بارکش یا بیشتر

٨۴٫١۶٢٫١۵۵٫۵١۵٫۴

کل۵٢٫٠١٣٫٩۶٫۴١٠٠

به این ترتیب در گروه تحتانی تعداد کمی از دهقانان مستقل زارع به چشم می خورد؛

اند و دهقانان میانه حال نیز دارای تعداد دهقانانناکافی تنگدست فاقد هر گونه ابزار پیشرفته

از آن .هستند تمرکز [تعداد] حیوانات بارکش هنوز هم از تمرکز مساحت زیر کشت بیشتر

بوده است؛ ظاهراً دهقانان مرفه دامپروری سرمایه‌داری را با کشت سرمایه‌داری بزرگ

هستیم که بایستی در ردیف .اند»دهقانانی«روبروکارگران در طرف مقابل، ما توأمبا کرده

ای و کارگران روزمزد طبقه بندی شوند، به دلیل آنکه کشاورزیمنبع دارای زمین حصه

اصلی معیشت آنها را فروش نیروی کارشان تشکیل می همانگونه)دهد که الساعه خواهیم

دو حیوان (دیدبه و گاهی مالکین برای پایبند نمودن کارگر به زمین و تقلیل دستمزد یک یا

وی واگذار می .کنند

الزم به توضیح نیست که گروههای دهقانی نه تنها از حیث اندازهٔ مزرعه بلکه از جهت

روشهای زراعتی نیز با یکدیگر تفاوت :دارند اوال در گروه فوقانی نسبت بسیار بزرگی از

تاً خیش (%آهنی، ابزار پیشرفته را در اختیار دارند دهقانان۴٠الی۶٠عمد) زارع )

% کل ابزار خرمنکوب٨٢٫٩پیشرفته بخاری و اسب کش، ماشین بوجاری، دروکن و (غیره

% خانوارهای %٣٨٫٢میانه آن در %١٧دست خانوارهای گروه در٢۴٫٧فوقانی؛ دست

ابزار۵٧٢۴( از %٧کل خانوارهای گروه تنگدست %٣٧٫١تعداد) آن در حال؛٠٫١دست

متمرکز* گردیده –.است

دوماً مطابق با آنچه گردآورندهٔ گزارشات آماری ناحیهٔ نووزنسک

، روندهای«سن مترقی در زراعت توجه»دهقانی به این مطلب جالب است که آقای .و.و *در)

های« جنبشی»تودهدهقانی هااز به این نتیجه می رسند (که از همین ،٢٢۵داده پترزبورگ،١٨٩٢ص

.( روشی که طی آن برای٢۵۴این جایگزین کردن ابزار قدیمی با ابزار پیشرفته به وجود آمده است ص)

نتیجه گیری کاذب صورت می گیرد خیلی ساده :است کاری که آقای .و.و می کنند اینست که رقم کل

دهٔ نحوهٔ توزیع ابزار در نظر می !گیرند گزارشاتترقی آماری زمستوو را بدون توجه به جدول نمایش دهن

زارعین سرمایه دار اعضاء) (محله که برای پائین آوردن هزینهٔ تمام شدهٔ کالای غله، مبادرت به استفاده

اظهار می دارد، دهقانانی که صاحب تعداد معدودی اسب می باشند ضرورتاً مجبور به اتخاذ

ای که با آنچه سیستم«دهقانان زراعتی دیگری می شوند یعنی، سیستم فعالیت »اقتصادی

.( دهقانان بسیار۴۶-۴۴مرفه دارد صاحبص) چندین اسب بدان عمل می کنند تفاوت

زمین خود را آیش می دهند ... در پائیز شخم می زنند ... در بهار مجدداً شخم زده، بعد »از

نرم کردن کلوخها بذر می پاشند ... وقتی خاک خوب هوا خورد زمین را غلطک می .زنند

مین را آیش نداده، ،»زسالها حال آنکه دهقانان برای«تنگدست چاودار دو بار شخم می زنند

پشت سر هم گندم روسی می کارند ... برای کشت گندم یک بار در بهار شخم می زنند، برای

چاودار نه آیش داده و نه شخم میزنند، بجای آن قبل از کاشتن بذر تنها به خراش دادن

سطحینتیجه خاک قناعت می کنند ... برای کشت گندم در اواخر بهار شخم می زنند و در

جوانه گندم اغلب سر از خاک هم بیرون نمی آورد ... برای چاودار یک بار شخم می زنند یا

تنها به خراش سطحی خاک قناعت می کنند آن هم نه در موقع مناسب ... آنها همان تکهٔ زمین

را غیرعاقالنه سالها پشت سر هم شخم می زنند بدون آنکه به آن فرصت تمدید] [انرژی

و گردآورندهٔ مزبور ریز این و«اعمال قس علیهذا تا ابد به این کار ادامه می .«دهند بدهند»

حقایق بی شماری در تأیید این مطلب وجود دارد را»که به این ترتیب به پایان می .رساند

تفاوت اساسی سیستم زراعت دهقانان مرفه با سیستم زراعت دهقانان تنگدست در کیفیت به

رداشت بیشتر محصول غله اولی و کیفیت نازل و برداشت کمتر مراتبدومی مرغوب تر و ب

است«.(همانجا)

ای پا به ولیعرصهٔ چگونه چنین بورژوازی بزرگی می تواند تحت سیستم کشاورزی محله

وجود بگذارد؟ ارقام مربوط به زمینهای متصرفی و مورد استفادهٔ گروهها به این سؤال پاسخ

د زمین خریداری شده مورد٧۶(خانوار۵٧١٢٨و نظر ما می) .دهند دهقانان بخش

دسیاتین١٧٧٧٨٩دسیاتین زمین اجاره شده را در اختیار دارند که از این ٣٠۴۵١۴میان

جاره خانوارشده باایتوسط۵۶٠٢ا .د نشان داده (میشود زمین غیر از)حصه این به بعد

ر جماعات روستایی در ایتصرف اجاره شده توسط .ددیگ زمین است؛۴٧۴٩۴حصه

ازف جماعت دهی خودی در .دتصر زمین حصه ای اجاره خانوار٧٩٢٣١شده ٣١٢٩و

کل نوار٣/٢مساحت است. [نحوهٔ] توزیع این مساحت عظیم زمین، ٧٠٩٢خاکه

زمینهای زیر کشت دهقانان را تشکیل می دهد به قرار زیر :است

می .گردد و آقای .و.و بدون های«هیچ از»تودهدهقانی ماشین می نمایند با گردش قلم ایشان تبدیل به ترقی

چه ماشینها را دهقانان مرفه تهیه می کنند، ولی همهٔ (!!کذا) دهقانان از آنها تأمل»اگراستفاده می :نویسند

.( صحت و سقم این مطلب احتیاج به توضیح می)«ص٢٢١.ندارد کنند

اجارهای کردن زمین حصه

اجاره زمینهای غیر

حصهای

در محله هایخود دردیگر محله

گروه خانوارها

%

خانوارهای

دارای زمین

خریداری

شده

.د به

ازای

هر

خانوار

% کل

زمین

خریداری

شده

%

خانوارهای

اجاره کننده

به ازای

هر

خانوار

(.د)

%

خانوارها

به ازای

هر خانوار

(.د)

%

خانوارها

به ازای

هر

خانوار

(.د)

% کل

زمین

اجاره شده

% خانوارهای

غیر زارع اجاره

دهنده زمین

فاقد حیوان

بارکش

٠٫٠٢١٠٠٠٫٢٢٫۴١٫٧١٫۴۵٫٩۵٣٠٫۶۴٧

دارای١

حیوان بارکش

---١٠٫۵٢٫۵۴٫٣۶٫٢١٢۴١٫۶١٣

دارای٢یا٣

حیوان بارکش

٠٫٠٢٩٣٠٫۵١٩٫٨٣٫٨٩٫۴۵٫۶٢١۵۵٫٨٢

دارای۴

یوان حبارکش

٠٫٠٧٢٩٠٫١٢٧٫٩۶٫۶١۵٫٨۶٫٩٣۴۶۵٫۴٠٫٨

دارای۵الی

١٠حیوان

بارکش

٠٫١١٠١٠٫٩٣٠٫۴١۴٫٠١٩٫٧١١٫۶۴۴٩١۶٫٩٠٫۴

دارای١٠الی

٢٠حیوان

بارکش

١٫۴١۵١۶٫٠۴۵٫٨۵۴٫٠٢٩٫۶٢٩٫۴۵٨٢١٢۴٫٣٠٫٢

دارای٢٠

حیوان بارکش

یا بیشتر

٨٫٢١٢۵۴٩٢٫٨۶۵٫٨٣٠۴٫٢٣۶٫١۶٧٫۴۵٨٧۴۴۵٫۴٠٫١

کل٠٫٣٧۵١١٠٠١٩٫٨٣١٫٧١١٫٠١۵٫١٢۵١١١٠٠١٢

در اینجا ما شاهد تمرکز عظیمی از زمینهای خریداری و اجاره شده می .باشیم بیش از

% %۶٩٫۶زمینهای ثروتمندترین کل١٫٨خانوارها، زمین خریداری شده در ١٠/٩تصرف

% آنها در دست گروه فوقانی دهقانان ان٨۶٫۶قرار سرمایه دار اجارهو شده در دست دهقان

ای اجاره شده و اجاره رفته به روشنی .داردروند مقایسهٔ ارقام مربوط به زمینهای حصه

[تمرکز] زمین را در دست بورژوازی دهقانی آشکار می .کند در اینجا نیز [جریان] تبدیل

روشی زمین و) در نتیجه تحصیل سود از زمین(زمین به کالا به ارزان شدن قیمت عمده ف

ای اجاره شده را معین منتهیکنیم، می .گردد چنانچه ما قیمت یک دسیاتین زمین غیر حصه

به٣٫٩۴،٣٫٢٠،٢٫٩٠، ترتیب ذکر گروه تحتانی به فوقانی، به ارقام زیر خواهیم :رسید

نارودنیکها با .روبلنادیده برای نشان دادن خطاهایی ٢٫٧۵،٢٫۵٧،٢٫٠٨،١٫٧٨که

گرفتن تمرکز زمینهای اجاره شده مرتکب می شوند، اجازه بدهید به عنوان مثال، دالیل آقای

تأثیر خرمن ها و قیمت غلات بر بعضی جوانب کاریشف»اقتصاد در سمپوزیوم معروف

( را نقل .کنیم آقای کاریشف معتقدند زمانی که سن١٨٩٧قیمت ملی)«پترزبورگ، روسیه

الت در اثر فراوانی محصول تنزل کند و اجاره بها بالا میرود، سوداگران اجاره غدهنده

بایستی از [میزان] تقاضا بکاهند و لذا اجاره بها توسط نمایندگان اقتصاد مصرفی بالا برده

.( این [نوع] نتیجه گیری بویی از منطق نبرده است، به این معنی شده١،٢٨٨که است )

رد که بورژوازی دهقانی علیرغم تنزل قیمت غلات مبادرت به بالا بردن کامالقیمت امکان دا

اجاره کند، به این دلیل که فراوانی محصول ممکن است جبران تنزل قیمت آنرا .بنماید کامال

امکان دارد که دهقانان مرفه، حتی وقتی که یک چنین جبرانی هم وجود خارجی نداشته باشد

مت اجاره نموده، با وارد کردن ماشین، قیمت تمام شدهٔ محصول مبادرتغله به بالا بردن قی

را تقلیل .بدهند می دانیم که استفاده از ماشین در کشاورزی در حال رشد می باشد و ماشینها

در دست بورژوازی دهقانی متمرکز شده .است آقای کاریشف عوض آنکه تجزیهٔ طبقاتی

بحث غیرمنطقی و ناصحیح مربوط به دهقان دهقانانمتوسط را مورد مطالعه قرار دهند، پای

را پیش می .کشند به همین دلیل است که کلیهٔ نتایج و استنتاجاتی که ایشان در نشریهٔ مذکور

بدان می رسند کمترین ارزشی .ندارد

اکنون با مسجل شدن وجود عناصر مختلف در میان دهقانان می توانیم به سادگی مسئلهٔ

کل تولید کشاورزی را در ضیح٣/٢کنترل .بدهیم چنانچه دهقانان بازارمرفه داخلی را تو

خود داشته باشند، بدیهی است که آنها بایستی سهم به مراتب بزرگتری از سایرین در فروش

غله داشته .باشند آنها غله را برای فروش تولید می کنند، حال آنکه دهقانان تنگدست مجبور

ورد احتیاج و گندم تولیدی خود و فروش نیروی کارشان بهمی خرید مابه التفاوت گندم م

های* مربوطه به قرار زیر .باشند:است داده

گروه خانوارها

% خانوارهای استخدام کنندهٔ

کارگران اجرتی

% مردان مشتغل به صنایع

کشاورزی

فاقد٠٫٧٧١٫۴ حیوان بارکش

حیوان٠٫۶۴٨٫٧ دارای١بارکش

دارای٢یا٣حیوانبارکش١٫٣٢٠٫۴

حیوان۴٫٨٨٫۵ دارای۴بارکش

حیوان٢٠٫٣۵٫٠ دارای۵الی١٠بارکش

حیوان۶٢٫٠٣٫٩ دارای١٠الی٢٠بارکش

حیوان٩٠٫١٢٫٠ بارکش یا دارای٢٠بیشتر

کل٩٫٠٢۵

هایهٔ مربوط به بهپروس خوانندگان توصیه می کنیم استدلالهای نارودنیکهایمان را با داده

ها رونق اگرمی موژیک به رفاه برسد، شکل»کارخانه گیری بازار داخلی مقایسه بنمایند ...

( ظاهراً آقای .و.و به شکل ،٩اجتماعی مسیرهای«ص گیرند«.و.و)»مترقی و بالعکس

ثروتی که تنها از طریق تبدیل به کالا شدن محصولات ثروت»کارخانهها«–و مورد احتیاج

محلی) و خارج از محیط (ده می خوانند به عنوان صنایع«همان ما»کشاورزی آنچه را که *آمارگران،

از»صنایع«همان روی جدول صنایع کامال پیداست که مقصود فروشاز نیروی کار می .شناسیم

مجموعهٔ«ج٨:( گزارشات مربوط به فرمانداری مشاغل«است»)سامارا عادی و روزمزدی »کارگران

می باشند را کارگران کشاورزی صنایع«و مردانی»کشاورزی که نفر١۴٠۶٣سرگرم ١٣٢٩٧از

و شخم (زنها تشکیل می کارگران.دهند روزمزد از) جمله گله بانها

از–هیچگونه یک طرف و نیروی کار از طرف دیگر به وجود آمده ابزاراست تولید

وقتی صحبت از فروش غله می کنند ی–اون.با از خود نشان نمی .دهد آقای عالقها.ن

( ،٢۴و تولید»)طرحها«ص شده موژیک«است تصور»زارع اینکه این غله به دست

( خود وژیکها«ص)١۶را اداره می راهشوند آهنها از جیب اینکه»م با حمل و نقل این غله

را»موژیکها«تشکیل اعضاء«همان تسلی»جماعت می .دهد آیا واقعاً این سرمایه داران

چنین و١٨٩٣می یک بار دیگر یک١٨٨٠در بار نمی-اون.در دهند؟ آقای .ن

در روزینقاطی فرصتی پیش خواهد آمد که طی آن ما به این مطلب اشاره کنیم :نویسند»که

که مالکیت دسته جمعی زمین برقرار است، از کشاورزی مبتنی بر اصول سرمایه‌داری

تقریباً بطور کامل خبری نیست (!!کذا) و تنها در جاهایی امکان بروز دارد که عالیق

.(-اون. برای آقای اند«ص)۵٩.ن یا در شرف گسستن می جماعتیباشند یا کامال گسسته

پیش نیامد و نمی توانست هم پیش بیاید، زیرا حقایق دقیقاً دال هرگز»فرصتی«بر چنین

اعضای«* توسعهٔمیان»جماعت کشاورزی سرمایه‌داری در

و»عالیق انطباق کامل

بد نام شده به مزارع کشتکاران بزرگی که مبادرت به استخدام کارگر می کنند، جماعتی«می

.باشد

حیهٔ نیکالیفسک حاکی از شباهت تامی با] آنچه روابطگفته بین گروههای دهقانی در نا

و بعد؛ کسانی را که خارج از محله [شده٨٢۶بوده می باشد گزارشات) آماری مذکور، ص

رأس %١٠و خانوارهای ثروتمند فاقد٧٫۴دارای) زمین می باشند، کنار می .(گذاریم مثال

%۴٢٫۶% کل دامها %٢٧٫۶و سکنه را تشکیل می بیشتر١٣٫٧دهند حیوان (بارکش که

% خانوارهای اند،٢٩تنگدست در زمینحالیکه اجاره شده را در دست خود متمرکز نموده

% دامها %٧٫٢و سکنه را تشکیل می دهند فاقد)١٩٫٧تنها اسب و یا دارای یک (اسب که

ی %مربوط زمین اجاره شده را در اختیار .دارند متأسفانه همانطور که قبال گفته شد ٣جدولها

به ناحیهٔ نیکالیفسک بسیار ناقص .اند برای خاتمهٔ بحث مربوط به فرمانداری سامارا، اجازه

مستخرجه»مجموعه بدهید–از به نقل توصیف بسیار آموزندهٔ زیر از موقعیت دهقانان

مربوط–.بپردازیم به فرمانداری گزارشات«سامارا آماری

مهاجرت دهقانان کم زمین از فرمانداریهای غربی افزایشو طبیعی جمعیت، به ...»علاوهٔ

همچنین پیدا شدن سر و کلهٔ بورس بازان زمین خوار پول پرست در قلمرو تولید کشاورزی،

با گذشت هر سال، اشکال اجارهٔ زمین را پیچیده تر نموده، قیمت آنرا بالا برده، آنرا تبدیل به

ای می کند و گفتیبسیاری نصیب کالاییعده نموده است که ظرف مدت کوتاهی ثروت هن

ای دیگربه را به روز سیاه می .نشاند برای نشان دادن این نکتهٔ آخر اجازه بدهید اشاره

مساحت٣تا زیر کشت بعضی مزارع متعلق به تجار و دهقانان جنوبی بکنیم؛ جایی که کشت

می باشد بنا) جماعت«به که»سماجت«خاص»دهی ما شاهد مثال آوردیم ناحیهٔمبین *نووزنسک

( درمی یابیم که مجموعه«ص)٢۶در گزارشات اصطلاح»آماری آقایان .و.و و :(شرکاء از روی جدول

های١١الی٢٣% دیگر آنکهتنها در اند،ناحیه هاحال زمین را تقسیم مجدد %نموده این۶٠محله ناحیه

%.(ها اند١٣٫٨محله برای) تمام هافرمانداری مبادرت به این کار محلهنموده

و هزار٨الی١٠حتی .د چندان غیرعادی نیست، بطوری که بعضی ها مبادرت به ۶کشت

هزار .د زمین و اجارهٔ چند ده هزار .د زمین خلاصه می ١۵.نمایند

موجودیت و رشد پرولتاریای (روستایی) کشاورزی در فرمانداری سامارا با افزایش تولید

غله برای فروش، بالا رفتن قیمت اجاره، احیای اراضی بکر و مراتع، قطع جنگلها و قس

ی ثمرهٔ دورانهای اخیر .است تعداد خانوارهای فاقد زمین در علیهذا،سراسر به مقدار زیاد

خانوار می گردد، حال آنکه تعداد خانوارهای غیر فرمانداری٢١۶٢۴زراعی تماماً بالغ بر

(ای و تعداد خانوارهای فاقد اسب بودهو از) خانوارهای دارای زمین بالغبر٣٣٧٧٢حصه

نفر سکنهٔ زن می۶٠٠٠٠٠و شود یابر١١٠۶٠۴که دارای یک اسب روی هم رفته بالغ

ای نفر وحساب با۵خرده توجه به اینکه تعداد اعضاء هر مرد–خانواده را دربر می گیرد

شده .است هر چند اینها قانوناً سهمی از زمینهای جماعتی دارا می باشند با این حال ما به خود

ه حساب بیاوریم، در حقیقت این نوع اجازهکارگران می دهیم که آنها را هم جزو پرولتاریا ب

عبارتند از کارگران روزمزد، شخم زنها، گله بانان، دروگران و کارگران مشابه مزارع

ای–که خود را برای تغذیهٔ اعضای خانواده .دشان زمین بزرگ٢/١تا١حصه دیگری که

کشت«ص)۵٨-۵٧.( می در–کنند خانه می مانند

، محققین نه تنها دهقانان بی اسب را بلکه دهقانان صاحب یک اسب را بههم این ترتیب

جزو پرولتاریا به حساب می .آورند این نتیجه گیری مهمی که با نتیجه گیری آقای

های مندرج در جداول دسته بندی (شده کامال منطبق است، مبین پوستنیکوفاهمیت و) داده

دهقانان می اجتماعی.باشد گروه حقیقی–تحتانی اقتصادی

آمار زمستوو مربوط به فرمانداری ٣-ساراتوف

می .رویم فرمانداری–ناحیهٔ اکنون–ساراتوف به سراغ منطقهٔ نوار سیاه خاک مرکزی

کامی شین را در نظر می گیریم، زیرا این ناحیه تنها جایی است که گروهبندی نسبتاً کاملی از

کش* متعلق به آنها در دست دهقانان.است بر حسب تعداد حیوانات بار

نفر۴٣۵٩۴۵ زن و های۴٠١۵٧خانوار،٢۶٣١٣۵مرد، مربوط به تمام ناحیه اینک) داده

.د»متوسط:(« به ازای هر .د١٠٫٨خانوار زمین زیر کشت، یعنی

در گروهبندی بر حسب تعداد حیوانات بارکش متعلق به دهقانان در مورد چهار ناحیهٔ دیگر *این

مجموعه گزارشات آماری فرمانداری.اند.ک.ر»مربوط گروه میانه حال با گروه مرفه در هم ادغام شده

.ب. جدولهای ترکیبی مربوط به فرمانداری ،١٨٨٨ساراتوف ،١ساراتوف، به«ب فرمانداری ساراتوف

های:اند .دهقانی آمارگران ساراتوف جدولهای ترکیبی خود را به ترتیب زیر گردآوری برنموده حسب رده

تقسیم می شوند؛ هر رده بر حسب شانردهتعداد به کلیهٔایشش خانوارها بر حسب اندازهٔ زمین حصه

تقسیم می شود و هر گروه بر حسب تعداد مردان شاغل خانواده به حیواناتگروهچهار بارکش به شش

داده‌های مربوط  به شده است، لذا هاردههاداده فقط در تقسیم[سطح] می .شود خلاصهٔ بخشداده جزء

ان محاسبه .کنیم بعدها به شرح اهمیت این جدول خواهیم را.پرداخت بایستی [سطح]گروههاخودم

% گروهخانوارها خانوارها

%

سکنه

زن و

مرد

متوسط

مساحت

زیر کشت

(.د)

% کل مساحت

زیر کشت

%

خانوارهای

فاقد زمین

زیر کشت

حیوانات بر)

حسب دامهای

دارای جثه

(بزرگ به

ازای هر

خانوار

% کل

حیوانات

فاقد٢۶٫۴ حیوان بارکش

۴۶٫٧

١٧٫۶١٫١٢٫٨

١٢٫٣

٧٢٫٣٠٫۶٢٫٩

دارای١حیوان ١١٫٨

بارکش

٢٠٫٣١۵٫٩۵٫٠٩٫۵١٣٫١٢٫٣٨٫٩

دارای٢حیوان

بارکش

١۴٫۶

٣٢٫٢

١٣٫٨٨٫٨١١٫٨

٣۴٫۴

۴٫٩۴٫١١١٫١

دارای٣حیوان ٣٢٫١

بارکش

٩٫٣١٠٫٣١٢٫١١٠٫۵١٫۵۵٫٧٩٫٨

دارای۴حیوان

بارکش

٨٫٣١٠٫۴١۵٫٨١٢٫١٠٫۶٧٫۴١١٫٢

دارای۵حیوان

بارکش و بیشتر

٢١٫١٣٢٫٠٢٧٫۶۵٣٫٣٠٫٢١۴٫۶۵۶٫١

کل١٠٠١٠٠١٠٫٨١٠٠٢٢٫٧۵٫٢١٠٠

ر اینجا هم یک بار دیگر شاهد تمرکز زمین زیر کشت در دست بهکشتکاران این ترتیب، د

بزرگ می :باشیم

سکنه* خانوارها٣/١(را را تشکیل می دهند و) در دهقانان۵/١حدود مرفهی که

بیش از

،(% اندازهٔ این مساحت نیمی۵٣٫٣زیر از مساحت زیر کشت را در تصرف خود دارند )

.د به ازای جاری٢٧٫۶هر زراعت می :باشد بطور کشتمتوسط آشکارا مبین ماهیت ت

.خانوار١۴٫۶ دهقانان مرفه نیز به ازای هر خانوار دارای تعداد زیادی حیوان می :باشند

رأس حیوان اهلی کوچک به ازای یک چهارپای (تنومند رأس١٠و چهارپای) تنومند، یعنی

(% در احیه،۵/٣)۵۶دست ازحدود کل تعداد چهارپایان تنومند دهقانی موجود در ن

بورژوازی دهقانی متمرکز شده .است از طرف دیگر در روستا، اوضاع برعکس :است

سلب مالکیت کامل از گروه تحتانی، یعنی پرولتاریای روستایی که در مثال ما با اینکه کمی

(سکنه٨/١مساحت و با این حال خانوارها٣/١تنها را تشکیل می دهد کمتر٢/١حدود) از

(% صاحب زیر١١٫٨حیوانات کشت را در تصرف خود دارد، و حتی کمتر از این حد هم )

لطفا به این نکته توجه شود که وقتی طبقه بندی خانوارها بر حسب بنیهٔ اقتصادی یا اندازهٔ *مزرعه

قشر دهقانان مرفه را در نظر .داریم این پدیده پردال عائله صورتهایتر می گیرد، ما همواره خانواده

ای دریافت ایستمی که تعداد بیشتری زمین هایحصه پر بینعائله بورژوازی دهقانی و برخانواده ارتباط

کنند؛ در بعضی قسمتها درست برعکس :است این پدیده نشان دهندهٔ تمایل کمتر دهقانان مرفه به تقسیم

که بنابر هایفه–آنچه پر عائلهٔ دهقانان زمینهایشانمر است. به هر صورت نبایستی در اهمیت خانواده

غلو .نمود ارقام–این ما نشان می دهند، بیشتر از دیگران متوسل به استخدام کارگر اجرتی می کنند

که ورد زبان نارودنیکهای ما می باشد به این ترتیب همان مبنای همکاری«همکاری [حس]»خانوادگی

سرمایه .داریست

میای، .باشد اعضای این گروه عمدتاً در زمرهٔ کارگران کشاورزی صاحب زمین حصه

کارگران روزمزد و کارگران صنعتی می .باشند

[پروسهٔ] درتبدیل کنار تمرکز زمینهای زیر کشت و رشد خصوصیت تجاری کشاورزی،

ای که از قبل شدنشبا به کشاورزی سرمایه‌داری صورت می .گیرد در اینجا ما شاهد پدیده

ایم می باشیم، یعنی فروش نیروی کار گروههای تحتانی و خریدن آن آنتوسط آشنا بوده

گروههای .فوقانی

تغل به %صنایع مزارع %مش دهقانان استخدام کنندهٔ کارگران اجرتی گروهمرد خانوارها

فاقد١٫١٩٠٫٩ حیوان بارکش

حیوان٠٫٩٧٠٫٨ دارای١بارکش

حیوان٢٫٩۶١٫۵ دارای٢بارکش

حیوان٧٫١۵۵٫٠ دارای٣بارکش

حیوان١٠٫٠۵٨٫۶ دارای۴بارکش

حیوان دارای۵بارکش

و بیشتر

٢۶٫٣۴۶٫٧

کل٨٫٠۶٧٫٢

رتسوف در یکی از مقالاتش کامالبه دردرستی اینجا توضیح مهمی .الزمست .ن.پ اسکوو

برای»صنعت« به»وسیعی«لفظ این نکته توجه نموده است که آمار زمستوو معنای بسیار

هایی که دهقانان در خارج از کلیهٔپیشهمحدودهٔ قائلانواع .است در یا)»اشتغالات(«حقیقت

آمده است؛ ای»صنایع«صاحبان خود به آن مبادرت می ورزند جزو زمینمقولهٔ حصه

ها و کارگران، صاحبان آسیابهای غلات و جالیزهای صیفی کاری، کارخانهکارگران

، پیشه وران و کارگران غیرماهر، روزمزد،خریداراندالالن کارگران کشاورزی عادی،

چوب و چوب فروشان، مقاطعه کاران ساختمانی و کارگران ساختمانی، افراد مشتغل به

به حساب می صنعت«!آیند کارمندان،»کار گداها و قس علیهذا، همهٔ هایاینها حرفهآزاد،

و حتی به خود حق می این–دهم سوء استفادهٔ غیرمصطلح از کلمات بازماندهٔ دید سنتی

موژیکها را»واقعی«،»طبیعی«می زمینای«شغل ای»حصه :بگویم–نظریهکه رسمی

خارج«قرار از ن»محل استثنا تحت عنوان درصنایع حالیکه تمام مشاغل دیگر داند–بدو

می .گیرند این مفهوم کلمهٔ مزبور تحت [سیستم] سرواژ قابل توجیه بود ولی در حال حاضر

اصال موردی .ندارد دلیل اینکه چنین اصطلاحی هنوز باقی مانده اینست که با افسانهٔ بی

تجزیهٔ طبقاتی دهقانان را جورامکانمطالعهٔبه) درمی آید اساسی»متوسط«و نظیر دهقان

به کلی دهقانیاز متعدد و متنوع می خارج«باشند، از ویژه»محل در آن جاهایی که مشاغل

. اجازه بدهید به یاد خواننده بیاوریم که ناحیهٔ کامی شین مرکز معروف بینصنعت می برد

اقتصادی آن دهقانیطبقه به مقتضای .(»صنایع«انواع مادامی ساربین۴٧که کا می باشد )

تفکیک کارگراننشده صاحبازاجرتی بندی»صنعتکاران«،کاران نشده باشد و از میان

باشند،* پروردن

گزارشات آماری خانواری مربوط به زراعت دهقانی نتیجهٔ به درد بخوری

بدون قائل شدن هیچگونه استثنا بین آمارهای نخواهد–اقتصادیی .داد انواع اقتصادی مذکور

کمترین تعداد ممکن است. البته طبقه بندی که–مفصل قابل اعتماد به نظر نمی رسند

صاحب کارانی تری–که مورد نیاز است؛ مثال صاحب کاران استخدام کنندهٔ کار اجرتی

، مغازه داران، و ،غیره؛ مبادرتخریداران به استخدام کارگران اجرتی نمی کنند ـ بازرگانان

معنای صنعت کارانی می باشند که برای مشتری و غیره کار می افزارمندان.کنند به

به عنوان برگردیم»صنایع«عمل به جدولمان، مالحظه می نماییم که در نظر گرفتن

فروش نیروی کار آنچنان هم بیجا نبوده است زیرا این کارگران اجرتی هستند که اکثریت

ر امکان آن بود که کارگران اجرتی را دهقانیاز را تشکیل می .دهند »صنعتکاران«اگ

در تفکیک»صنعتکاران«گروههای کنیم، بدون شک درصد کمتری »صنعتکاران«از

فوقانی باقی می .ماندند

های مربوط به کارگران اجرتی بایستی به ماهیت کامال ناصحیح ونظر اما در مورد داده

استخدام کوتاه مدت [کارگران] به آقای»عنوان خاریزومنوف توجه داشته باشیم که می گویند

نمی تواند ای–ضابطه بسیار متداول کهاست دروگر،–پدیده سرچین و کارگر روزمزد

گزارشات [تعیین])«ص۴۶»مقدمه«بر»آماری قدرت یا ضعف یک مزرعه قرار گیرد

ور حقایق [موجود] نمونهٔ–د اروپای برعکس،–غربی مالحظات مرکب.(«تئوریک

روسیه بررسی) شده در (زیر ما را وادار می کند که استخدام کارگران روزمزد را به عنوان

همان خصوصیت مشخص بورژوازی روستایی قلمداد .نماییم

های مربوط به زمین اجاره شده حاکی از همان تمرکز سرانجامزمین] در اینجا هم داده

ه داشته باشید که جدولهای اجارهمرکب [شده در دست بورژوازی دهقانی .است توج

آمارگران ساراتوف تعداد دهقانان اجاره دهنده و اجاره کنندهٔ زمین را نشان نداده، تنها به ذکر

کل** [مساحت] زمین اجاره شده و اجاره رفته بسنده می کند

، لذا ما بایستی مقدار زمین اجاره

ازاء هر خانوار اجاره کننده یا واجاره نه شدهموجودبه و اجاره رفته را به ازاء هر خانوار

دهنده تعیین .بنماییم

داده‌های مربوط به صنایع دهقانی که طی هسرشماریهای را  بکار می بریم برای»پروردن«ک این *لفظ

خانه به خانه جمع آوری شده بسیار جامع و مفصل .است

.د۶/١مجموع می شود، یعنی کل۶١٫۶٣٩حدود مقدار زمین قابل کشت اجاره رفته در ناحیه بالغ **بر

ای٣٧٧٫٣٠۵.(.د قابل کشت زمینهای) حصه

% کل دسیاتینزمین به ازای هر خانوار صاحب حصه

گروه

خانوارها

زمینای حصه

قابل کشت

زمین اجاره

شده

زمین اجاره

رفته

اجاره اجارهرفته زمینایشده حصه

% کل زمین

مورد استفاده

ای حصه)+

اجاره– شده

اجاره (رفته

فاقد حیوان

بارکش

۵٫۴٠٫٣٣٫٠١۶١٫٧۵٢٫٨۵٫۵

دارای١

حیوان بارکش

۶٫۵١٫۶١٫٣١۴۶٫٠١٧٫۶١٠٫٣

دارای٢

حیوان بارکش

٨٫۵٣٫۵٠٫٩١٣

٣۴

٩٫۵

٣٠٫١

٨٫۴

١٧٫٣

١٢٫٣

دارای٣ ٣۴٫۶

حیوان بارکش

١٠٫١۵٫۶٠٫٨١٠٩٫۵۴٫٨١٠٫۴

دارای۴

حیوان بارکش

١٢٫۵٧٫۴٠٫٧١١١١٫١۴٫١١١٫٩

دارای۵

حیوان بارکش

و بیشتر

١۶٫١١۶٫۶٠٫٩٣۶۶٢٫٢١٢٫٣۴٩٫۶

کل٩٫٣۵٫۴١٫۵١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠

به–علیرغماین این ترتیب در اینجا هم می بینیم که هر چه دهقانان ثروتمندتر باشند

مبادرتبیشتریمی به اجارهٔ ای–زمین بیشتری در اختیار حقیقتدارند که آنها زمین حصه

.نمایند در اینجا هم ما شاهد آن هستیم که دهقانان مرفه دهقانان میانه حال را از میدان به در

ای در زراعت دهقانی در دو [گروه] انتهایی تقسیم میبندی کنند و اینکه نقش زمین حصه

دهقانان رو به کاهش می .رود

داده‌های مربوط به اجارهٔ زمین .بپردازیم بررسیها رو این اجازه  بدهید به بررسی دقیق ت

آن توسط (مذکور»تصحیحات«آقای استدلالات»)نتایج«و بسیار جالب و مهم آقای کاریشف

در ارتباط با بررسی ما قرار می .ن-اون..گیرند

وابسته بودن اجارهٔ زمین به میزان رفاه (»اجاره را آقای٣به کاریشف فصل خاصی )

مبارزه برای اختصاص»[تحصیل] می .دهند نتیجه گیری ایشان بدین قرار است داران«که

به)«ص١۵۶.( نفع [دهقانان] مرفه تمام می درشود شرایط زمینمساوی قابل کشت

هایی را که دارای رفاه کمتری می باشند به کنار خانوارهایمی نسبتاً مرفه تر ... »خانواده

یجههای می بینیم که نتیجهٔ به دست آمده از یک بار مرور کلی .(داده در زنند)«ص١۵۴نت

داده‌های مورد بررسی .اخیر به ایعلاوه می رساند که آماری  زمستوو ما را به همان نتیجه

ای، آقای کاریشف را به مطالعهٔاین وابستگی مقدار زمین اجاره شده به اندازهٔ زمین حصه

مفهوم پدیدهٔ مورد نظر ما طبقای»را [مقدار] زمین نتیجهحصه می رساند که دسته بندی بر

توسلدستههایی به اجارهٔ زمین بیشتر توسط (الف مخدوش«ص)١٣٩:(»آن می کند

مقدارگروههای زمین را در اختیار دارند، ولی توسط (ب صورتکمترینآن می گیرد که

یشتری را در اختیار ای.دارند که نسبت به گروههای دیگر درون دسته، زمین درونب دسته

صددرصد متضاد روبرو هستیم که ابهام هر یک مانع دراز اینجا ما ظاهراً با دو نوع تأثیر

.(همانجا) طبیعی است که اگر ما بطور مستحکم به نظرگاهی درک«که دیگری می گردد

ین نتیجه ردههم بندی می کند بچسبیم عاقبت به بناهم به قدرت گروههایاقتصادی دهقانی را

ایم که دهقانان مرفه با وجود یآنکه خود شاهد آن خواهیمههابوده :رسید ما در سراسر داد

ای بیشتری در اختیار دارند، در اجاره کردن زمین حرص می .زنند زمینهایبدیهی حصه

می باشد، این عاملایعامل تعیین استکننده که درجهٔ رفاه هر خانوار در اجارهٔ زمین

یهای، و استهااجار دستخوش تغییراتی شود ولی هیچگاه با تغییر شرایط زمین ممکنحص

[خصوصیت] تعیین کنندگی خود را از دست نمی .دهد درست است که آقای کاریشف اثرات

را مورد بررسی قرار می دهند، لیکن به نظرگاه مذکور وفادار نمانده، نتیجتاً »رفاه«پدیدهٔ

می شکافند و صحبت از ارتباط مستقیم بین میزان زمینی بهستکه طرزی مزبورنادر را

اجاره دار در اختیار دارد با اجارهٔ زمین می .کنند این یک .نکته نکتهٔ دیگر اینکه برخورد

یک جانبهٔ بررسی آقای کاریشف مانع آن می شود که ایشان موفق به ارزیابی کامل اهمیت

ای می .گذارند ایشان رویدر زمینهای روشیاجاره بشوند که طی آن دهقانان متمکن دست

بدون توجه به مزارع متعلق به خود اجاره اجارهٔهای«کننده، زمینهای مبحث»غیرحص

مطالعهٔ خود را محدود به تلخیص آمار زمستوو در زمینهٔ اجارهٔ زمین می .کنند طبیعی است

نمی توان به روشیست–حل که بیشتر رسمی کهای–ا با توسل به یک چنین روش مطالعه

و مسئلهٔ ماهیت تجاری اجارهٔ زمین .پرداخت مسئلهٔ»رفاه«آقای رابطه بین اجارهٔ زمین با

های مربوط به ناحیهٔ کامی شینی دسترسی داشت کاریشف،که به عنوان مثال به همان داده

مقابل.ک روی ما قرار دارد لیکن ایشان به صرف ردیف کردن ارقام مطلق اجارهٔ زمین .ر)

زمین اجاره شده به ازای هر خانوار (متوسطصاحب و محاسبهٔ ،٣۶مقدار ضمیمهٔ٨ص ش

ی در دست (هادهقانان قناعت می .ورزند تمرکز زمین ی١۴٣اجار متن،) زمینهاص حص

مرفه، خصوصیت صنعتی آن، ارتباط آن با اجاره رفتن زمینهای متعلق به دهقانان گروه

قرار می .گیرند به این ترتیب آقای کاریشف از مالحظهٔ تحتانی،اینکه همگی مورد اغماض

آمار زمستوو در مورد اجارهٔ زمین خط بطالن بر نظر نارودنیکی می کشد و نشان دهندهٔ

کنار زدن دهقانان تنگدست توسط دهقانان مرفه می باشد، نمی توانستند استنکاف ورزند؛ با

آنرا همه جانبه مورد مطالعه قرار نمی دهند اینو حال توصیف نادرستی از این پدیده نموده،

اصل«و های»کار مزبور در تناقض افتاده، به تکرار همان تصنیف دستقدیمی آخر با داده

غیره می .پردازند ولی حتی صرف به زبان آوردن حقیقت وجود عدم توافق و تعارض

خاص خود مبادرت اقتصادیبه در میان دهقانان به نظر نارودنیکها کفر آمده، به شیوهٔ

که به قول آقای»تصحیح«را–آقای کاریشف می .نمایند در اینجا نحوهٔ انجام »تصحیح«این

از استدلال آقای .ن کابلوکوف در رد (»استفاده«نظریات یادداشت،)١۵٣با .ن-اون.ص

در٩»طرحها«یشانبه می-اون.قسمت .آوریم آقای آقای–.ن کاریشف صورت می گیرد

تا وقتی که بحث»یک دربارهٔ اجارهٔ زمین و اشکال مختلف آن می .پردازند ایشان می گویند

دهقان به آن اندازه زمین داشته باشد که کفاف معیشت وی را از طریق کشت زمین خود

.(-اون.یک به این ترتیب آقای بنماید،«ص)١۵٢.ن مبادرت به اجارهٔ هیچ زمینی نمی کند

ود فعالیتهای سوداگران در اجارهٔ زمین دهقانی و دست انداختن دهقانان کالممتمول منکر وج

مشتغل به کشت تجاری به زمینهای قابل کشت می .شوند اگر بپرسید دلیل شان چیست، جواب

بدون- هیچ دلیل به صورت قانون درآمده .است آقای تولید«.ن می»خلقی دهیم مطلقاً :هیچ

یشف جدولی از تلخیصات زمستووی مربوط به ناحیهٔ درخوالینسک پاسخ به آقای اون.کار

با فرض تساوی تعداد حیوانات بارکش، هر را»چه به شهادت می طلبد که حاکی از آنست که

ای کوچکتر باشد، این کمبود بایستی بیشتر با اجاره کردن زمین مقدارجبران زمین حصه

گردد)«ص١۵٣(*

داشتن حیوانات در شرایط کامال اگریکسانی دهقانان از ،»لحاظ و :اینکه

قرار داشته باشند، و به فرض اینکه در خانوار خود دارای تعداد کافی کارگر باشند، نتیجه این

ای شان کوچکتر باشد، آنها بیشتر مبادرت به اجارهٔ زمین میمی شود که هر قدر زمین حصه

یی فقط به منزلهٔ نق زدن نتیجهیها«به .(»گیر خواننده توجه دارد که نمایند)«ص١۵۴چنین

فرمولبندی نادرست آقای کاریشف است و مالحظه می شود که خرده گیریهای بی اساس آقای

ای و رفاه می .شود تنهاآیا باعث مغشوش شدن مسئلهٔ ارتباط مابین زمین .ن-اون.اجاره

کش و حیوانمقدار گفتنمساویبار این مطلب که یک خانوار در صورتی که دارای تعداد

کمتری زمین باشد، مبادرت به اجارهٔ زمین بیشتری می نماید توضیح واضحات نیست؟ الزم

رفاه مورد بحث ماست که برای] [همه درجاتیکسان بهمختلف توضیح نیست که این همان

مبنی بر اینکه دهقانان صاحب زمین کافی مبادرت فرض-اون.به شده .است ادعای آقای .ن

ن نمی کنند با این [حرف] به اثبات نمی رسد و جدولهایشان تنها حکایت از اجارهٔآن زمی

دارند که ایشان از ماهیت ارقامی که ارائه می دهند کمترین اطالعی :ندارند ایشان با مقایسهٔ

وای دست اندازی به زمینهای ای»رفاه«اجاره شان، دهقاناننقش از لحاظ مقدار زمین حصه

جاره دادن زمین توسط [دهقانان] تنگدست البته) اجاره دادن به همان رادهقانان در رابطه با ا

(مرفه** به طرز بارزتری نمایان می .گردانند

داده‌های مربوط به توزیع زمین اجاره شده  در

تعداد ناحیهٔ»مساوی کامی شین را به یاد خواننده می آوریم؛ فرض کنید که دهقانان دارای

ای شان نظرطبقه گرفته باشیم و آنها را بر حسب [مقدار] زمین راحصه حیوان«در بارکش

بندی کرده و هر] طبقه [را به تعداد افراد شاغل آن تقسیم کرده باشیم، در این صورت می

توانیم بگوییم که یک دهقان هر قدر دارای زمین کمتری باشد، بیشتر مبادرت به اجارهٔ زمین

ی منتهی به از بین رفتن گروه دهقانان مرفه می شود؟ میمعهذا نمایند و .غیره آیا چنین روش

طی عبارات توخالی خود موفق شده است این گروه را از میان بردارد و آقای–اون.به .ن

تکرار تعصبات نارودنیکی توفیق .یابد

جدول»گزارشات توسط آمارگران برای ناحیهٔ کامی شین تنظیم گردیده جدولی.است کامال مشابه با *این

و .بعد لذا استفاده ،٢۴٩از ناحیهٔ«ص کامی ،١١،»شین آماری«ج مربوط به فرمانداری ساراتوف

داده‌های مزبور در مورد ناحیهٔ مورد نظر اشکالی نخواهد  .داشت

های- ارائه شده توسط آقای ذکر.ن می شوند که خودداده مالحظات«مت آقای»انتقادی .پ استرووه **در

با نتیجه گیریهای خود ایشان تناقض اون..دارد

مبنی بر محاسبهٔ زمین اجاره شده توسط دهقانان روش-اون.به کامال بی فایدهٔ آقای .ن

و ... افراد شاغل را آقای .ل ماره ای١،٢س هر خانوار بر طبق گروههای دارای ازصفر،

( عیناً تکرار می .کنند ،٣۴در تأثیر«ف)١ص خرمنها و قیمت غلات و در»غیره کتاب

مورد استفادهٔ بی دریغ آقای ماره س و) دیگر کسانی اینجا»میانگینهای«را مثال کوچکی از

(اند می .آوریم ایشان نهٔچنین نارودنیکی در تدوین این کتاب شرکت کهداشته با دید مغرضا

در خانوارهایی که استدلال–فاقد می کنند که میزان زمین اجاره شده به ازای هر خانوار

.د است، این رقم برای خانوارهای دارای حتی–برابر١٫۶یک یک مرد شاغل می باشند

.د و خانوارهای٨٫٣برای دارای دو مرد شاغل .دبرابر و مرد۴٫۴برای شاغل برابر

.( و نتیجه این می شود .د٣۴که می باشد خانوارهای١۴٫٠ص) دارای سه مرد شاغل برابر

هر چند آقای ماره س در موقعیتی توزیع!!«بودند سرانهٔ زمین اجاره شده تقریباً »مساویست

ره شده بر مبنای گروه خانوارهای زمیندارای کهواقعیاجا بتوانند دربارهٔ [نحوهٔ] توزیع

قدرت اقتصادی مختلف هم از کتاب آقای .و پوستنیکوف و هم از تلخیصات زمستوو

اطالعاتی»میانگین«۴٫۴ کسب نمایند، معهذا انجام این بررسی را الزم تشخیص .ندادند رقم

که دارای یک .دمرد زمین اجاره شده به ازای هر خانوار اجاره دار در گروه خانوارهایی

در۵الی گروه خانوارهایی که مبادرت به جمعرقم۴.د–کشت شاغلکردن می باشند، از

در با٣٨.د–گروه حیوان–رقم بارکش می .د٢تا٣باشند می نمایند و ١٠دارای

یا .د۴بیشتر زمین می کنند و دارای خانوارهایی۵٠تعداد که مبادرت به کشت بیش از

به دست آمده است .ک.ر) به گزارشات آماری مربوط به ن–ناحیهٔ بارکش می حیواباشند

فقیر جمعو .(کردن پس هر جا مطابق میل مان باشد می توانیم ملیتوپول،١١-١٠با .ص .د

برسیم توزیع«بدون و»مساوی تقسیم حاصل جمع به تعداد اقالم جمع شده، بابه غنیهم

عجبی داشته آنکه!باشد این عمل اصال جای ت

% خانوارها را با٢١ثروتمندانی این تفاصیل، حقیقت امر در ناحیهٔ ملیتوپول اینست که

.د زیر کشت می (برند تشکیل می دهند کسانی)٢۵که که مساحتی برابر یا بیشتر از

ای و زمین %خریداری سکنهٔ روستاها می باشند و اگر چه بیشترین مقدار زمین ٢٩٫۵حصه

ای را در %اختیار جمع کل زمین قابل کشت به۶۶٫٣اجاره آنان تعلق دارد، با این شدهحال

طرف .(دیگر ،١٩۴-١٩٠از .ص گزارشاتملیتوپول«.ب آماری مربوط به دارند»)ناحیهٔ

.د زیر کشت می %١٠(برند خانوارها را تنگدستانی کسانی) که مساحتی کمتر ۴٠از

ای یو روستایی بوده و اگر چه کمترین مقدار زمین %حصه تشکیل٣٠٫١اهال می دهند که

ای را %در جمع کل زمین قابل کشت خریداری۵٫۶اجاره شده به آنان تعلق دارد، با این حال

توزیع اختیار»سرانهٔ .دارند همانطور که مالحظه می گردد، این مطلب شباهت تامی با

پیدا می مساوی«!کند

گیریهای»فرض« خود را از اجارهٔ زمین دهقانی بر پایهٔ آقایاین ماره س کلیهٔ نتیجه

خانوارهای اجاره کننده عمدتاً از آن دو گروهی تشکیل می شوند استوار»که می کنند که

در میان سکنهٔ اجاره ؛»کننده، و (ای«اینکه را در تصرف کمتریندارند مقدار زمین) حصه

اجاره کردن ؛»زمین و وجود«اینکه توزیعایدارد سرانهٔ (!!کذا) مساوی زمین اجاره

دهقانان را قادر می کند که خود را از میان گروههایی که دارای کمترین مقدار زمین می

باشند بیرون کشیده، به جرگهٔ آن کسانی بپیوندند که بیشترین مقدار زمین را در تصرف

اره س با آقایواقعیات کلیهٔ»مفروضات«م .(این قبال نشان دادیم دارند)«ص٣۵-٣۴که

. در حقیقت قضیه درست عکس آنست که] ایشان موجودتصور در تضاد مستقیم است

،(های ،[ند٣۵داده اگر آقای ماره س در مواجهه با عدم تساوی زندگی اقتصادی نمودهاص)

مربوطمالکیتحصه(ای به طبقه بندی خانوارها را بر طبق شاخصهای اقتصادی و) نه

بی پایهٔ تعصبات ودند»مفروضات«نارودنیکی و چارچوب کار خود را اختیاربه کرده ب

محدود نمی کردند، حتماً متوجه این حقیقت می .شدند

های فرمانداری اکنونساراتوف اجازه بدهید به مقایسهٔ ناحیهٔ کامی شین با سایر ناحیه

، هایکوزنتسک، زیر مربوط به چهار ناحیه .بپردازیموولسک) همانطور که از داده

که در آنها، چنانچه قبال ذکر شد، گروه دهقانان میانه حال با بالاشوف–گروه و (سردوبسک

برمی آید، نسبتهای موجود بین گروههای دهقانی در دهقاناناند–همه مرفه در هم ادغام شده

جا یکسان :است

چهار ناحیه واقع در فرمانداری ساراتوف به عنوان % کل

سکنه زن و گروهوارهاخانوارهامرد خان

تعداد کل

حیوانات

مقدار زمین

حصهای

زمین اجاره شده

کل زمین

مورد استفاده

مساحت

زیر کشت

فاقد٢۴٫۴١۵٫٧٣٫٧١۴٫٧٢٫١٨٫١۴٫۴ حیوان بارکش

حیوان٢٩٫۶٢۵٫٣١٨٫۵٢٣٫۴١٣٫٩١٩٫٨١٩٫٢ دارای١بارکش

حیوان دارای٢بارکش

و بیشتر

۴۶٫٠۵٩٫٠٧٧٫٨۶١٫٩٨۴٫٠٧٢٫١٧۶٫۴

کل١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠

به این ترتیب ما در همه جا شاهد کنار زدن دهقانان تنگدست توسط دهقانان مرفه می .باشیم

ها هم تعدادشان بیشتر است و لیکنهم دهقانان مرفه ناحیهٔ کامی شین نسبت به سایر ناحیه

زیع خانوارها در پنج ناحیهٔ فرمانداری مزبور من) جمله میزانناحیهٔ .ثروتشان از این رو تو

% کامی٢۵٫٣فاقد (شین بر حسب تعداد حیوانات بارکش متعلق به آنان به شرح زیر :است

% %٢حیوان؛١٠٫٨دارای %١حیوان؛٢٠دارای هر٢۵٫۵دارای گونه حیوان بارکش؛

همانطور ر–که ناحیهٔ کامی حیوانشین و بیشتر، حال آنکه %۴د ٣حیوان؛١٨٫۴دارای

گروه مرفه بزرگتر و گروه تنگدست تا حدی کوچکتر .است به علاوه مالحظه–اگر کردیم

به٢ این معنی که خانوارهای بیاییم–صاحب دهقانان میانه حال و مرفه را در هم ادغام کنیم

هایهای مربوط به حیوانناحیه بارکش و یا بیشتر را در نظر بگیریم، به ترتیب زیر به داده

مزبور خواهیم :رسید

حیوان بارکش و به٢بیشتر ازای هر خانوار دارنده

کامیوولسککوزنتسکبالاشوفسردوبسک شین

حیوانات٣٫٨٢٫۶٢٫۶٣٫٩٢٫۶ بارکش

تعداد٩٫۵۵٫٣۵٫٧٧٫١۵٫١ کل حیوانات بارکش

ای١٢٫۴٧٫٩٨٫٠٩٫٠٨٫٠ زمین(.د) حصه

ای٩٫۵۶٫۵۴٫٠٧٫٠۵٫٧ ین(.د) زماجاره

زمین١٧١١٫٧٩٫٠١٣٫٠١١٫٠ زیر کشت (.د)

این جدول حاکی از آنست که دهقانان مرفه ناحیهٔ کامی شین .ثروتمندترند این ناحیه یکی از

.د هایی٧٫١زمین است که دارای بیشترین مقدار زمین [زراعتی] می آن:باشد ناحیه

.د برای ،(۵٫۴تمام در مقابل رقم هر۴٨مشابه مرد ثبت نام شده ی) به حصهاازای

تنها به معنی تعدد و ثروت بیشتر .فرمانداری»دهقانی«بورژوازی به این ترتیب وفور زمین

دهقانی .است

های مربوط به فرمانداری ساراتوف، الزم می آید به طبقه دربندی خاتمهٔ بررسی این داده

ی .بپردازیم چنانچه خواننده توجه کرده باشد، ما هر گونه طبقه بندی ای خانوارهایرا دهقان

ای صورت گرفته باشد بی درنگ مردود می شماریم و ًمنحصرا که بر حسب زمین حصه

مبادرت به استفاده از طبقه بندی ای می نماییم که بر حسب بنیهٔ اقتصادی حیوان) بارکش،

بته دالیل اتخاذ چنین سیستمی بایستی اقامه زمین.گردد زیر (کشت صورت گرفته .باشد ال

ای در آمار زمستوو ما به مراتب بیشتر متداول .است طبقهدو بندی بر حسب زمین حصه

دلیل توجیه کنندهٔ آن در نگاه اول بسیار متقاعد کننده بوده و نحوهٔ استدلالات عموماً مترقی می

.باشند*

طبقه بندی آنان بر انحسب نخستدهقانکشاورزی می شنویم که برای مطالعهٔ زندگی

زمین، طبیعی و .ضروریست این استدلال یک خصوصیت اساسی زندگی روسی یعنی

که به ضرب نیروی قانون، ظاهری مساوات طلبانه ماهیتای–به مقید مالکیت زمین حصه

ایمی بینهایت دشوار است را ونادیده اینکه خرید و فروش زمین خود–حصه می گیرد

.گیرد سراسر پروسهٔ تجزیهٔ طبقاتی دهقانان کشاورزی حاکی از طفره رفتن زندگی واقعی از

ای، دهقان تنگدستی اینکه قیود قانونی .است با طبقه بندی دهقانان بر حسب زمین حصه

زمینش را اجاره می دهد با دهقان متمکنی که مبادرت به اجاره یا خرید زمین می کند در یک

می گیرند؛ دهقان تنگدستی که زمین [خود] را رها می کند با دهقان متمکنی ردیفکه قرار

؛ دهقان تنگدستی که مزرعهٔ نامرغوبش را با استفاده از جمع«کمترین آوری می زمین»کند

تعداد حیوان اداره می کند با دهقان متمکنی که صاحب حیوانات متعدد بوده، به خاک خود

یشرفته استفاده می کند و قس .علیهذا به عبارت دیگر، ما کودبا] می دهد و از امکانات پ

[اینکار پرولتاریای روستایی را با اعضای بورژوازی روستایی در یک ردیف قرار می

می راکنند کهتجزیهٔ]طبقاتی[مخدوش به این ترتیب به دست می .دهیم»میانگینهایی«آیند

مجموعهٔ مجموعهٔ«،»گزارشات گزارشات آماری مربوط به فرمانداری .ک.ر»ساراتوف مثال به *مقدمهٔ

یهٔ واقع مربوطدر به چهار گزارشات«ناح آماری آماری«و»تخمینی مربوط به فرمانداری سامارا

فرمانداری وورونژ و سایر نشریات آماری .زمستوو

و* به همین دلیل هم کامال واهی .اند

که جدولهای–در ترکیبی آمارگران ازساراتوف روی

میای توانیم به روشنی بی فایده بودن طبقه بندی بر حسب زمین بالا–حصه شرح آن رفت

ای ناحیهٔ کامی شین را در رانظر توضیح .بدهیم به عنوان مثال بخش دهقانان غیرحصه

ت آماری مربوط به»گزارشابه ،۴۵٠بعد، گزارشات«ص آماری بگیرید»ترکیبی .ک.ر)

گزارشات«مزبور آماری به»ترکیبی .(بعد ،١٧۴گردآورندهٔ ،١١ص ناحیهٔ«ج کامی شین

بسیار« [ای»ناچیز می‌گوید که زمین زیر درکشت توصیف این بخش از] دهقانان غیرحصه

( یعنی ایشان این بخش را به بخش تنگدست منتسب می .کنند ،۴۵اجازه است»)مقدمه«ص

مساحت زیر کشت این بخش دولهای»میانگین«برابر مربوطه را از نظر بدهید.بگذرانیم ج

چگونه به دست آمده :است .د»میانگین«از به ازای هر خانوار است. توجه کنید ٢٫٩این

.د جمع٠٫٢زمین کردن تعداد تنگدستان یعنی دهقانان بی اسبی که به ازای هر خانوار دارای

.د۵ به ازاء هر خانوار متعلق به گروه د١٨دارندهٔ کشتکاران بزرگ می) باشند با تعدا

کل تعداد] [خانوارهای حیوان٨/١این بارکش و بیشتر، خانوارهای داخل این گروه حدود

بخش را تشکیل می دهند، اما همین گروه صاحب حدود نیمی از زمین زیر کشت این بخش

که مبادرت به استخدام کارگران کشاورزی میمی !(باشند خانوارهایی را در نظر بگیریم

خانوار٢٫۵%–و .نمایند–فقط٧٧یا تعداد خیلی کمی از آنان در این بخش قرار می گیرند

خانوار جزو گروه فوقانی ای بودند که مساحت زیر خانوار۶٠کشت از٧٧هم میان همین

% جزو .ده٢۴٫۵خانوارهایی به ازای هر خانوار بود و در همین شان١٨گرو از قرار

بودند که مبادرت به استخدام کارگران کشاورزی می .نمودند روشن است که ما [تصویر]

تجزیهٔ طبقاتی دهقانان را مخدوش کرده، [وضع] دهقانان فاقد زمین را خوش آب و رنگ تر

ایمرفتن از) طریق قاطی کردن آنان با دهقانان ثروتمند و با ازگ واقعیت آن ترسیم کرده

میانگینهایم، از آنها، در عین حال بنیهٔ دهقانان مرفه را ضعیف تر از آنچه هست ترسیم کرد

ای بزرگ علاوه بر اکثریت مزبور، شامل زیرادهقانان بخش دهقانان دارای زمینهای حصه

مرفه و تنگدست هم می شود این) حقیقت بر همه آشکار است که حتی جماعات دهی صاحب

ما این فرصت نادر را غنیمت شمرده موافقت خود را با آقای .و.و که در مقالات مندرج در مجالت *سال

،–که یعنی جدولهای ترکیبی ای نوع«را جدید نشریات آماری و»زمستوو سالهای متعاقب ١٨٨۵آن

ای، بلکه بر حسب بنیهٔ ربوطاقتصادی به خانوارها را نه تنها بر حسب زمین هایحصه طبقهم بندی داده

مورد استقبال قرار می دهند، اعالم می .داریم آقای .و.و در آن زمان چنین در–می نظر می گیرد

یک چنین معجونی از متنوع ترین گروههای اقتصادی دهقانی هایدر آماری بجای انطباق :نویسند»دادهبا

نوع جدیدی از نشریات منطبق)«.و.و»آمار خود.گردد ،گروهها می بایستی الببا ده یا جماعت قدهی

. نقل شده ،٣در سه«،١٨٨۵ش ورنی وست نیک پیک] مندرج»[شمال ،١٨٩و١٩٠در محلی«ص

.( باعث تأسف مربوط٣۶بسیار به فرمانداری ساراتوف، گزارشات«ص آماری »مقدمه«بر»ترکیبی

های مربوط ستبه که آقای .و.و در هیچ یک از کارهای بعدی خود نظری هر چند هم کوتاه به ماداده

گروههای مختلف دهقانان نمی اندازند و چنانچه مالحظه گردید ایشان حتی قسمت منطبق با واقعیت کتاب

ور را بجای هایتنظیم کهمزب احتمالا نخستین کسی است که سعی می نماید آقای–داده .و پوستنیکوف را

بر–نادیده حسب گروههای مختلف دهقانان تنظیم معجونی«کند از متنوع ترین آنها»گروهها بر حسب

می .گیرند دلیلشان چیست؟

ای بسیار همواره شامل دهقانان بی چیز هم می .(گردد اکنون زمینهاینادرستی حصه

ای آنان بر ما روشن استدلالگردیده دوم در دفاع از طبقه بندی دهقانان بر حسب زمین حصه

.است چنین استدلال می شود که شاخصهای بنیهٔ اقتصادی تعداد) حیوانات، زمین زیر کشت و

ای، همواره ایافزایش همپای افزایش میزان زمین (غیرهحصه به جهت یک چنین طبقه بندی

ای یکی معینیاز را نشان می .دهد در این حقیقت شکی نمی توان داشت زیرا زمین حصه

عوامل عمدهٔ رفاه [دهقانان] را تشکیل می .دهد در نتیجه هر آینه دهقانان دارای زمینهای

عضای بورژوازی دهقانی است و یبه بزرگی باشند، این امر همیشه دال بر کثرت حصهاا

ی بخش مزبور بزرگتر می .شود مربوطهامعهذا به زمینهای دنبال»میانگین«حص آن ارقام

این نتایج به هیچ وجه داللت بر آن نمی کند که روش ترکیب بورژوازی روستایی با

پرولتاریای روستایی روشی صحیح .است

خانوارهای دهقانی نبایستی خود را محدود به نتیجهٔطبقه :بحث در سیستماتیزه کردن آمار

مقیاسرا و نوع یمزرعه .نمود آمار اقتصادی بایستی ًضرورتا بندیها بر حسب زمین حص

بمثابهٔ مبنای طبقه بندی اختیار .نماید شاخصهای تشخیص این انواع بایستی با شرایط و اشکال

ایل مربوط [به زراعت کشاورزیوسیع محل سازگار باشد، معهذا در حل و فصل مس]

غلات، می توان خود را محدود به طبقه بندی بر حسب مساحت زیر کشت یا) تعداد حیوانات

(بارکش نمود؛ تحت شرایط متفاوت دیگر، بایستی مساحت زیر کشت صنعتی، [مراحل]

ی یا علوفه، فرآوردنهادامپروری، فنی محصولات کشاورزی، کشت محصولات ریشه غد

ری و غیره را در نظر .داشت در حالیکه دهقانان، مشاغل کشاورزی و صنعتی صیفیرا کا

به مقیاس وسیعی با یکدیگر ترکیب می نمایند، ترکیبی از هر دو سیستم طبقه بندی ضرورت

پیدا می کند یعنی طبقه بندی بر حسب مقیاس و نوع کشاورزی و طبقه بندی بر حسب مقیاس

ندی گزارشات آماری خانوارهای دهقانی آنچنان هم که روشهایدر جمع و»صنایع.«ب نوع

ای بسیار خاص و کم اهمیت نیست بلکه نگاهبرعکس، اول به نظر می رسد نه تنها مسئله

بدون هیچ اغراق مسئلهٔ عمدهٔ آمار زمستوو را در حال حاضر تشکیل می .دهد جامعیت

گزارشات* آماری زمستوو و تکنیکهای جمع آوری آنها

اند، درجهٔلیکن کمال بهرسیده اعال

به سبب خلاصه کردن ناهنجار آنها، مقدار زیادی از باارزش ترین اطالعات به آسانی سر به

مربوط)های به جماعات دهی، بخشها، نیست»میانگین«رده شده، از آن چیزی بجز ارقام

نمی .ماند ایتازه و (غیره در دست بررسی کننده [مختلف]باقی دهقانان، اندازهٔ زمین حصه

هم همانطوری که قبال دیدیم و بعدها هم ناظر خواهیم بود، اغلب ًمطلقا این»میانگینها«

واهی می .باشند

برای کسب اطالع از تکنیکهای سرشماریهای زمستوو علاوه بر نشریات مذکور در بالا، به مقالهٔ *آقای

های کارتهای ثبت مراجعهنام .نمایید ای«نمونه آماری نتایجزمستوو فورتوناتوف١»بررسیه در جلد

و»گزارشات گزارشات«بر آماری ترکیبی مربوط به فرمانداری خانوارها»مقدمه«بر»سامارا در

گزارشات«ج) آماری مربوط به فرمانداری ،»اورل آماری«در ترکیبی مربوط به فرمانداری ساراتوف

، عینا چاپ ،۴شده بررسی«ج آماری فرمانداری پرم، ناحیهٔ ،»مطالبکراسنوفیمسک ناحیهٔ (یلتس ٢و

.است کارت ثبت نام پرم به ویژه بسیار جامع .است

آمار زمستووی مربوط به فرمانداری ۴-پرم

حال اجازه بدهید در بررسی آمار زمستوو به سراغ فرمانداریی برویم که دارای شرایط

یدیم است، یعنی فرمانداری .پرم اجازه بدهید من باب مثال کامالناحیهٔ متفاوت با آنچه د

در که–نظر طبقه بندی آن بر حسب مقیاس زراعتی در دست کراسنوفیمسک–است را

.بگیریم*

های٢٣۵٧۴خانوار، عمومی مربوط به بخش کشاورزی ناحیهٔ مزبور ذیال) داده

(سکنه آورده می ١٢٩۴٣٩:شود

گروه

خانوارها

%

خانوارها

% سکنهٔ

زن و مرد

مساحت

زیرکشت به

ازای هر

خانوار (.د)

% کل مساحت

زیرکشت

تعداد حیوانات به ازای هر خانوار

بارکش

تعداد کل

حیوانات

برحسب رأس

حشم

% کل حیوانات

١.غیرکشتکار١٠٫٢۶٫۵--

٨٫٩

٠٫٣٠٫٩١٫٧

. کشت ٢کنندهٔ ١۵٫۴

کمتر۵.د از

٣٠٫٣٢۴٫٨١٫٧٨٫٩١٫٢٢٫٣١٣٫٧

. کشت ٣کنندهٔ

۵تا١٠.د

٢٧٫٠٢۶٫٧۴٫٧٢٢٫۴٢٫١۴٫٧٢۴٫۵

. کشت ۴کنندهٔ

١٠تا٢٠.د

٢٢٫۴٢٧٫٣٩٫٠٣۵٫١

۶٨٫٧

٣٫۵٧٫٨٣٣٫٨

. کشت ۵کنندهٔ ۶٠٫١

٢٠تا۵٠.د

٩٫۴١٣٫۵١٧٫٨٢٨٫٩

٣٣٫۶

۶٫١١٢٫٨٢٣٫٢

. کشت ۶کنندهٔ ٢۶٫٣

بیشتر۵٠.د از

٠٫٧١٫٢٣٧٫٣۴٫٧١١٫٢٢٢٫۴٣٫١

کل١٠٠١٠٠۵٫٨١٠٠٢٫۴۵٫٢١٠٠

به این ترتیب در اینجا هم صرف نظر از اینکه زمین زیر کشت به مراتب کمتر است،

همان نسبتهای موجود بین گروهها، همان تمرکز مساحات زیر کشت و تعداد حیوانات در

موجود بین زمین متصرفی دستو گروه کوچک دهقانان مرفه به چشم می .خورد نسبت

زمین مورد استفادهٔ اقتصادی واقعی به همان میزانی است که ما در فرمانداریهای مورد

بررسی.ایم** خود قبال با آن آشنا شده

. :١٨٩۴برای جداول، ،٣غازان، مطالب«ج بررسی آماری ناحیهٔ کراسنوفیمسک فرمانداری *»پرم

که ناحیهٔ–دارای اکاته رینبورگ هایرا اصلی مربوط ایبه صورت داد ما بعدا آنکهداده بتوان مقایسه

گزارشات آماری مربوط به ناحیهٔ اکاته نقل»رینبورگ خواهیم همان–.نمود نوع طبقه بندی می باشد

،١٨٩١. از انتشارات زمستووی ناحیهٔ اکاته رینبورگ، اکاته فرمانداری«رینبورگ، پرم

.د .د»متوسط«١٧٫۵به یعنی کل۴١٠۴٢٨بطور زمین متصرفی دهقانان همهٔ) (گروهها بالغ **بر

.د زمین قابل کشت ازای۵٣٨٨٢و هر خانوار می .شود بنابراین دهقانان مزبور مبادرت به اجارهٔ

سکنه زن و گروهخانوارهامرد خانوارها

% از کل زمین

مورد اجارهاستفاده اجارهرفته حصهایشده

غیرکشتکار١٠٫٢۶٫۵۵٫٧٠٫٧٢١٫٠١٫۶

کشت کننده کمتر

از۵.د

٣٠٫٣٢۴٫٨٢٢٫۶۶٫٣۴۶٫٠١٠٫٧

کشت۵تا کننده

١٠.د

٢٧٫٠٢۶٫٧٢۶٫٠١۵٫٩١٩٫۵١٩٫٨

کشت١٠تا کننده

٢٠.د

٢٢٫۴٢٧٫٣٢٨٫٣٣٣٫٧١٠٫٣٣٢٫٨

کشت٢٠تا کننده

۵٠.د

٩٫۴١٣٫۵١۵٫۵٣۶٫۴٢٫٩٢٩٫٨

کشت کننده بیشتر

از۵٠.د

٠٫٧١٫٢١٫٩٧٫٠٠٫٣۵٫٣

کل١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠

کسانی که بیشترین مقدار زمین در–را اینجا هم باز ما شاهد دست گذاشتن دهقانان مرفه

ای از) ای،طریق شاهد همان انتقال زمینهای برحصه روی زمینهای در–اجاره اختیار دارند

نای متمکن، شاهد همان تقلیل نقش زمینهای (اجارهحصه از دست دهقانان تنگدست به دهقانا

که در دو سمت مختلف و در دو قطب [مخالف] روستا رد و بدل می شوند، می .باشیم برای

داده‌های مربوط هایبه مزبور داشته باشد، آنکه  خواننده بتواند تصویر واقعی تری از پروسه

اجارهٔ زمین را می .آوریم

گروه خانوارها

بهخانوار ازای هر

% خانوارهای

اجاره کننده

زمین قابل کشت

زمین قابل کشت

به ازای هر

خانوار اجاره

کننده (.د)

% خانوارهای

اجاره کننده

زمین علفزار

زمین علفزار به

ازای هر خانوار

زن و مرد اجاره کننده (.د)

زمینای حصه

(.د)

غیرکشتکار٣٫۵١٩٫٨٠٫٠٠٫٧٧٫٠٢٧٫٨

ه کشتکمتر کنند

از۵.د

۴٫۴٩١٢٫٩١٩٫٧١٫٠١٧٫٧٣١٫٢

کشت۵تا کننده

١٠.د

۵٫۴۴١٧٫۴٣۴٫٢١٫٨۴٠٫٢٣٩٫٠

کشت١٠تا کننده

٢٠.د

۶٫۶٧٢١٫٨۶١٫١۴٫۴۶١٫۴۶٣٫٠

کشت٢٠تا کننده

۵٠.د

٧٫٨۶٢٨٫٨٨٧٫٣١۴٫٢٧٩٫٨١١٨٫٢

کشت کننده بیشتر

از۵٠.د

٩٫٢۵۴۴٫۶٩٣٫٢۴٠٫٢٨۶٫۶٢۶١٫٠

کل۵٫۴٩١٧٫۴٣٧٫٧۶٫٠٣٨٫٩۶۵٫٠

خانوار زمین قابل کشت .د٨٩٠٣و می شود .د۶۵١٠۶٢) علفزار می کنند که روی هم بالغ ۵٩۶١٨٠بر

ای قابل .دکشت زمین در۵٠۵۴٨حصه عین خانوارحال علفزار اجاره می ،(کنند همین ٩١۶٧دهقانان

.د می ای۵٧٧٣۴شود خود را که جمعا بالغ (دهقانبر علفزار .د٢١٨٠حصه (دهقان٧١٨۶) )٨۵۵٣و

به اجاره می .دهند

نتیجتاای ً در گروههای فوقانی دهقانان چنانکه) می دانیم کسانی که اکثریت زمینهای اجاره

(اند اجارهٔ زمین، علیرغم نظر مخالف رایج در رامیان در دست خود متمرکز نموده

اقتصاددانان.شد نارودنیک، دارای ماهیتی سوداگرانه و صنعتی می با

های مربوط به کار اجرتی که در رابطه با این حالناحیه اجازه بدهید برویم به سراغ داده

های مربوط به استخدام کارگران روزمزد بههم سبب کامل بودن آن علی) الخصوص که داده

به آن اضافه شده (باشد دارای ارزش خاصی :است

گروه

خانوارها

تعداد مردان

شاغل به

ازای هر

خانوار

% مزارع استخدام کننده تعدادکارگر مزارع استخدام کننده کارگر

فصلی

برای

سرچین

کردن

برای درو

برای خرمن

کوبی

فصلی

برای

سرچین

کردن

برای درو

برای

خرمنکوبی

غیرکشتکار٠٫۶۴١۶--٠٫١۵٠٫۶--

کشت کننده

کمتر۵ از

.د

١٫٠۵١٣۶۴٣۴٠۶۵۵٠٫٧۵٫١۴٫٧٩٫٢

شت ککننده

۵تا١٠.د

١٫٢٢۶٨٩١٠١٣٨۵١۴١۴۴٫٢١۴٫٣٢٠٫١٢٢٫٣

کشت کننده

١٠تا٢٠

.د

١٫۵٩۴٠١۴۴٠٢٣٢۵١٣٧١١٧٫٧٢٧٫٢۴٣٫٩٢۵٫٩

کشت کننده

٢٠تا۵٠

.د

١٫٧١١٠٧١٠۴٣١۵۴٢٧۴۶۵٠٫٠۴٧٫٩۶٩٫۶٣٣٫٧

کشت کننده

بیشتر از

۵٠.د

٢٫٠١۴٣١١١١۵٠٧٧٨٣٫١۶۴٫۵٨٧٫٢۴۴٫٧

کل١٫٢٢۵١٣٣٨٨۴۵٧۴٢۴٢۶٣١٠٫۶١۶٫۴٢۴٫٣١٨٫٨

مشعر بر آنکه در–استخدام اینجا ما شاهد مردود بودن آشکار نظر آمارگران ساراتوف

می .باشیم کارگران–برعکس، روزمزد شاخص ماهوی قدرت یا ضعف یک مزرعه نیست

انی .است در نظر ما در مبادرتکلیهٔ به این عمل شاخص فوق العاده ماهیت بورژوازی دهق

های خود علیرغمبیشترین این حقیقت که متمکن ترین دهقانان در اشکال–خانواده استخدامی

درصد دهقانانی که مبادرت به استخدام کارگر می نمایند تعداد–با کارگر را در اختیار دارند

خانوادگی مبنای افزایشهمکاری بنیهٔ اقتصادی آنها افزایش می .یابد در اینجا هم همکاری

سرمایه‌داری قرار می .گیرد به علاوه، مالحظه می نمایید که تعداد مزارع استخدام کنندهٔ

حد) متوسط برای ناحیهٔ (مزبور تعداد کارگران استخدام کارگران٢٫۵برابرشدهٔ روزمزد

مایم؛ استخدام کارگران روزمزد را برای انجام امر درو در نظر می فصلی–گیر است

آمارگران با وجودی که به اطالعات مربوط به تعداد کل مزارعی که مبادرت به استخدام

کارگران روزمزد می نمودند دسترسی داشتند ولی متأسفانه ذکری از آن به عمل نمی .آورند

خانوار سه گروه فوقانی دهقانان مبادرت به استخدام کارگران تا٧۶٧٩کشاورزی ٢١٩٠از

خانوار یعنی اکثریت دهقانان مرفه برای انجام امر درو دست میالیکه۴٠١٧به کنند، در ح

استخدام کارگران روزمزد می .زنند البته استخدام کارگران روزمزد به هیچ وجه مختص

فرمانداری٢الی۶و پرم نبوده و اگر در بالا دقت کرده باشید در گروههای دهقانان مرفه

بادرت به استخدام کارگران کشاورزی می .نمایند دهمنتیجهٔ تعداد صاحبکاران حتی٩م

خانوارهای دهقانی مرفه به یکی از اشکال استخدام مستقیماکثریتکار به شرح زیر :است

تشکیل انبوهی از کارگران کشاورزی عادی و روزمزد اجرتیشرط مبادرت می .ورزند

این مطلب بسیار جالب است .که و بالاخره با توجه الزمبه وجود دهقانان مرفه می باشد

نسبت بین تعداد مزارع استخدام کنندهٔ کارگران روزمزد به تعداد مزارع استخدام کنندهٔ

گروههای تحتانی به سمت گروههای فوقانی هرپیش قدر کارگران–از کشاورزی عادی

.وزمزد در گروههای تحتانی تعداد مزارع استخدام کنندهٔ کارگران تقلیلر می برویم–یابد

همیشه چند برابر تعداد مزارعی است که مبادرت به استخدام کارگران کشاورزی عادی می

.نمایند در گروههای فوقانی برعکس اینست، بطوری که تعداد مزارع استخدام کنندهٔ کارگران

کشاورزی عادی گاهی حتی از تعداد مزارع استخدام کنندهٔ کارگران روزمزد تجاوز می .کند

به روشنی مبین تشکیل مزارع استخدام کنندهٔ کارگر در گروههای فوقانی ایندهقانان حقیقت

می باشد، مزارعی که اموراتشان مبتنی بر استخدام عادی کار اجرتی می گردد؛ کار اجرتی

توزیع یکنواخت تری در فصول مختلف سال پیدا می کند، و شرایط خالصی از دست استخدام

رگران روزمزد را ممکن می .سازد در ضمن اجازه بدهید پرهزینهبه تر و پر دردسرتر کا

نقل گزارشات مربوط به کار اجرتی در ناحیهٔ الابوگای فرمانداری ویاتکا در) اینجا دهقانان

(اند مرفه.بپردازیم با دهقانان میانه حال ادغام شده

خانوارها%

افراد

زن و

مرد

کارگران اجرتی

% کل

حیوانات

%

حصه

زیر

کشت

فصلیروزمزد % خانوارها

گروه

خانوارها

تعداد%تعداد%تعداد%

اجاره

کننده

زمین

اجاره

دهنده

زمین

فاقد۴٢۵٨١٢٫٧٨٫٣۵۶٣٫٢١۶٠٣١١٠٫۶١٫۴۵٫۵٧٫٩۴٢٫٣ اسب

دارای١

اسب

١٢٨۵١٣٨٫٢٣٣٫٣٢١٨١٢٫۴٢٨٠١۵١٨٫۶٢۴٫۵٢٧٫۶٢٨٫٧٢١٫٨

دارای

چند اسب

١۶۴٨۴۴٩٫١۵٨٫۴١۴٨١٨۴٫۴١٠۶٣١٨٧٠٫٨٧۴٫١۶۶٫٩٣۵٫٣٩٫١

کل٣٣۵٩٣١٠٠١٠٠١٧۵۵١٠٠١۵٠٣۶۴١٠٠١٠٠١٠٠٢٧٫۴١٨٫١

کار کنند، تعداد به٢٨روز(کارگران فرض آنکه کلیهٔ کارگران روزمزد، یک ماه )

ه روزمزددر بالغ بر سه برابر تعداد کارگران فصلی خواهد .بود مالحظه می نمایید ک

فرمانداریایم–در ویاتکا هم ما با همان نسبتهای موجود بین گروهها که قبال با آنها آشنا شده

روبرو می رابطه–.باشیم با استخدام کارگران و اجاره کردن و اجاره دادن زمین

ها هایتوسط خانواری مربوط به استفاده از کود بسیار جالب توجه است. این دادهداده

ها را می مارگران:آوریم پرم نقل شده .است ذیال نتیجهٔ تجزیه و تحلیل این آداده

% مزارع بکار برنده گروهکود خانوارها

گاری کود مورد استفاده به ازای

هر خانوار) استفاده کننده (آن

کشت۵.د٣٣٫٩٨٠ کننده کمتر از

کشت۵تا١٠.د۶۶٫٢١١۶ کننده

کشت١٠تا٢٠د.٧٠٫٣١٩٧ کننده

کشت٢٠تا۵٠.د٧۶٫٩٣۵٨ کننده

کشت۵٠.د٨۴٫٣٧٣٢ کننده بیشتر از

کل۵١٫٧١٧۶

به این ترتیب در اینجا هم ما شاهد تفاوت عمیق بین سیستمها و روشهای زراعی مورد

استفاده دهقانان تنگدست و متمکن می .باشیم این تفاوت همه جا بایستی وجود داشته باشد،

را دهقانان مرفه در همه جا بخش عمدهٔ حیوانات متعلق به دهقانان را در دست زیخود

متمرکز می نمایند و امکانات بیشتری را در گسترش نیروی کار خود در امور مربوط به

[دوران] بعد پیشرفت»دهقانان«از مزرعه دارا می .باشند بنابراین وقتی می شنویم که مثال

اند و با کود وهیدادن از خانوارهای بدون اسب و بدون حشم رفورم،شده موجب پیدایش گر

، مسیرهای«ص مترقی در زراعت به»دهقانی خاک مفصال) توسط آقای .و.و در کتاب

کارآییاند«، کشاورزی را بالا و»برده صفحات بعد توصیف گردیده ١۶٠-١٢٣(است

روستایی .است این را بدونحتی شک همان ترقی مسیرهای«بورژوازی منظور»مترقی از

داده‌های مربوط به– به طرز بارزتری می توان در نحوهٔ توزیع ابزار کشاورزی پیشرفته دید

ها نه برای همهٔ بخشهای آنکشاورزی هم در آمارهای پرم آورده شده .است معهذا این داده

ناحیهٔ١۵٠٧۶از٢٣۵٧۴خانوار مزبور، بلکه فقط برای بخشهای سوم، چهارم و پنجم که

را١٠۴٩ دربر می گیرد، گردآوری شده .است ابزار پیشرفتهٔ زیر به ثبت رسیده :است

. نحوهٔ توزیع این ابزار در خرمنکوب،١۶٢٨میان بذر٣۵۴ًجمعا پاک غربالگر،٢٢۵کن،

گروهها به قرار زیر :است

گروه خانوارها

تعداد ابزار پیشرفته به

ازای١٠٠مزرعه هر

% کل ابزار کلفتهپیشرفته ابزار پیشر

غیر٠٫١٢٠٫١ کشتکار

کشت۵.د٠٫٢١٠٠٫۶ کننده کمتر از

کشت۵تا١٠.د١٫٨۶٠٣٫٧ کننده

کشت١٠تا٢٠.د٩٫٢٢٩٩١٨٫۴ کننده

کشت٢٠تا۵٠.د۵٠٫۴٩۴٨۵٨٫٣ کننده

کشت۵٠.د١٨٠٫٢٣٠٩١٨٫٩ کننده بیشتر از ٧٧٫٢

کل١٠٫٨١۶٢٨١٠٠

دهقانان از ابزار آقای»همهٔ«پیشرفته .و.و دایر به یش»نارودنیکی«اینکه دیگری از نماتز

استفاده می !کنند

این بار می توانیم موفق به تشخیص دو نوع های»صنایع«اصلی مربوط ازبه روی داده

( تبدیل شدن دهقانان به بورژوازی روستایی بشویم،١مالکیت) دایر از»صنایع«بر

( تبدیل شدن دهقانان به پرولتاریای روستایی فروش) سیسات٢نیروی تجاری و (صنعتی تأو

صنایع.(« کار،»کشاورزی به اصطلاح

ی را که در دو نقطهٔ کامال جدول»صنعتکاران«مخالف زیر نحوهٔ توزیع گروههای این گونه

هم* قرار دارند نشان می .دهد

گروه خانوارها

تأسیسات تجاری و

ه ازای صنعتیهر ب

١٠٠دهقان

نحوه توزیع گروه تأسیسات

تجاری و صنعتی به عنوان

درصدی از کل

% مزارع مشتغل

به صنایع

کشاورزی

غیر٠٫۵١٫٧۵٢٫٣ کشتکار

کشت۵.د١٫۴١۴٫٣٢۶٫۴ کننده کمتر از

کشت۵تا١٠.د٢٫۴٢٢٫١۵٫٠ کننده

کشت١٠تا٢٠.د۴٫۵٣۴٫٣ کننده

۶١٫٩

١٫۴

کشتنده٢٠تا۵٠.د٧٫٢٢٣٫١٠٫٣ کن

کشت۵٠.د١٨٫٠۴٫۵- کننده بیشتر از

کل٢٫٩١٠٠١۶٫٢

داده‌های مربوط به توزیع مساحت زیر کشت و استخدام کارگران هایک با مقایسهٔ  این داده

بار دیگر نشان می دهد که تجزیهٔ طبقاتی دهقانان برای سرمایه‌داری ایجاد بازار داخلی می

نم.اید

این»صنایع«یا را هم مشاهده می کنیم که وقتی انواع و اقسام مشاغل مختلف را تحت عنوان

مثال) آنطوری ترکیب«که کشاورزی با روی»صنایع هم می ریزیم، »اشتغالات«وقتی

تصور می (کنند را به عنوان چیزی متحدالشکل، طبیعتاً یکسان و آقایان–اون.سد .و.و و .ن

ه.ایم داری جلوه می دهیم، تا چه حد حقایق را تحریف راهکرده سرمای

های مربوط به ناحیهٔ اکاته رینبورگ را اجازهخاطرنشان بدهید در خاتمه مشابهت داده

خانوار١۴۶٠١ ساکن ناحیهٔ مزبور، خانوارهای فاقد زمین .نماییم۵٩٧٠٩) چنانچه از

(خانوار و آن می١۵۶٧٩کسانی باشند ،(خانوار) خانوارهایی که فقط دارای زمین علفزار

(خانوار را کسر ای١۶١٢کنیم، خود نمی زنند که) اصال دست به ترکیب زمین حصه

خانوار که اصال مبادرت به کشت خانوار٢٠٠٠٠زمین به قرار زیر باقی می ٢٧٨١٧:ماند

تجاری نیزتأسیساتو تنها در مورد سه بخش آخر مشخص گردیده .است جمع صنایع«کل *»کشاورزی

کارگاه کارخانه٩٧صنعتی روغن آسیای١۶کشی، شود،١٣٢آبی، صنعتی۶٩٢می:یعنی بالغ بر

دکان،.« مشروب فروشی و کارگاه«و١۶۴»غیره فلزکاری و قیرگونی٢٨٣»غیره ،

کل مساحت .دزیر از (.د۴١٠٠٠مجموع از آن را می نمی۵کارند، کنند یا مقدار کمی تا)

خانوار مرفه .آنرا٢٨۵٩با) از طرف کشت٣/١دیگر، را در اختیار دارند، یعنی کمتر از

.د از .د۵٣٠٠٠کل زمین زیر کشت بوده .د۴٩٧۵١و زمین زیر (کشت بیش١٠دارای از

ای را .ددر زمین دهقانی اجاره (رفته زمین .د۵۵٠٠٠اجاره .د۴٧٠٠٠از ۶٧٠٠٠شامل)

ار»صنایع«و .دارند می توان به رأی العین مشاهده نمود که نحوهٔ توزیع دو نوع اختیمخالف

همچنین خانوارهای استخدام کنندهٔ کارگران کشاورزی در ناحیهٔ اکاته رینبورگ کامال مشابه

نحوهٔ توزیع این شاخصهای تجزیهٔ طبقاتی مربوط به ناحیهٔ کراسنوفیمسک .است

فرمانداری آماراورل زمستووی مربوط ۵-به

این–که فرمانداری هایرا یلتس و تروب چفسک واقع ماناحیهدر دو جلد آمار مربوط به

خانوارهای– دهقانی را بر حسب تعداد اسبهای بارکش متعلق به آنان طبقه بندی نموده است

در* اختیار .داریم

ر زیر های:است ترکیبی گروهها به باقرا ترکیب هر دو ناحیه با هم داده

گروه خانوارها

%

خانوادهها

%

سکنه

زن و

مرد

زمین

حصهای

به ازای

هر

خانوار

(.د)

%% زمین

خانوارهای

اجاره کننده

زمین

% زمین

کل زمین مورد

استفاده

حیوانات

بر) حسب

(حشم به

ازای هر

خانوار

% کل

حیوانات

حصهای

خریداری

شده

اجاره

شده

اجاره

رفته

به

درصد

به ازای

هر

خانوار

فاقد٢٢٫٩١۵٫۶۵٫۵١۴٫۵٣٫١١١٫٢١٫۵٨۵٫٨۴١٫٧٠٫۵٣٫٨ اسب

دارای١اسب٣٣٫۵٢٩٫۴۶٫٧٢٨٫١٧٫٢۴۶٫٩١۴٫١١٠٫٠٢۵٫٨٧٫۵٢٫٣٢٣٫٧

دارای٢یا٣

اسب

۴۶٫۴۴٢٫۶٩٫۶۴٣٫٨۴٠٫۵٧٧٫۴۵٠٫۴٣٫٠۴٩٫٣١٣٫٣۴٫۶۵١٫٧

دارای۴اسب

و بیشتر

٧٫٢١٢٫۴١۵٫٢١٣٫۶۴٩٫٢٩٠٫٢٣۴٫٠١٫٢٢٠٫٩٢٨٫۴٩٫٣٢٠٫٨

کل١٠٠١٠٠٨٫۶١٠٠١٠٠۵٢٫٨١٠٠١٠٠١٠٠٩٫٨٣٫٢١٠٠

با توجه به این جدول می بینیم که روابط کلی موجود بین گروهها همانهایی است که قبال

انان مرفه، ایمانتقال تمرکز) زمینهای خریداری شده و اجاره شده در دست شاهددهق آن بوده

زمین از دهقانان تنگدست به دهقانان مرفه و .(غیره روابط موجود بین گروهها هم تا آنجا که

، ،٣اورل، ناحیهٔ یلتس و ،١٨٨٧ج ،٢مسکو، گزارشات«ج آماری مربوط به فرمانداری *»اورل

ایهای نمی .شود ما مربوطداده به جماعات دهی ،هایحومه ناحیهٔ تروپ چفسک شامل ١٨٨٧داده

ای را در هم ایادغام و مشترکغیرحصه مربوط به اجارهٔ زمین را در نظر گرفته، زمین اجاره شدهٔ حصه

می .نماییم ما مقدار زمین اجاره رفته را بطور تقریبی از روی تعداد خانوارهای اجاره دهندهٔ تمام زمینهای

.ایم ارقام به دست آمده مبنای تعیین مقدار زمین مورد استفادهٔ هر گروه را ایشاننمودهتشکیل حصهتعیین

زمین اجاره ی–.(رفته + زمین اجاره میهاشده دهد زمین) حص

در زراعت مربوط می شود به] آنچه ترندهای«قبال به»صنایع«و»مترقی کار اجرتی،

[دیدیم شباهت تام .دارد

گروه خانوارها

% مزارع دارای

کارگران اجرتی

% خانوارهای

مشتغل به صنایع

مؤسسات تجاری و

صنعتی به ازای

هر١٠٠مزرعه

ابزار پیشرفته ناحیه) (یلتس

ابزار به ازای

هر١٠٠

مزرعه

% کل ابزار

فاقد٠٫٢۵٩٫۶٠٫٧٠٫٠١٠٫١ اسب

دارای١اسب٠٫٨٣٧٫۴١٫١٠٫٢٣٫٨

دارای٢یا٣اسب۴٫٩٣٢٫٢٢٫۶٣٫۵۴٢٫٧

اسب١٩٫۴٣٠٫۴١١٫٢٣۶٫٠۵٣٫۴ و دارای۴بیشتر

کل٣٫۵٣٩٫٩٢٫٣٢٫٢١٠٠

و بنابراین در فرمانداری اورل هم ما شاهد تجزیهٔ طبقاتی دهقانان به دو نوع مستقیماً متضاد

می :باشیم از یک طرف به پرولتاریای روستایی رها) کردن زمین و فروش نیروی (کار و

ن، اجاره کردن به مقیاس وسیع به ازویژه طرف دیگر به بورژوازی دهقانی خرید) زمی

ای، روشهای پیشرفتهٔ زراعتی، استخدام کارگر کشاورزی عادی و زمینکارگر حصه

روزمزد که در اینجا ذکری از آن نرفته است و ترکیب کردن بنگاههای تجاری و صنعتی با

ر از .(کشاورزیموارد به هر حال مقیاس زراعت دهقانان در اینجا عموماً به مراتب کوچکت

فوق الذکر می باشد؛ در اینجا تعداد به مراتب معدودتری کشتکار بزرگ به چشم می خورد و

در نتیجه با تکیه بر روی این دو ناحیه، تجزیهٔ طبقاتی دهقانان ضعیف تر به نظر می .رسد

:اینستل اوال درست است که ما در اینجا شاهد به«تبدی نظر می دالیل»رسد اینکه می گوییم

به پرولتاریای روستایی بوده، به ندرت شاهد ظهور گروههای سریع»دهقانان«قابل تر

می باشیم، با این حال از طرف توجهی»دهقانان«دیگر، از بورژوازی روستایی از میان این

ایم که این قطب دوم روستا یعنی] بورژوازی [روستایی تعداد هایقابل عکس آنرا نمونهدیده

ما) در این فصل بحث یداکشاورزیخود می .کند دوماً تجزیهٔ طبقاتی توجهدهقانان خاصی پ

که دارای رشد را»صنایع«–وسیع محدود به دهقانان کشاورزی می (کنیم در اینجا به وسیلهٔ

علاوه مغشوش»صنعتکاران«بر می .شود در %(ها–اینجا خاصی۴٠خانواده است )

تی از تجار، خریداران، سوداگران، صاحبکاران و اکثریتغیره کارگران اجرتی، شامل اقلی

های مربوط به آن وجوهی از نیزکشاورزی می .شود سوماً در اینجا نیز به علت نبودن داده

تجزیهٔ طبقاتی دهقانان مغشوش که–می بیشترین ارتباط را با بازار پیدا می محلی–کند

سترش مساحات زیر کشت غله .شودبرای در اینجا کشت تجاری و بازاری نه به قصد گ

فروش، بلکه برای تولید کنف توسعه یافته .است بیشترین عملیات تجاری به این محصول

ایاین هایبه جدولهای تهیه شده بر حسب حجم، اختصاصاشاره داده شده است، لیکن داده

کشتمد کنف منبع اصلی کشاورزی»درآ در میان گروههای مختلف نمی جنبهٔخاص.کند

گزارشات«، مربوط به ناحیهٔ تروب یعنی)»چفسک درآمد دهقانان«.پولی را تشکیل می دهد

عمده توجه دهقانان معطوف به کشت در»کنف توصیف دهات و بسیاری ص۵–،(دیگر

،( همه کس همانجا،٨٧با است)«ص ... تمام کود ... به مصرف مزرعهٔ کنف می .رسد

می کند، بدهی ها با تسلیم کنف پرداخت می شود وامهمانجا،) وثیقه«دریافت گذاشتن »کنف

بطور .(پراکنده دهقانان مرفه برای کود دادن مزارع کنف خود از دهقانان تنگدست کود

،١٠۵- ،١٨٩۵ص ،٨اورل، گزارشات«ج مربوط به ناحیهٔ خریداری»)اورل می کنند

ج از جماعتهای دهی به ،(اجاره چه] [بسیار مزارع کنفی وجود دارد که در داخل یا ٩١خار

فرآوردن»تأسیسات کنف را می٢۶٠،(–ًبعضا رود یا اجاره می شود همانجا،) ص

به عهده .دارند واضح است کهایم–که از تمرکز آنها قبال صحبت صنعتی«ای–کرده

تصویر تجزیهٔ طبقاتی ای که هیچ گونه اطالعی از این محصول تجاری عمدهٔ کشاورزی

دست* نمی دهد، تا چه اندازه می تواند ناقص محلی.باشد به

آمار زمستووی مربوط به فرمانداری ۶-وورونژ

گزارشات مربوط به فرمانداری وورونژ بخاطر اطالعات کامال استثنائی و تعدد طبقه

ای، بندیهایطبقه آن متمایز می گردد و علاوه بر طبقه بندی متداول بر حسب زمین حصه

دیگری برای چند ناحیه به دست می دهد که بر حسب [تعداد] حیوانات بارکش، بندیهایافراد

شاغل قدرت) کار ،(خانواده صنایع اشتغال) به غیرصنایع؛ اشتغال به :صنایع (الف

کشاورزی، (ب مخلوط و (ج تجاری و ،(صنعتی تعداد کارگران کشاورزی مزارع) دارای

بدون کارگران کشاورزی و بدون اعضایزی؛-اعضای شاغل به عنوان کارگران کشاور

خانوارهای استخدام کنندهٔ کارگران (کشاورزی استخدام-صورت شده به این عنوان،

ها صورت گرفته و .نددر آخرین طبقه بندی، طبقه بندی ایست که در مورد اکثر گرفتهاناحیه

قانان مناسب ترین نگاهطبقه اول چنین به نظر می رسد که برای مطالعهٔ تجزیهٔ طبقاتی ده

بندی است. معهذا در عمل، حقیقت چیز دیگری را نشان می :دهد گروه مزارعی که

کارگر کشاورزی عرضه می دارد به هیچ وجه همهٔ پرولتاریای روستایی را دربر نمی گیرد،

زیرا این گروه مزارع شامل مزارعی نمی گردد که کارگران روزمزد، کارگران غیرماهر،

گران کارخانه، کارگران ساختمانی، مقنی ها، خدمتکاران خانگی و غیره را عرضه کارمی

نزدیک به (دو که دهقانان گردآورندهٔ۵٧مرفه گزارشات مربوط به ناحیهٔ اورل می‌گوید جدول) *ش

پود به ازای هر رأس، قانان٣٩١در تنگدست کود به دست می آورند به–ده) ازاء هر رأس برابرحشم

پود به ازای هر رأس، در حیوان٢٠٨مواردی به ازای هر خانوار وجود دارد، در مواردی٧٫۴مقابل که

ای ایمی به حیواننتیجه به ازای هر خانوار موجود .است و با طبقه بندی بر حسب زمین که٢٫٨حصه

اقعی تجزیهٔ طبقاتی را مخدوش می .(نماید این امر به سبب وجود این حقیقت است رسدکه که عمق و

تنگدستان مجبور می شوند از کاه و فضوالت به عنوان مواد سوختی استفاده کنند یا آنها را بفروشند و قس

هر (پودرأس به کود۴٠٠ازای .علیهذا»متعارفی«) در نتیجه تنها بورژوازی دهقانی قادر است مقدار

برقراری« نسبت حشم»متعارف برای خود نگاه .دارد آقای .و.و در این رابطه هم ممکن است دربارهٔ

مابین تعداد حیوانات و مقدار کود اعتراض داشته باشند چنانچه) به کاهش مالکیت اسب اعتراض .(دارند

.دارد کارگران کشاورزی تنها بخشی از کارگران اجرتی را تشکیل می دهند که از میان

برمی .خیزند گروه مزارعی که کارگر کشاورزی استخدام می کنند نیز »دهقانان«برای]

شامل مزارع استخدام کنندهٔ کارگر روزمزد ناست. مطالعهٔگروه [ما ناکامل .است زیرا

میانی که) نه کارگر کشاورزی از آن برمی خیزد و نه مبادرت به استخدام کارگر کشاورزی

دربست دربر گرفته، هزاران دهقان فاقد می–اسب (کند در هر ناحیهٔ دهها هزار خانواده را

نی که مبادرت به اجاره کردن زمین می رانمایند، با هزاران دهقان صاحب چند اسب، دهقانا

دهقانانی که زمین به اجاره می دهند، کشتکاران و غیر کشتکاران، هزاران کارگر اجرتی و

عام عدهٔ»میانگینهای«تمامی قلیلی از استخدام کنندگان و غیره را با هم مخلوط می .کند

.د ی٣الی۴زمین زمین یا گروهصاحب میانی، به عنوان مثال با جمع کردن خانوارهای ب

ای و خریداری شده به روی (هم با بهخانوارهای ازای هر خانوار تمام) زمینهای حصه

ای که علاوه بر آنچه دارند مبادرت به .دخرید زمین و۵٠حصه بیشتر دارای٢۵،۵٠از

گزارشات«،ص٣٣۶، مربوط به ناحیهٔ دهها»)بابروف و صدها دسیاتین زمین می نمایند

( با جمع کردن خانوارهای ،٢٢٢دارای مربوط به ناحیهٔ نووخویرسک، ستون١۴٨ص ش

حیوان حیوان١٢الی٢١(همانجا) به ازای هر خانواده، با خانوارهای ٠٫٨الی٢٫٧دارای

تجزیهٔ طبقاتی .اند»میانگینها«دهقانان طبیعی است که نمی توان بر اساس بهاین دست آمده

داد، لذا باید طبقه بندی بر حسب [تعداد] حیوانات بارکش را به عنوان نزدیک راترین نشان

تقریب به طبقه بندی بر حسب میزان زراعت اتخاذ .نماییم ما چهار جلد گزارشات مربوط) به

های زملیانسک، زادونسک، نیژنه دویتسک و (کوروتویاک را که بر اساس این ناحیهطبقه

، در اختیار داریم و از میان اینها بایستی ناحیهٔ زادونسک را بندیاندبرگزینیم، تهیه گردیده

ای در زمینهٔ خرید و اجارهٔ هایزمین دیگر گزارشات زیراجداگانه برای هیچ یک از ناحیه

داده‌های ترکیبی مربوط به برهمهٔ حسب ی]گروهها [مختلف به دست   نشده .است ذیال داده

خواننده مشاهده خواهد نمود که نتایج حاصل از همهٔ اینآنها چهار ناحیه را می آوریم و

های عام مربوط به گروههای [ساکن] در ناحیهٔ زادونسک بدین قرار یکساناست .است داده

.د .دای،٢٨٨٢زمین زمین زن١٣۵۶۵۶حصه و )١۵٧٠۴خانوار،۶٢٨٨10مرد،

ه .د.(رفته زمین .د۶۴٨٢اجار زمین اجاره شده خریداری٢۴٠۴۶و شده،

گروه خانوارها

%

خانوارها

به ازای

هر

خانوار،

زن و

مرد

%

سکنه

زن و

مرد

زمین

حصهای

به ازای

هر خانوار

(.د)

% زمین

کل زمین مورد

استفاده

کل زمین

کشتکاریکل شده

حیوانات

به ازای

هر

حصهای خانوار

خریداری

شده

اجاره

شده

اجاره

رفته

به ازای

هر

خانوار

(.د)

%

.د به

ازای

هر

خانوار

%

فاقد٢۴٫۵۴٫۵١۶٫٣۵٫٢١۴٫٧٢٫٠١٫۵٣۶٫٩۴٫٧١١٫٢١٫۴٨٫٩٠٫۶ اسب

دارای١اسب۴٠٫۵۶٫١٣۶٫٣٧٫٧٣۶٫١١۴٫٣١٩٫۵۴١٫٩٨٫٢٣٢٫٨٣٫۴٣۵٫١٢٫۵

دارای٢یا٣

اسب

٣١٫٨٨٫٧۴٠٫٩١١٫۶۴٢٫۶٣۵٫٩۵۴٫٠١٩٫٨١۴٫۴۴۵٫۴۵٫٨۴٧٫٠۵٫٢

دارای۴اسب

و بیشتر

٣٫٢١٣٫۶۶٫۵١٧٫١۶٫۶۴٧٫٨٢۵٫٠١٫۴٣٣٫٢١٠٫۶١١٫١٩٫٠١١٫٣

کل١٠٠۶٫٨١٠٠٨٫۶١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٫١١٠٠۴٫٠١٠٠٣٫٢

هایی که قبال ذکر روابطگردید مابین گروهها در اینجا با آنچه که در فرمانداریها و ناحیه

ای از دست دهقانان تنگدست شده،اجاره انتقال زمین تمرکز)حصه زمین خریداری و اجاره

دهندهٔ زمین به دهقانان متمکن اجاره کننده و (غیره مشابه می باشند، لیکن در اینجا دهقانان

متمکن از درجهٔ اهمیت کمتری .برخوردارند ناچیز بودن مقدار زراعت دهقانی طبیعتاً این

بیشتر»صنعتکاران« از آنکه متعلق به مسئله[گروه] را مطرح می کند که دهقانان محلی

های»صنایع«می مربوط باشند،به در ردیف شخم زنان قرار .دارند اکنون به ذکر داده

.پردازیم نخست نحوهٔ توزیع آنها بر حسب گروهها آورده می .شود

گروه

خانوارها

%تأسیسات ابزارمزارع پیشرفته

تجاری و

صنعتی به

ازای هر

١٠٠مزرعه

مشتغل به

»صنایع«

% درآمد پولی %از مزارع

به ازای هر

١٠٠

مزرعه

% کل

استخدام

کننده

کارگر

کشاورزی

عرضه

کننده

کارگر

کشاورزی

فروشنده

غله

خریدار

غله

»صنایع«

فروش

محصولات

کشاورزی

فاقد--٠٫٢٢٩٫٩١٫٧٩۴٫۴٧٫٣٧٠٫۵٨٧٫١١٠٫۵ اسب

دارای١

اسب

٠٫٠۶٢٫١١٫١١۵٫٨٢٫۵٨٩٫۶٣١٫٢۵۵٫١٧٠٫٢٢٣٫۵

دارای٢

یا٣اسب

١٫۶۴٣٫٧٧٫٧١١٫٠۶٫۴٨۶٫٧۵٢٫۵٢٨٫٧۶٠٫٠٣۵٫٢

دارای۴

اسب و

بیشتر

٢٣٫٠۵۴٫٢٢٨٫١۵٫٣٣٠٫٠٧١٫۴۶٠٫٠٨٫١۴۶٫١۵١٫۵

کل١٫٢١٠٠٣٫٨١٧٫۴۴٫۵٩٠٫۵٣٣٫٢۴٨٫٩۶۶٫٠٢٩٫٠

فروش) نیروی کار و بنگاه داری توزیع»صنایع«تجاری ابزار پیشرفته و دو نوع متضاد

[یعنی] های.درصد فوق مورد بررسی قرار وگرفت (صنعتی نظیر همان است که در داده

، تفوق عددی مزارع خریدار غله بر بسیار»صنایع«مزارع بزرگ خانوارهای مشتغل به

اصل* از برکشاورزی درآمد فروشندهٔ»صنایع«ح غله، تفوق مقدار درآمد پولی حاصل از

–

ایای به دست ما می دهند که ما به استناد آن این ناحیه را به عنوان اینهاناحیه همه زمینه

به حساب بیاوریم تا کشاورزی، اجازه بدهید به بررسی چگونگی این »صنعتی«صنایع

های زملیانسک، گزارشاتزادونسک، ارزیابی مالکیت دهقانی در .بپردازیم»ناحیه

( حاوی صورتی از تمام اصناف تویاک،«وورونژ،)١٨٨٩کال) و نیژنه کورودویتسک

شاغل به کارهای محلی و غیرمحلی می باشد که بر حسب ٢٢٢(صنف»صنعتکاران«زمین

.اند این صورت حاکی ایاز و ذکر میزان عایدی اکتسابی هر صنف گروهبندی حصهشده

. از قانیمیان را کار اجرتی تشکیل می اکثریت»صنایع«دهدهد قریب به آنستاتفاق که

نفر را کارگران کشاورزی، گاریچی ناحیهٔ١۴١٣۵ها، ٢۴١٣۴»صنعتکار«زادونسک،

نفر را نفر٢٩٨کارگران را کارگران گله١٨١٣ساختمانی، بانان و کارگران غیرماهر،

نفر٣٠١را را افراد مشتغل به خدمات شهری،۴۴۶خصوصی، کارخانه و سایر جاها،

گدایان»صنعتکاران«عضو و غیره تشکیل می .دهند به عبارت دیگر اکثریت قریب به اتفاق

که نیروی کار خود را کارگرانایبه اجرتی صاحب زمین پرولتاریایحصه روستایی از

صاحبکاران** روستایی و صنعتی می فروشند، تشکیل می .یابد

به این ترتیب اگر نسبت

مختلف دهقانان را در یک فرمانداری یا یک ناحیهٔ معین در موجودنظر بین گروههای

غله بر خرید آن، دردریافت گروه کوچک فوقانی دهقانان شاهد عکس این قضیه می :باشیم تفوق *فروش

عمدتا حاصل از زمین، درصد بزرگی از دهقانان استخدام کنندهٔ کارگران کشاورزی که درآمددارای پولی

ابزار پیشرفته و مؤسسات تجاری و صنعتی می .باشند در اینجا هم تمام خصوصیات بارز بورژوازی

ت بارز، در قالب رشد دهقانیکشاورزی به خوبی هویداست علیرغم) قلت عددی ؛(آن این خصوصیا

تجاری و سرمایه‌داری نمایان می .گردند

به صورتی که در آمار زمستوو بکار گرفته برای»صنایع«شده تکمیل آنچه در بالا دربارهٔ **اصطلاح

های مفصل تری دربارهٔ صنایع دهقانی در این ناحیه است،.بپردازیم گفته شد، اجازه بدهید به ذکر داده

نفر از (۵٩٢٧٧کل صنایع کشاورزی ران:اند١) زمستوو صنایع را به شش مقوله تقسیم آمارگکرده

ناحیهٔ .(مزبور اکثریت قریب به اتفاق آنان را کارگران اجرتی ساکن۴تشکیل ٩٢٨٨٩»صنعتکار«در

ران میو دهند، ولی در میانشان صاحبکار هم پیدا می شود جالیزبانان) خربزه، صیفی کاران، زنبوردا

.(نفر افزارمندان واقعی افزارمندان٢٠٧٨۴=) و پیشه وران احتمالا٢-) تعدادی درشکه چی و .(غیره

کار می ،(کنند شامل عدهٔ بسیار زیادی کارگر اجرتی، به کسانیمشتریانویژه که مطابق سفارش

رد این) همرغم درمی کارگران٨٠٠٠گذ ساختمانی و غیره می .گردند شمارش این آخرین گروه از

بالغ١٧٣٧.نفر ای٣-خدمتکاران–بر صاحبکار، نظیر نانوایان و غیره نیز می احتمالا.(شود شامل عده

.نفر همچنان که قبال گفتیم این مقوله را بایستی از تجار٧١٠۴جمع و استادکاران صنعتی بالغ ۴-بر

نفر گدا، علاوه بر اینها مشاغل٢٨٨١نفر،شامل١٠٩٠عده آزاد بالغ تفکیک۵-بر »صنعتکاران«.کنیم

نفر٧١١١٢نفر کارگر شهری، کارخانه و ای۶-١١٠۶غیره، ولگرد، ژاندارم، روسپی، پاسبان و .غیره

نفر .زن درآمد اینها نفر٧۶٣۴بی نفر٨۵٢۵۵مرد، صنعتکار صنعتکار٢١٧٧٧مهاجر؛ ساکن محل،

نفر کارگر غیرماهر هٔ٨۵٨٠مجموعا زادونسک نهایتتعداد با یکدیگر تفاوت :دارد مثال در ناحی

روبل .است می نفر٧١٧٩٩توان تاجر و روبل۶۴٧استادکار درمی آورند، در حالیکه ٢٣۴۶٧٧درآمد

و نامتشابه–این چه اغتشاشی به وجود خواهد تصور»صنایع«آمد نمود که با روی هم ریختن این همه

گران زمستوو و نارودنیکهای ما می درست.کنند همان کاریست که معموال آمار

با مشخصات خاص تجزیهٔ طبقاتی، هم در فرمانداریهای جلگه ای همهدارای بگیریمجا

زمینهای بسیار با مساحات زیر کشت دهقانی نسبتاً وسیع و هم در فقیرترین زمینهای نقاطی

، روبرو می باشیم؛ علیرغم تفاوت عمیق دهقانیبین مینیاتوری که»مزارع«هستند در آنها

شرایط ارضی و کشاورزی، نسبت بین گروه فوقانی دهقانان به گروه تحتانی یکسان باقی می

.ماند به هر صورت اگر ما نقاط مختلف را با یکدیگر مقایسه نماییم، علناً شاهد پیدایش

یای روستایی در نقاط سوداگراندیگر روستایی از میان دهقانان در بعضی نقاط و پرولتار

نظیر–وجه هر کشور سرمایه‌داری می–دیگر .باشیم الزم به تذکر نیست که در روسیه

دوم یعنی] پیدایش پرولتاریای [روستایی پروسهٔ تجزیهٔ طبقاتی دهقانان، عدهٔ فوق العاده

زیادتریروی از کشتکاران کوچک را دربر می گیرد و) به احتمال زیاد در نقاط بیشتری

اول.[تایی یعنی] پیدایش سوداگران میروس (دهد تا وجه

آمار–نووگورود زمستووی مربوط به فرمانداری ٧-نیژنی

گزارشات سرشماری خانه به خانهٔ زمستووی مربوط به سه ناحیهٔ کنیاگینین، ماکاریف و

نووگورودزمینهای محدود به جدولی شده است واسیل–که واقع در فرمانداری نیژنی

های خود سکونت ای(دارند و زمینهای آن دهقانانی که در دهقانیدهکده فقط) زمینهای حصه

های را»)زمینهارزیابی بر حسب حیوانات بارکش متصرفی به پنج گروه تقسیم می کند

،– .نووگورود.«ج۶،٩و١٢نیژنی بخش زمینهای–اقتصادی فرمانداری نیژنی

نووگورود،١٨٨٨،١٨٨٩،١٨٩٠.(

داده‌های زیر به هایدست مربوط به گروه خانوارهای این سه ناحیه، با  ترکیب نمودن داده

زن و خانوار٢٩۴٧٩٨مرد، های۵٢٢۶٠و میمزبور آید در) سه ناحیهٔ مذکور داده

.د زمین اجاره .د٨۶٠٠٧شده زمین خریداری .دای،۵١٩۶٠شده، زمین ۴٣٣۵٩٣حصه

ای، قابل کشت و چمنزار ایبا و ای،غیرحصه انواعحصه زمین بااجاره احتساب کلیهٔ

.د زمین اجاره رفته را دربر می ١٩٢٧۴:(گیرد

گروه

خانوارها

% خانوارها

نفر زن و

مرد به

ازای هر

خانوار

% سکنه

زن و مرد

زمینای حصه

زمین

خریداری

شده

% کل زمین

کل زمین مورد استفاده

در گروهها

کلنات حیوا

.د به

ازای هر

خانوار

% %کل کل

اجاره

شده

اجاره

رفته

.د به ازای

هر خانوار

% کل

تعداد به

ازای هر

خانوار

% کل

فاقد٣٠٫۴۴٫١٢٢٫٢۵٫١١٨٫۶۵٫٧٣٫٣٨١٫٧۴٫۴١٣٫١٠٫۶٧٫٢ اسب

دارای١اسب٣٧٫۵۵٫٣٣۵٫٢٨٫١٣۶٫۶١٨٫٨٢۵٫١١٢٫۴٩٫۴٣۴٫١٢٫۴٣٣٫٧

دارای٢اسب٢٢٫۵۶٫٩٢٧٫۴١٠٫۵٢٨٫۵٢٩٫٣٣٨٫۵٣٫٨١٣٫٨٣٠٫٢۴٫٣٣۴٫٩

دارای٣اسب٧٫٣٨٫۴١٠٫٩١٣٫٢١١٫۶٢٢٫٧٢١٫٢١٫٢٢١٫٠١۴٫٨۶٫٢١۶٫۵

دارای۴اسب

و بیشتر

٢٫٣١٠٫٢۴٫٣١۶٫۴۴٫٧٢٣٫۵١١٫٩٠٫٩٣۴٫۶٧٫٨٩٫٠٧٫٧

کل١٠٠۵٫۶١٠٠٨٫٣١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٫٣١٠٠٢٫٧١٠٠

در نتیجه در اینجا هم می بینیم که دهقانان مرفه علیرغم در اختیار داشتن مقدار زمین

ای گروههای فوقانی بزرگتر از درصد آنان ایاز بیشتر از دیگران درصد) زمین حصهحصه

%–یعنی۴۶٫٢% جمعیت–٩٫۶کل (است زمینهای خریداری شده خانوارهای) مرفه

را–٣/٢خانوارها– در اختیار دارند، در حالیکه دهقانان زمینهایتنگدست خریداری شده

آنها را در تصرف (دارند و همچنین زمینهای اجاره شده را در نزد کمتر۴/١خود از

ای اجاره رفته دهقانان تنگدست زمینهایمی جمع«حصه متمرکز»آوری نموده، مبادرت به

کوچکترین شباهتی با زمیناستفادهٔ»دهقانان«نحوهٔ .نمایندواقعیمورد در نتیجه توزیع

ای .ندارد دهقانان فاقد اسب عمال کمتر از آنچه قانون برایشان مقرر توزیعکرده زمین حصه

ای در اختیار .دارند افزایش زمینهای متصرفی دهقانان صاحب یک و استدو زمین حصه

،(.د .د١٣٫٨حال .داز١٠٫۵تا .د٩٫۴و %٨٫١تا تجاوز نمی کند اسب١٠تا٣٠از) از

افزایش می .دهند یکبا و نیم تا دو آنکهبرابر دهقانان مرفه مساحت متصرفی خود را به

ای گروههای مزبور بسیار ناچیز است، لیکن وجودتفاوت آنکه تفاوت [مقدار] زمین حصه

ور در فوق هایو مربوط به [تعداد] حیوانات همانطورمذک که از میزان–داده واقعی کشت

بسیار فاحش های–:است ذیل مربوط به زمین زیر کشت برمی دادهآید

گروه خانوارها

مساحت زیر

کشت به ازای

هر خانوار (.د)

% کل

مساحت زیر

کشت

% خانوارهای

استخدام کننده کارگر

% دهقانان دارای

مؤسسات تجاری و

صنعتی*

% خانوارهای

دارای مشاغل غیر

محلی

فاقدب١٫٩١١٫۴٠٫٨١٫۴۵۴٫۴ اس

دارای١اسب۴٫۴٣٢٫٩١٫٢٢٫٩٢١٫٨

دارای٢اسب٧٫٢٣٢٫۴٣٫٩٧٫۴٢١٫۴

دارای٣اسب١٠٫٨١۵٫۶٨٫۴١۵٫٣٢١٫۴

دارای۴اسب

و بیشتر

١۶٫۶٧٫٧١٧٫۶٢۵٫١٢٣٫٠

کل۵٫٠١٠٠٢٫۶۵٫۶٣١٫۶

ای، تفاوتهای بین گروهها صرفوقتی نظر از تفاوتهای موجود از لحاظ اندازهٔ زمین حصه

بر مبنای مساحت زیر کشت ارزیابی گردد حتی بسیار بزرگتر از وقتی است که بر مبنای

مقدار** زمین متصرفی و مورد استفادهٔ حقیقی ارزیابی می .گردد

این [جدول] بی فایده بودن

به وهمی اکنونقانونی ای–که»مساواتش«تبدیل مطلقرا طبقه بندی بر مبنای زمین حصه

مکررا»ترکیب ً آشکار می .سازد سایر ستونهای جدول مزبور چگونگی شده–روال است

در میان دهقانان نشان می :دهند دهقانان مرفه، کشاورزی تجاری کشاورزی«و را با صنعت

تنها مربوط به ناحیهٔ *.کنیاگینین

بگیریم، مقیاس ای١٠٠زمینهای دهقانان فاقد اسب را به) ازای هر اگر(خانوار مقیاس زمین **حصه

. ارقام مشابه مربوط به زمینهایی که واقعا گروههای١۵٩،٢٠۶،٢۵٩و٣٢١در بالاتر بدین قرار :است

؛ و ارقام مربوط صرف١٠٠،٢١۴،٣١۴،۴٧٧و٧٨۶به هر گروه می باشد بدین قرار خواهد ت:بود

گروهها١٠٠،٢٣١،٣٧٨،۵۶٨و٨٧٣. در رابطه با مساحت زیر کشت عبارت خواهد بود :از

سرمایه‌داری درصد) بزرگی از خانوارهای استخدام کنندهٔ کارگر (کشاورزی را با بنگاههای

و صنعتی ترکیب می کنند، حال آنکه دهقانان تنگدست فروش نیروی کار خود تجاریرا

با کشت بسیار ناچیز ترکیب می نمایند، یعنی تبدیل به اشتغالات(«کارگران »)غیرمحلی

ای و کارگران روزمزد می .شوند توجه کنید که عدم کشاورزیوجود صاحب زمین حصه

رای مشاغل غیرمحلی را می توان با تنوع بی تقلیلیاندازهٔ متناسب در درصد خانوارهای دا

نووگورود توضیح :داد در دهقانان–اینجا این»اشتغالات«و»صنایع«نیژنی گونه

صنعتکاران علاوه بر کارگران کشاورزی، کارگران غیرماهر، کارگران ساختمانی و کشتی

اههای صنعتی، ،تجار، صاحبان پیشه«کارگ سازی»وران و غیره، عدهٔ نسبتاً بزرگی از

خریداران و غیره را نیز شامل می .شود بدیهیست که در یک ردیف قرار دادن اینگونه

خانوارهای دارای عواید حاصل] های»از مربوط ناهمگون،به اعتبار »صنعتکاران«داده

را* خدشه دار می [اشتغالات«.کند غیرمحلی

ت گروههای مختلف دهقانان، اجازه دربارهٔبدهید مسئلهٔ تفاوتهای موجود در [نحوهٔ] کش

کود دادن زمین ... نوگورود»یکی را در نظر .بگیریم در این فرمانداری–فرمانداری نیژنی

زمینهای خیش خورده را تشکیل می دهد از«ص) عمده ترین شرایط تعیین درجهٔ بارآوری

متناسب با ازدیاد گزارشاتمقدار مربوط به ناحیهٔ .(کنیاگینین حد متوسط بازده ٧٩چاودار

بارگاری١٠٠.د کود به ازای کود٣٠٠الی۵٠٠هر مصرف شده افزایش می :یابد با دادن

ای،۴٧٫١مرا** محصول چاودار به ازای هر دسیاتین بالغ زمینبر حصه

می شود؛ با

.( بنابراین واضح است که مرا٨۴تفاوت همانجا،) بارگاری۶٢٫٧ص و ١۵٠٠بیشتر

تولید کشاورزی بین گروهها بایستی از تفاوت مساحت زیر کشت آنها بیشتر باشد مقیاسو

نووگورود مرتکب خطایی فاحش می شوند که محصول مزارع دهقانی آمارگران–را نیژنی

بجای آنکه برای دهقانان تنگدست و مرفه بطور جداگانه حساب کنند هر دو آنها را یکجا

مورد مطالعه قرار می .دهند

بررسی آمار زمستووی مربوط به سایر ٨-فرمانداریها

اگر خواننده توجه کرده باشد، ما در مطالعهٔ پروسهٔ تجزیهٔ دهقانان، منحصراً آمار

ایم، آنهم در :صورتیکه این سرشماریآمار خانه به خانهٔ زمستوو را مورد استفاده قرار داده

دقیق کافی دربارهٔ مهم ترین مناطقشاخصهای کم و بیش وسیعی را دربر بگیرد، اطالعات

تجزیهٔ طبقاتی به دست بدهد و به نحوی تنظیم شده باشد که تفکیک گروههای مختلف دهقانان

را بر حسب بنیهٔ اقتصادی آنان میسر گرداند این) شرط اهمیت خاصی .(دارد همهٔ مطالب

صنایع– دستی فرمانداری نووگورود»نیژنی به جداول آخر دهقانان–کتاب *دربارهٔ»صنایع«نیژنی

( نوشتهٔ آقای پلوت نیکوف؛ و گزارشات آماری زمستوو، نووگورود«نیژنی)–نووگورود،١٨٩۴به

های گورباتوف و سه میونوف می شود، مراجعه ویژه.نمایید آنچه که مربوط به ناحیه

یک٢٠۴پوند=٩٢٫٣کیلوگرم مرا **=

و لذا ما آماریمی زمستووی مربوط به هفت فرمانداری مزبور که حائز شرایط فوق بود

توانستیم آنرا مورد استفاده قرار دهیم از نظر خواننده .گذشت اکنون بخاطر تکمیل کار اجازه

بدهید به باقیماندهٔ این آمار که از نوع مشابه یعنی) مبتنی بر سرشماریهای خانه به (خانه بوده

ولی ناکامل است، اشارهٔ مختصری .بنماییم

فرمانداری نووگورود جدولی در دست است که برایمزارع ناحیهٔ دمیانسک واقع در

مطالب مربوط به ارزیابی دهقانی»)زمینهای را بر حسب تعداد اسب گروهبندی نموده است

.( در اینجا ،١٨٨٨هیچگونه زراعی«نووگورود، فرمانداری نووگورود، ناحیهٔ دمیانسک

(اتین به چشم نمی اطالعاتیخورد، دربارهٔ اجاره کردن و اجاره دادن زمین بر) حسب دسی

های عرضه شده در مقایسه با فرمانداریهای دیگر، شباهت تامی با روابط لیکن[موجود] داده

بین دهقانان مرفه و دهقانان تهیدست ساکن این فرمانداری .دارد در اینجا هم به عنوان مثال،

ز خانوارهای همچنانفاقد که ما از گروه تحتانی به سمت گروه فوقانی به پیش می رویم ا)

علیرغم وجود این حقیقت رأس–که اسب و اسب٣(بیشتر به سمت خانوارهای دارای

ای–درصد بیشتر از حد متوسط می صاحبانباشند اسبهای زیاد دارای مقدار زمین حصه

رأس اسب زمین٣و مزارع خریداری و اجاره شده افزایش می .یابد خانوارهای دارای

%ای، تمام زمینهای %–١٨٫٣حصه کل١۶٫١سکنه تعداد خانوارها بیشتر–١٠٫٧%و

% زمینهای اجاره شده با) قضاوت از روی %٢۶٫٢مساحت زمینهای خریداری ۴٣٫۴شده،

را بناهای«در %»صنعتی زیر٢٩٫۴کل کشت چاودار و جو در زمینهای اجاره (شده و

رها را خانوارهای فاقد اسب %و کل تعداد تصرف۵١٫٣خانوا خود .دارند از طرف دیگر

%٣٣٫٢% سکنه را تشکیل داده، دارای۴٠٫١تنها یک اسب تشکیل می .دهند این خانوارها

% زمینهای اجاره شده به) %٢٠٫٨مفهوم زمینهای خریداری زمینهایای،١٣٫٨شده، حصه

راهم در تصرف خود .دارند به عبارت دیگر در بناهای«اینجا %صنعتی (فوق٢٨٫٨» و

تجاری و صنعتی را صنف«با می»های کنند جمع«و دهقانان»آوری مرفه زمین

کشاورزی ترکیب می نمایند، در حالیکه دهقانان تنگدست زمین خود را رها کرده تبدیل به

کارگران اجرتی می شوند هر) قدر ما از گروه تحتانی به سمت گروه فوقانی بیشتر به جلو

% در بین تقلیل–از٢۶٫۶دهقانان پیدا می به«کند افرادصنایع می»شاغل رویم درصد

ها ما را رأسمجبور و ،(بیشتر ناکامل بودن این %٣داده در بین فاقد٧٫٨صاحبان اسب به

می کند که آنها را در جمع بندی زیر از مطالب مربوط به تجزیهٔ طبقاتی دهقانان حذف

.بنماییم

از ناحیهٔ کوزه لتز واقع هایبخشیدر مربوط درستبه به همین دلیل هم ما داده

ی مطالبزراعتی، مربوط به ارزیابی فرمانداری»)زمینها چرنیگوف را از قلم می اندازیم

،۵، گوف«ج در هیئت زمستووی آمارفرمانداری گردآوریچرنی شده توسط بخش

نوار ساکن های٨٧١٧خادر مربوط به تعداد حیوانات بارکش چرنیگوف،١٨٨٢؛دادهبرای

بخش سیاه خاک ناحیهٔ مزبور طبقه بندی گردیده .(است در اینجا هم روابط بین گروهها از

% %٢٨٫٨سکنه، خانوارها، فاقد حیوان بارکش و تشکیل همان٣۶٫٨دهندهٔ قرار :است

ای۶٣% بوده و %لیکن زمین ای٧اجاره %و زمین متعلق به خود و زمین دارای٢١حصه

خانوار به اجاره می .دهند متأسفانه سایر ه٨٧١٧ی)خانوارها رفته را کلهمین زمین اجار

حیوان.اند (بارکش به گروههای کوچکتر تقسیم صاحب١الی٣نشده

مطالب مربوط به بررسی استفاده از زمین و زندگی داخلی سکنهٔ در»روستایی

بندی بر حسب تعداد جدولاسبهای بسیار جالبی فرمانداریهای«طبقه) ایرکوتسک و ینی سی

(بارکش از مزارع دهقانی و مهاجرین تازه وارد در چهار ناحیهٔ فرمانداری ینی سی به چشم

به .(بعد مشاهدهٔ این مطلب جالب است ،٧٣٠که ،١٨٩٣ص می٣ایرکوتسک، خورد ج)

هم یهایدر مرفه و این مهاجرین تازه وارد حتی) جسورترین رابطهٔهانارودنیکها بین سیبری

این رابطه جرأت نمی کند صحبت از اصل معروف جماعت به میان (!آورند اساساً همان

فاقد اسب و دارای یک یست»برادران«اسب که بین اعضاء جماعت دهی مرفه ما رابطهاو

آنها برقرار .است از ترکیب مهاجرین تازه وارد و دهقانان قدیمی چنین) ترکیبی به علت

کار دومی را تشکیل می دهد (ضروریست ما به همان چهرهٔ اینکهآشنای اولی نیروی

گروههای فوقانی و تحتانی می .رسیم گروههای تحتانی خانوارهای) فاقد اسب و دارای یک

% %۶٫٢کل سکنه را تشکیل داده و %–٢۴تنها کل یا–٣٩٫۴خانوارها دو رأس (اسب

%– ارند،٣۶٫۴خانوارها حال %آنکه حیوانات را در اختیار زمینهای٧٫١د قابل کشت و

% زمین %٧٣قابل سکنه را تشکیل اسب–۵١٫٢داده و بیشتر می کسانی۵باشند که دارای

%۵الی٩و کل احشام را در تصرف خود .دارند گروههای دومی کشت٧۴٫۵دارای) و

ًمنحصرا .د زمین کشت می اسب١۵الی٣۶کنند، و (بیشتر که به ازای هر حتی١٠خانوار

% مزارع مبادرت به استخدام کارگران از٣٠الی٧٠اجرتی کار اجرتی استفاده می کنند )

.د زمین می٢،٣و۵کشت ،(نمایند در حالیکه سه گروه تحتانی به ازای هر خانوار صفر،

% .(مزارع تنها استثنائی که بیرون)٢٠،٣۵و۵٩ما می کرده،دهند از میان خود کارگر

داده‌های مربوط به اجاره دادن و اجاره کردن زمین است. نکته ایمدر اعده  بریافته این ق

ی گردید در سیبریه اینجاستهاوجود که هیچ یک از شرایطی که منتهی به وضع چنین قاعد

زمین خبری نیست و از مساوات«مالکیت خارجی»جویانه ندارد، از حصه بندی اجباری و

اثری به چشم نمی .خورد دهقان مرفه نه زمین می خرد و خصوصینه تثبیت شدهٔ زمین

اجاره می کند، بلکه آنرا تصاحب میکند حداقل) تا امروز چنین بوده ؛(است اجاره دادن و

اجاره کردن زمین بیشتر دارای خصلت مبادلهٔ همسایه وار را دارد و به این دلیل است که

تی* را نشان نمی های.دهد مربوط به اجارهٔ زمین روال گروهثاب داده

درد هیچ گونه تجزیه تیو مطالببه جمع آوری شدهٔ محلی حاوی حقایق مربوط به اجارهٔ زمین *»زراع

تحلیل مشخصی نمی خورد، زیرا پدیدهٔ مزبور هنوز در مرحلهٔ تکوین است؛ موارد تک و توکی از اجارهٔ

زمین اینجا و آنجا پیدا می شود، لیکن جنبهٔ کامال اتفاقی داشته به هیچ وجه قادر به تأثیرگذاری بر حیات

.د .(مقدمه۴٢۴۶١۴زمین ،۵از ،١ص ،۴ب «مطالب«ج اقتصادی») فرمانداری ینی سی نمی باشند

.د»اختصاصی از جمله نرم۴١٧٠٨۶زمینهای قابل کشت متعلق به دهقانان قدیمی فرمانداری ینی سی،

(.د٢۶٣٩(.د تقریبا معادل زمین اجاره رفته (٢۶٨۶) است. زمین اجاره داده شده خانوادگی)«۴٩)

ز کل زمین اختصاصی نمی می.باشد باشد و معرف حتی یک درصد هم ا

نحوهٔ توزیع مساحت زیر کشت را برای سه ناحیهٔ فرمانداری پولتاوا می توانیم بطور

که های–در تقریبیمختلف تعیین نماییم با) علم به تعداد مزارع زیر کشت در اندازه

و فالن–ضرب قدر دسیاتین نشان داده می گزارشات»از–تا«شوند آماری به صورت

نهای تعداد خانوارهای هر جزء تقسیم شده در مساحت متوسط زیرکشت محدود به کرداندازه

خانوار ده) نشینان، به استثنای های٧۶٠٣٢(غیردهقانان زیر را در .(مذکورمورد داده

ی(% که .د٣١٠٠١)خانوار۴٠٫٨یا زمین زیر کشت، به دست می دارای٣۶٢٢٩٨:آوریم

.د به ازای هر خانوار مبادرت یا٣می به کشت کمتر دستاز به کشت زمین نمی زنند

.د٩٫٩؛(%١٩٠١٧ می شود ورزند،٣۶٠۴٠) مجموع این زمینهای زیر کشت بالغ بر

.د٢٠٩١٩۵.د کشت می کنند، با جمع (%۶کل به ازای هر خانوار بیشتر خانوار٢۵از )

نداری (%پولتاوا، .ک.ر) گزارشات آمار اقتصادی مربوط به زیر۵٧٫٨فرما کشت )

مساحت زیر .(توزیعکشت، های۵٠نحوهٔ خورول و کنستانتینوگراد،)(پیریاتین »ناحیه

زیر کشت کوچکتر می باشند، بسیار شبیه نحوهٔ توزیعی علیرغممساحاتاست اینکه اصوال

.ایم طبیعی است که یک چنین توزیع ناهمگونی کهتنها ما در فرمانداری توریدا مشاهده نموده

جایی میسر است که زمینهای خریداری و اجاره شده در دست اقلیتی [کوچک] درمتمرکز

شده .باشد از آنجایی که آمار مزبور، خانوارها را بر حسب بنیهٔ اقتصادی طبقه بندی نمی کند

داده‌های زیرین مربوط به هایناحیهٔ کامل محروم می مانیم و لذا بایستی به ما  از وجود داده

راد قناعت .نماییم در فصل مربوط به زراعت املاک اجتماعی کنستانتینوگروستایی،

بطور کلی اگر قطعات اجاره شده را گردآورندهٔ»به تلخیصات مربوطه چنین اظهار می :دارد

.د (١٠تا٣٠و (١٠،.د٢از سه١تا دسته تقسیم :کنیم مساحت به ازای هر فرد اجاره دهندهٔ

مربوط* به هر یک دسته به قرار زیر خواهد ،.دهای:بود (٣٠داده بیشتر ٣از

قطعات اجاره شده

زمین اجاره شده نسبتبه

ازای هر فرد اجاره

دهنده (.د)

%ای زمین اجاره

% زمین اجاره %شده اجاره دهندگان اجاره داده شده به غیر

کوچک١٠(.د٨۶٣۵٫۵٣٫٧۶٫۶ تا)

متوسط١٠تا٣٠(.د٨٫٣١۶٫۶١٧٫۵٣٫٩ )

بزرگ٣٠(.د۵٫٧۴٧٫٩٧۴٫٨١٢٫٩ بیشتر) از

کل١٠٠١٠٠٨٫۶٩٫٣

های بسیار پراکنده و ناکامل زیر را دربارهٔ کشت درغله مورد فرمانداری کالوگا تنها داده

کل** تعداد خانوارهای دهقانی ساکن در این خانوار٢٠/١فرمانداری ٨۶٢۶حدود)

( در

اختیار .داریم

تلخیصات،١۴٢. *ص

به٨٣،١١٣.ضمایم ،۴٣بعد، ،١٨٩٧ص بررسی١٨٩۶«کالوگا، آماری فرمانداری کالوگا **»در

ارها بر حسب مساحت زیر گروهکشت خانو

کشت محصولات شتوی (مرا)

بیشتر۶٠کل کمتر١۵١۵تا٣٠٣٠تا۴۵۴۵تا۶٠از غیرکشتکاراز

%٧٫۴٣٠٫٨۴٠٫٢١٣٫٣۵٫٣٣٫٠١٠٠ خانوارها

%٣٫٣٢۵٫۴۴٠٫٧١٧٫٢٨٫١۵٫٣١٠٠ افراد زن و مرد

%-١۵٫٠٣٩٫٩٢٢٫٢١٢٫٣١٠٫۶١٠٠ مساحت زیر کشت

%٠٫١٢١٫۶۴١٫٧١٩٫٨٩٫۶٧٫٢١٠٠ کل اسبهای بارکش

% درآمد ناخالص

ناشی از محصول

-١۶٫٧۴٠٫٢٢٢٫١٢١١٠٠

مساحت (.د) زیر کشت

به ازای هر خانوار

-٢٫٠۴٫٢٧٫٢٩٫٧١۴٫١-

%۴۵٫١% اسبهای %–دارای٣۶٫۶بارکش، %–یعنی٣٠٫۶سکنه ٢١٫۶خانوارها

حاصله از محصول می .باشند این درآمدارقام مساحت۴٣٫١%ناخالص زیر کشت و

آشکارا حاکی از تمرکز زمینهای خریداری و اجاره شده در دست دهقانان مرفه است.

ای از اطالعات در گزارشات آماری، درآمار مورد فرمانداری توِر، علیرغم وجود گنجینه

اقصی تنظیم شده است، در اینجا از سرشماریهایطبقه خانه به خانه مزبور به طرز بسیار ن

گزارشات آماری مربوط بندی»به بر حسب بنیهٔ اقتصادی خبری .نیست آقای ویخ لیایف در

( از این نقص برای زراعت«،توِر،١٨٩٧انکار ،٢،»دهقانی فرمانداری)«ج١٢ب توِر

سرایی در وستایش مساوات«غزل دهقانان،»بیشتر شناخت گرایش به تجزیهٔ«سمت »طبقاتی

استفاده به عمل می .آورند آقای ویخ لیایف اقتصاد«به (»طبیعی تولید«ص)٣١٢و »خلقی

مبادرت می نمایند، قشر«بدون خطرناک»بندی ترین و بی اساس ترین جدال لفظی دربارهٔ

آنکهیقت هیچگونه دادهٔ دقیقی در مورد گروههای دهقانی ارائه نماید و یا حتی بخواهند این حق

که تجزیهٔ طبقاتی در چارچوب جماعت دهی در شرف وقوع است و ابتدایی–بنابراین را

بر حسب جماعات دهی یا ًمنحصرابخشها، و طبقه صحبت»قشربندی«بندی کردن از

حتی* برای خودشان هم روشن مضحک–.نماید است

آقای ویخ نتیجه«لیایف گیری ای»عام اجازه.بیاوریم بدهید برای ارضای حس کنجکاوی هم شده *نمونه

ن توسط دهقانان فرمانداری ت ِ ور به تساوی اندازهٔ خریداریزمینهای نمودن بدین»زمی قرار :است

ای- را بر حسب اندازهٔ زمین گروهحصه جماعات اگردهی .(-ما متصرفی)«ص١١دلیل؟ کمک می کند

، شامل ایدرصد جماعاتکوچک دارای زمینهای ایحصه آنها در نظر بگیریم، متوجه خواهیم شد که

ین خریداری شده می .باشند آقای ویخ لیایف حتی یک] لحظه [هم بزرگتریظن از خانوارهای دارای زم

ای کوچکند که دست به خرید زمین جماعاتمی دارای زمینهای نمیمرفهحصه برند که این اعضای

بالذاته نارودنیکی نیست، بخصوص که جسارت نتیجه«آقای .زنند»گیری البته احتیاجی به بررسی چنین

دانان داخل در دار و دستهٔ خودشان را هم دستپاچه نموده .است آقای کاریشف ویخدر لیایف حتی اقتصاد

،( هر چند مراتب تعلق خاطر عمیق خود ،٨را روس)«١٨٩٨ش کویه بوکاتست وو ثروت] »[روسیه

خود را به خوبی در جریان مسایل کنونی پیش روی اقتصاد ای»کشور که آقای ویخ نسبتلیایف به نحوه

خوش« ابراز»بین می دارند، ولی در عین حال اعتراف می کنند که آقای ویخ لیایف قرار«زیادی می دهد

جمع بندی از آمار زمستووی فوق دربارهٔ تجزیهٔ طبقاتی ٩-دهقانان

های مذکور در زمینهٔ تجزیهٔ طبقاتی شکیدهقانان نیست که برای مقایسه و ترکیب داده

نبایستی در گروهبندی دهقانان ارقام مطلق را بکار .برد اینکار در مورد گروه بخشها مستلزم

رابطهٔ گروههای فوقانی هایرا کامل و روشهای طبقه بندی واحدی .است تنها می دادهتوان

تا) آنجا که به داشتن زمین، حیوانات، ابزار و امثالهم مربوط می (شود باتحتانیبا گروههای

% هم١٠خانوارها مقایسه کرده در مقابل یکدیگر قرار .داد به عنوان مثال رابطهٔ اینکه

% مساحت زیر کشت می باشند کاری به تفاوت ارقام مطلق نداشته و در صاحب٣٠نتیجه

مشابه در هر نقطه مناسب .است ولی برای آنکه بتوان برایچنین مقایسه با هر رابطهٔ

% خانوارها ای١٠را را صورت داد بایستی در نقطهٔ دیگر مورد] [مقایسه نیز مقایسهدرست

ها و فرمانداریهای اختیارمختلف نمود، نه بیشتر و نه .کمتر اما اندازهٔ گروهها در ناحیه

درصد کنیممساوی تا بتوانیم در هر یکساناشقهنقطه .نیست لذا ما بایستی این گروهها ر

% آنان را تنگدست فرض .کنیم %۵٠به دهقانان را مرفه اختیار٢٠و .بنمائیم اجازه بدهید

% خانوارها و از عبارت٢٠گروههای دیگر از گروههای فوقانی گروهی بسازیم برابر

کر مثالی توضیح %.بدهیم .آنان اجازه بدهید این روش را با تحتانی۵٠ذ گروهی برابر

از٣٠،%٢۵،%٢٠،% پایین به گروه–:بالا با نسبتهای زیر داشته فرض۵باشیم کنید

%۵/۴ = .(جمع برای ساختن گروه تحتانی گروه اول %١٠٠و خانوارها %١٠) ١۵و

،( برای ساختن گروه فوقانی، %٣)/۴×٢۵+(٣٠گروه گروه۵٠= دوم را اختیار می )کنیم

،( (١٠درصدهای %٣)/٢×١۵+ گروه٢٠= ماقبل آخر را اختیار می کنیم آخر٣/٢) و

مربوط به مساحت زیر کشت، تعداد حیوانات، ابزار و غیره یقیناً به همین طریق محاسبه می

.شود به عبارت دیگر، در صورتی که درصدهای مساحات زیر کشت مرتبط با درصدهای

% %١٠٠= %٢۴) مذکور١۵%،٢٠،%٢٠،%٢١و خانوارها به این ترتیب :باشد

(٢۴،( %–صاحب٣٨=)%٣)/٢×٢١+ ،(جمع–٢٠خانوارها بنابراین گروه فوقانی

%–صاحب٣١=)% مساحت–۵٠خانوارها زیر کشت می شود، در حالیکه گروه تحتانی

رابطهٔ (حقیقی .آن بدیهی است که ما با شقه کردن گروهها به این (١۵ترتیب، ۵)/۴×٢٠+

یک.* ذره هم تغییر نمی وددهیم بین قشر تحتانی و قشر فوقانی موجرا

این شقه کردن

ضروریست،۴،۵،۶،٧گروه اوال به دلیل آنکه به این طریق بجای سر و کار داشتن با

نمی باشد زیاد«و قانع می»کننده باشند و اینکه نتیجه گیری ایشان در زمینهٔ گرایش به سمت مساوات

بی.« اساس ؛»است و بالاخره اینکه نتیجه گیریهای چیزی«ایشان را ثابت نمی های»کند اینکهایشان داده

آنچه که هست کمترنشان ایناز روش دارای خطای مختصریست که در نتیجهٔ آن تجزیهٔ طبقاتی به *نظر

داده می .شود به این معنی که بجای افزودن اعضای مرتبهٔ اول گروه ماقبل فوقانی به گروه فوقانی،

تحتانی بجای افزودن اعضای میانگینمرتبهٔ گروه] ماقبل [فوقانی به آن افزوده می شود و در مورد گروه

آخر گروه ماقبل تحتانی به گروه تحتانی، میانگین گروه] ماقبل [تحتانی به آن افزوده می .شود روشن است

که هر قدر گروهها بزرگتر و تعداد گروهها کمتر باشد، درجهٔ خطای مزبور بیشتر می .شود

مختلف،* ما با سه گروه بزرگی که دارای شاخصهای

معینی می باشند، روبرو هستیم؛ دلیل

داده‌های مربوط به تجزیهٔ دهقانان را در قنقاط است که می توان دوم  اینکه تنها به این طری

مختلف تحت متنوع ترین شرایط با یکدیگر مقایسه .نمود

های زیر را که در رابطه با مسئلهٔ تجزیه، ماجزو برای شناخت روابط مابین گروهها، داده

( تعداد زنان (نوارها؛٢و تعداد ها١خا به حساب می آیند در نظر می مهم:گیریم ترین داده

( زمین (۵اجاره زمین خریداری (ای؛۴شده؛ مقدار زمین مردان٣حصه سکنهٔ دهقانی؛

ای (+ کل زمین متصرفی یا مورد استفادهٔ گروه زمین؛٧حصه) اجاره شده؛۶(رفته

( تعداد (٩حیوانات مساحت زیر اجاره٨کشت؛ خریداری–؛(رفته شده + اجاره شده

( تعداد خانوارهای استخدام کنندهٔ کارگران (١١کشاورزی؛ تعداد کل بارکش؛١٠حیوانات؛

ی تفکیک)»اشتغالات«که هر چه بیشتر آن شکل خانوارهایاز دارای (اشتغالات ١٢تعداد

( مؤسسات تجاری کار١٣و استخدامی، فروش نیروی کار در آن جنبهٔ غالب را ؛(دارد

.ته عباراتی که در زیر آنها خط کشیده شده (است ابزار کشاورزی صنعتی١۴پیشرف و

از آنجا که حاکی از زوال مزرعه، خانه زمین«و»اشتغالات(«خرابی اجاره »)رفته

ها از آنجایی که .دارندحاکی بقیهٔ دهقانانمنفیداده و تبدیل وی به کارگر می باشند، ارزش

اییمثبت می باشند ازارزشی گسترش مزارع و تبدیل شدن دهقانان به سوداگران روست

.دارند

ای معین مایا برای هر گروه از مزارع، در تمام این موارد، درصدهای کل مربوط به ناحیه

چند ناحیهٔ یک فرمانداری را حساب کرده، سپس از) طریق روشی که شرح (دادیم تعیین می

کنیم٢٠% که چه درصدی از زمین، مساحت زیر کشت، حیوانات و غیره در محدودهٔ

%** خانوارهای گروههای تحتانی قرار می خانوارهای۵٠.گیرند گروههای فوقانی و

های مربوط دربه اینجا ما مبادرت به تدوین جدولی مبتنی بر روش فوق می نماییم که داده

ای بالغ مزرعهٔبر دهقانی و فرمانداری۵٧٠و۵۵٨سکنه را که ٢١ناحیهٔ٧دارای

ی باشند، دربر می نفر.گیرد زن و مرد ٣۵٢٣۴١٨م

ر شده به نسبتهای موجود بین گروههای دردهقانان بخش بعد مشاهده خواهیم نمود که نسبتهای *اختیا

بسیار نزدیک می که–.باشد بر حسب تعداد اسبها به ازای هر خانوار تقسیم شده روسیه–است بطور کلی

از خواننده خواهش می کنیم فراموش نکند که ما در اینجا با اعداد مطلق کاری نداشته، سر و کارمان **با

ر فوقانی و تحتانی دهقانان است. بنابراین اکنون ما، مثال تعداد هایخانوارهای موجود بین رابطهقش

را به عنوان درصدی از تعداد استخدام»اشتغالات(«خانوارهای کنندهٔ کارگران کشاورزی یا) دارای

موجود در آن گروه نگرفته بلکه به استخدام»اشتغالات(«عنوان کنندهٔ کارگران کشاورزی یا) دارای

در آن صدی»اشتغالات(«ناحیه از تعداد کل خانوارهای استخدام کنندهٔ کارگران کشاورزی یا) دردارای

در نظر می .گیریم به عبارت دیگر چیزی که ما به دنبالش می گردیم این نیست که فالن گروه چند نفر

تعیینهای کارگررابطه اجرتی استخدام می کند یا) متوسل به فروش نیروی کار می ،(شود هدف ما تنها

موجود»اشتغالات«برای بین گروههای فوقانی و تحتانی در رابطه با استخدام کار اجرتی یا) شرکت در

فروش نیروی (کار است.

% متشکل٢٠خانوارها جدولفوقانیاز الف مربوط به گروههای

فرمانداریناحیه

تعداد

خطوط

منحنی

هاها یا گروه درصدهایناحیه مربوط به ناحیه

زمین

اجاره

رفته

خانوارهای

دارای

»اشتغالات«

جمع

خانوارها

سکنه زن

و مرد

زمینمساحت

زیر

کشت

حیواناتمؤسسات

تجاری و

صنعتی

خانوارهای

استخدام کننده

کارگران

کشاورزی

ابزار

حصهای پیشرفته

خریداری

شده

اجاره

شده

کل مورد

استفاده

بارکشجمع

توریدابردیانسک١٩٫٧١٢٫۶٢٠٢٧٫٠٣۶٫٧٧٨٫٨۶١٫٩۴٩٫٠۴٩٫١۴٢٫٣۴۴٫۶-۶٢٫٩٨۵٫۵

سامارا

نوووزنسک-٠٫٧-٢٠٢٨٫۴-٩٩٫٠٨٢٫٠-۵۶٫٠۶٢٫٠۵٧٫٠-٧٨٫۴٧٢٫۵

نیکالیفسک-٠٫٣۴٫١٢٠٢٩٫٧--۶٠٫١--۴٨٫۶۴٧٫١-۶٢٫٧-

میانگین٢٠٫۵۴٫١٢٠٢٩٫٠-٩٩٫٠٧١٫٠-۵۶٫٠۵۵٫٣۵٢٫٠-٧٠٫۵٧٢٫۶

کامی٣١١٫٧١٣٫٨٢٠٣٠٫٣٣۴٫١-۵٩٫٠۴٧٫٠۵٠٫۵۵٧٫۴۵٣٫٢-۶۵٫٩- ساراتفشین

پرم

کراسنوفیمسک-٧٫٨٠٫۶٢٠٢۶٫٨٣٠٫٠-۵٨٫٣۴٩٫۶۴٩٫٢۴٢٫۵۴١٫٢۴٢٫٨۶۶٫۴٨۶٫١

اکاته--۴٫٣٢٠٢۶٫١--٨٣٫٧-۵۵٫١۴٢٫٣۴١٫٨٣٧٧۴٫٩- رینبورگ

میانگین۴٧٫٨٢٫۴٢٠٢۶٫۴٣٠٫٠-٧١٫٠۴٩٫۶۵٢٫١۴٢٫۴۴١٫۵٣٩٫٩٧٠٫۶٨۶٫١

تروب۵٢٫٧١۵٫٨٢٠٢٧٫۴٢٩٫٠۶٣٫۴۵١٫٧٣٨٫٢-۴٢٫١٣٧٫٨۴۶٫٨۵٧٫٨٧۵٫۵ اورلچفسک

ورونژ

زادونسک۶١١٫٩١١٫۶٢٠٢٨٫١٢٩٫١۶۶٫٨۵٣٫۶٣۴٫۶٣٣٫٩۴١٫٧٣٩٫٠۴٧٫۴۵۶٫۵٧٧٫٣

نیژنه-١٢٫۵١٢٫۶٢٠٢٨٫١٣٠٫٩۴٩٫٢٣۴٫١-٣٨٫٠٣٧٫٢۴۵٫٩۴٨٫۴٧٠٫١ دویتسک

نیژنی-

نووگورود

ماکاریف٧٣٫٨١٣٫٧٢٠٢٧٫٨٢٩٫۴۵٩٫٧۵٠٫٨٣۶٫۵٣٨٫٢۴۶٫٣۴٠٫٣۵١٫٢۵۴٫۵-

% متشکل۵٠خانوارها جدولتحتانیاز ب مربوط به گروههای

فرمانداریناحیه

تعداد

خطوط

منحنی

هاها یا گروه درصدهایناحیه مربوط به ناحیه

زمین

اجاره

رفته

خانوارهای

دارای

»اشتغالات«

جمع

خانوارها

سکنهن ز

و مرد

زمینمساحت

زیر

کشت

حیواناتمؤسسات

تجاری و

صنعتی

خانوارهای

استخدام کننده

کارگران

کشاورزی

ابزار

حصهای پیشرفته

خریداری

شده

اجاره

شده

کل مورد

استفاده

بارکشجمع

توریدابردیانسک١٧٢٫٧۶٨٫٢۵٠۴١٫۶٣٣٫٢١٢٫٨١٣٫٨٢٣٫٨٢١٫۵٢۶٫۶٢۶٫٠-١۵٫۶٣٫۶

سامارا

نوووزنسک-٩٣٫٨٧۴٫۶۵٠٣٩٫۶-٠٫۴۵٫٠-١۶٫٣١١٫٣١۴٫۴-۴٫۴٢٫٨

نیکالیفسک-٩٨٫٠٧٨٫۶۵٠٣٨٫٠--١١٫١--١٧٫٨٢٠٫٣-٧٫١-

میانگین٢٩۵٫٩٧۶٫۶۵٠٣٨٫٨-٠٫۴٨٫٠-١۶٫٣١۴٫۵١٧٫٣-۵٫٧٢٫٨

ساراتف

کامی٣٧١٫۵۶٠٫٢۵٠٣۶٫۶٣٣٫٠-٩٫٨١٨٫۶١۴٫٩٩٫۶١۴٫٣-٧٫۵- شین

سردوسک-۶۴٫۶-۵٠٣٧٫۶٣۵٫٠-١۴٫١٢۵٫٢٢١٫٠١۴٫٧١٩٫٧---

پرم

کراسنوفیمسک-٧۴٫٠-۵٠۴٠٫٧٣٧٫۴-۶٫۵١٩٫٢١۶٫٧٢٣٫١٢۴٫٠٢٣٫٨۶٫١٢٫٠

اکاته--٩٣٫۵۵٠۴۴٫٧--٨٫٧-٢١٫٢٣٠٫۵٣٠٫٨٣۵٫۶١٠٫۴- رینبورگ

میانگین۴٧۴٫٠۶۵٫٩۵٠۴٢٫٧٣٧٫۴-٧٫۶١٩٫٢١٨٫٩٢۶٫٨٢٧٫۴٢٩٫٧٨٫٢٢٫٠

تروب۵٩٣٫٩٧٩٫٧۵٠٣٩٫۴٣٧٫٢٨٫٩١٢٫٩٢۴٫٩-١٧٫٧٢٣٫٠٢٠٫٢٧٫٨٢٫۴ اورلچفسک

ورونژ

زادونسک۶۶٣٫٣۵٩٫٣۵٠٣٩٫٢٣٧٫۵١١٫٠١٣٫٨٣١٫٩٣١٫٠٢٠٫٠٢۴٫۶٢٣٫٢٩٫١١٫٣

نیژنه-۶٧٫٠۶٣٫٨۵٠٣٧٫٢٣٣٫۶١۵٫۴٢٩٫٩-٢٠٫٣٢٣٫۴١٧٫٣١٣٫١٣٫۶ دویتسک

نیژنی-

نووگورود

ماکاریف٧٨٨٫٢۶۵٫٧۵٠۴٠٫۶٣٧٫٧١۵٫۴١۶٫۴٣٠٫٩٢٨٫۶١٧٫٢٢۴٫٨١۶٫١١٨٫٩-

توضیحات جدولهای الف و ب

گزارشات مربوط به زمینهای اجاره رفتهٔ فرمانداری توریدا تنها شامل دو ناحیه می ١.:شود

نسک و دنی بردیا.یپر

. مقولهٔ ابزار پیشرفته در همان فرمانداری شامل سرچینها و دروکن ها هم می ٢.شود

. در دو ناحیهٔ فرمانداری سامارا بجای درصد زمین اجاره رفته، درصد خانوارهای ٣غیر

ای اختیار شده کشاورز.است اجاره دهندهٔ زمین حصه

زمین مورد (استفاده در فرمانداری اورل .بطور مقدار زمین اجاره رفته و) در نتیجه ۴کل

تقریبی محاسبه گردیده .است در مورد چهار ناحیهٔ فرمانداری وورونژ نیز به همین ترتیب

عمل شده .است

. گزارشات مربوط به ابزار پیشرفته در فرمانداری اورل تنها برای ناحیهٔ یلتس موجود ۵می

.باشد

داد خانوارهای دارای اشتغالات برای) سه .ناحیهٔ در فرمانداری وورونژ ما بجای ۶تع

ایم که زادونسک،کارگر کوروتویاک و نیژنه (دویتسک تعداد خانوارهایی را گرفته

کشاورزی عرضه می .کنند

. گزارشات مربوط به ابزار پیشرفته در فرمانداری وورونژ فقط برای دو ناحیهٔ ٧زملیانسک

و زادونسک موجود است.

نووگورود»صنایع«بطور ما بجای خانوارهای مشتغل فرمانداری–به .نیژنی در ٨مورد

ایم.اند که مشتغل به اشتغالات غیرمحلی کلی،بوده خانوارهایی را اختیار نموده

ها، بجای تعداد مؤسسات تجاری و صنعتی مجبور شدیم تعدادی .از در مورد بعضی ٩ناحیه

تی را اختیار خانوارهای.نماییم دارای مؤسسات تجاری و صنع

اختصاص می دهد .»اشتغالات«ما در جایی که گزارشات آماری ستونهای متعددی ١٠به

را در نظر بگیریم که دقیقاً حاکی از کار استخدام شدنی ایم»اشتغالاتی«و سعیآن کرده

فروش نیروی کار .باشد

زار و علفزار تا آنجا ای،که ایکشت و زمینغیرحصه .–حصه تمام زمینهای اجاره ١١شده

ممکن.اند بوده است منظور شده

. در مورد ناحیهٔ نوووزنسک بایستی متذکر شویم که دهقانان مزرعه نشین ١٢و

اند، در مورد ناحیهٔ کراسنوفیمسک فقط بخش ها[نژاد]آلمانیکشاورزی در نظر گرفته نشده

گ دهقانان بدون زمین و ناحیهکسانی در نظر گرفته شده است، در مورد ناحیهٔ اکاته رینبور

اند؛ در مورد ناحیهٔ کهتروب تنها دارای سهمی از زمین علفزار می باشند در نظر گرفته نشده

اند، در مورد ناحیهٔ کنیاگینین ایدهکدهٔ در نظر گرفته چفسکنشده جماعات دهی حومه

ارد فوق صنعتیدر بولشوی موراش کینو در نظر گرفته نشده است و .غیره علت اینکه مو

اند بعضاً تعمد از جانب ما بوده است و در برخی موارد هم بخاطر نظرطبیعت گرفته نشده

خود .مطلب به این ترتیب واضح است که تجزیهٔ طبقاتی دهقانان بایستی در عمل بارزتر از

آن باشد که جدول و منحنی ما نشان می .دهند

ن دادن شباهت تام رابطهٔ دهقانان برایگروههای ترسیم این جدول ترکیبی و به وضوح نشا

فوقانی با دهقانان گروههای تحتانی در نقاط کامال متفاوت مبادرت به کشیدن نمودار زیر

ایم که مختصات درصدهای موجود در جدولهای فوق را نشان می .دهند در سمت کردهراست

ه نشان ستوندهندهٔ مربوط به درصدهای کل خانوارها، منحنی ای کشیده شده است ک

قدرت اقتصادی بسط) املاک، افزایش تعداد حیوانات و (غیره می شاخصهایمثبتباشد،

آنکه در سمت چپ ستون مزبور منحنی ای کشیده شده است که نشان دهندهٔ حالشاخصهای

.(اند اقتصادیفاصلهٔ منفی اجاره) دادن زمین، فروش نیروی کار، این ستونها هاشور زده شده

نشان دهندهٔ سهم خطهایپیوستهگروههای افقی فوقانی نمودار و هر یک از حایلمنحنی بین

مرفهتحتانیو از مجموع کل زراعت دهقانی می باشد، حال آنکه فاصلهٔ حایل بین خط افقی

نشان دهندهٔ سهم گروههای تنگدست از کل آن است. خطو هرچین یک از منحنی های

داده‌های ترکیبی، مبادرت تصویربه روشنی از خصوصیت عام بالاخره  ما به منظور ارائهٔ

های مستخرج ایماز که) حاصل محاسبهٔ عددی ترسیم»میانگینی«نمودهمیانگین منحنی

درصدهای»میانگین«مزبور مذکور در نمودار فوق است. به منظور تشخیص منحنی

به اصطلاح معرف نوعی .(یم»میانگین«تجزیهٔ این آنراهامنحنی با رنگ قرمز رسم نمود

دهقانان روسیهٔ کنونی است.

،( اجازه های٧-١بدهید مربوط به تجزیهٔ طبقاتی فوق اکنونق)الذکر برای جمع بندی از داده

به بررسی ستون به ستون این نمودار .بپردازیم

نخستینسکنهٔ ستون سمت راست ستون مربوط به درصدهای خانوارها، نشان دهندهٔ درصد

متعلق به گروههای فوقانی و تحتانی است. مالحظه می نمایید که در همه جا تعداد عائلهٔ

خانوارهای دهقانان مرفه بیشتر از تعداد عائلهٔ میانگین و تعداد عائلهٔ دهقانان تنگدست کمتر

.ایمافه اجازه بدهید ازاض تعداد میانگین است. قبال دربارهٔ اهمیت این حقیقت صحبت کرده

کنیم که در کلیهٔ این مقایسات اشتباه خواهد بود اگر ما بجای خانوار یا خانواده بیاییم فرد را به

عنوان- واحد انتخاب کنیم آنچنان) که نارودنیکها بدان عالقه .(دارند با اینکه مخارج خانواده

هایر مرفه به علت بیشتر بودن تعداد اعضای خانواده بالا می رود، از طرف دیگر د

های پرعائله، از حجم مخارج کاسته می شود [مخارج]) مربوط به ساختمان، خانوادهاموال

( و هایی)«۵١تری از خانگی،»نامهروستا مایحتاج خانوارها و قس .علیهذا انگلهارت در

،١٨٨٢تأکید سن جماعت«پترزبورگ، دهی و مالیات روگوف»سرانه در کتاب خود

های پرعائله می .(کنند بنابراین اختیار کردن فرد فراوانخانوادهبه بر مزایای اقتصادی

عنوان واحد مقایسات و در نظر نگرفتن این کاهش ،[مخارج] در حکم یکسان گرفتن شرایط

در خانوارهای کم عائله است. در های»فرد«ضمن، پرعائله با دروضع »فرد«خانواده

وه مرفه دهقانان سهم به مراتب بزرگتری نموداراز مزبور به خوبی نشان می دهد که گر

تولید کشاورزی ای که از محاسبهٔ آن به ازای هر یک از ساکنین حاصل می شود را در نزد

خودها.ند متمرکز نمود

یهای اختصاص .دارد از نحوهٔ توزیع زمینهای ستونهاحص بعدی به زمینهای حص

ن درجهٔ تساوی برخوردار .است لیکن پیداستدر که به سبب وضعیت قانونی آن از بیشتری

همین جا هم حتی پروسهٔ کنارگذاری دهقانان تنگدست به دست دهقانان مرفه در شرف آغاز

ی نسبتاً بیشتر از ماهاآنچه شاهد آنیم که گروههای فوقانی مقدار زمین همهحص :استجا در

در حالیکه گروههای کهتحتانی معرف تعداد نفری آنان از جمعیت می باشد در اختیار دارند،

در خدمت جماعات«منافع ی»دهی نسبتاً کمتری برخوردار می ازها.باشند مقدار زمین حص

ی در مقایسه بورژوازیهابا دهقانی .است به هر جهت عدم تساوی در توزیع زمینهای حص

نان یکه زمینهاهمچ) هنوز هم بسیار ناچیز .است نحوهٔ توزیع زمینهای مالکیتواقعیحص

به وضوح از نمودار مزبور (پیداست گویای چگونگی توزیع واقعی زمین و املاک مزروعی

نمی* .باشد

بعد از آن، ستون مربوط به زمینهای خریداری شده قرار .دارد در کلیهٔ موارد این زمینها

دهمیهٔ در۶یا٧کل دست دهقانان مرفه متمرکز گردیده :است یک پنجم خانوارها در حدود

زمینهای خریداری شدهٔ در مالکیت دهقانان را در تصرف خود دارند، در حالی که دهقانان

% این زمینها را در اختیار !دارند به این تنگدست١۵ترتیب یعنی نیمی از خانوارها حداکثر

هر مقدار زمین موجود دربارهٔ»دهقانان«را می»نارودنیکها«آنکه توان به اهمیت هیاهوی

د به ارزان ترین قیمت ممکن خریداری نمایند، پی می.برد توانن

ستون بعدی به زمینهای اجاره شده اختصاص .دارد در این قسمت هم ما همه جا شاهد

دهم کل تمرکز۵تا٨زمینهای زمین در دست دهقانان مرفه می باشیم یک) پنجم خانوارها

ادرت به اجارهٔ زمین به نازل ترین اجارهنرخ شده را در اختیار (دارند دهقانان مرفهی که مب

نظیر آنچه در بالا .دیدیم اینگونه دست اندازی به زمینهای قابل اجاره می–توسط کنند

دارای خصلتی اجارهٔ«صنعتی بورژوازی»دهقانی دهقانی به روشنی نشان دهندهٔ آنست که

خرید)** زمین به قصد فروش است.(محصول

وجه به بامعنای این حال این حرف به هیچ

در مطالعهٔ تجزیهٔ دهقانان یک نگاه اجمالی به نمودار مزبور کافیست که بی فایده بودن طبقه بندی *آنان

کار ای.نماید راآش بر مبنای زمین حصه

( بسیار حیرت انگیز .است ایشان بعد کتاب۶از آقای کاریشف در مبحث اجارات نتیجه«ف) **»گیری

نظریات بی اساسی که ادای–در کلیهٔ نظریاتشان دربارهٔ عدم وجود خصلت صنعتی در اجارات دهقانی

(دیگران را عنوان می بهکند، عاریت از .و روشه تئوری)«و تضاد–»اجاره با آمار زمستوو قرار دارد

اجارهٔ به»دراز عبارت دیگر به تمنیات زارعین سرمایه دار اروپای غربی چاشنی علمی می :زند

، از«ص زمین توسط ... پر«دهقانان آنچه»ثمر مورد احتیاج است ... عبارت است از مدت»)«استفادهٔ

رد که کفاف پرداخت دستمزدها، بهره (و و اجارات معتدل برای مستأجر تنها آن مقدار باقی می ٣٧١گذا

.( و آقای کاریشف از دیدن بازپرداخت٣٧٣این سرمایهٔ بکار افتاده شده و سود صاحب کار را بنماید ص)

( در»پرهیز«ص)٣٩٨ظاهر کنار دستور غذای مرسوم نارودنیکها حقیقت»تئوری«یعنی که این نوع

از زراعت سرمایه یشف»پرهیز«داری، میبرای شود یک ذره هم مضطرب نمی .شوند آقای کار

طبیعتا گل سرسبد نتیجه«تناقضات زراعت»گیری سرمایه‌داری را پیشنهاد می !کنند این »تئوری«نوع

که از یک طرف از هیچ یک از تعصبات نارودنیکی بی نصیب نمانده اساسی–و کتاب آقای کاریشف را

های کالسیک خرده بورژوازی نظیر سیسموندی ازریسینابراز صمیم قلب دلبستگی خود را نسبت به تئو

، اجارهٔ«مسکو، زمین موروثی دایمی در قارهٔ تشکیل»اروپا می دهد .ک.ر) می–کاریشف، دارد

(»تحرکی«ص) ولی از طرف دیگر نمی تواند از قبول این [مطالب] سر باز بزند که اجارهٔ ١٨٨۵زمین

آن نیست که ما منکر اجاره کردن زمین از روی احتیاج [شخصی] می .باشیم نمودار مزبور،

از اجارهٔ کردن دهقانان تنگدستی را که دو دستی به برعکس،متفاوتیزمین خصلت کامال

دهم جمع کل زمینهای اجاره شده می٢را چسبند را نشان می دهد نیمی) از خانوارها یک تا

اختیار (دارند مالحظه] می شود [که دهقان داریم تا در.دهقان

علی الخصوص وقتی که ما زراعت«ستون اهمیت»دهقانی متناقض اجارهٔ زمین در

، یعنی از اولین)چپجملهٔ ستون اجارهسمت دادن اجارهزمین کردن زمین را با ستون

.خورد در اینجا ما شاخصهایدرست (منفی مقایسه می کنیم به طرز بارزی به چشم می

عکس [جریان] را می :بینیم اکثریت عمدهٔ اجاره دهندگان زمین را گروههای تحتانی تشکیل

دهم زمینهای اجاره رفته متعلق به نیمی از خانوارها می (باشد که سعی می٧تا٨می دهند )

مقررات ای(قانونی شان را از سر باز .کنند این زمینها علیرغم) موانع کنندو زمینهای حصه

مبادرت به»دهقانان«به چنگ زارعان صاحب کار می .افتد بنابراین وقتی می گویند فالن

زمینهای خود را به اجاره می دهند بایستی اجارهٔ»دهقانان«واقف زمین می کنند یا بهمان

بود که منظور از اولی عمدتاً بورژوازی دهقانی و از دومی پرولتاریای دهقانی .است

ای تعیین کنندهٔ رابطهٔ[مقدار] زمین خریداری شده، اجاره شده و اجاره رفته با زمین حصه

می باشد پنجمین) ستون از سمت .(راست مالحظه زمینگروههانیزمی واقعی در تصرف

شود که در کلیهٔ این موارد توزیع واقعی کل زمینهای متصرفی دهقانان هیچ وجه مشترکی با

% %٣۵تا۵٠کل ای٢٠خانوارها پیدا نمی ر.کند زمینهای ملحوظحصه »مساوات«د

% آنرا دارا می .باشند در %٢٠نحوهٔ زمینها۵٠خانوارها را در اختیار دارند، در حالیکه

ستون)– (بعدی کنارگذاری گروه تحتانی توسط گروه مساحتفوقانی زیر توزیعکشت

به استفادهٔ اقتصادی از زمین خود نبوده احتمالاآنرا به علت آنکه دهقانان تنگدست اغلب قادر

نمود بارزتری .دارد هر دو ستون کل) زمین متصرفی به–و حال خود وا می گذارند

مساحتکاهشسهم زیر (کشت نشان می دهند که زمین خریداری شده و اجاره شده منجر به

گذاشته شدن آنان میبه گردد، یعنی منجر به درکنار سیستم عام گروههایاقتصادی تحتانی

دست اقلیتی مرفه خواهد .شد اقلیت مزبور هم اکنون نقش مسلطی را در اقتصاد دهقانی ایفا

نموده، تقریباً مساحت زیر کشتی برابر مساحت زیر کشت بقیهٔ دهقانان به روی هم در دست

خود متمرکز نموده .است

غیره در میان دهقانان می دو.باشد ستون بعدی نشان دهندهٔ نحوهٔ توزیع حیوانات بارکش و

درصدهای مربوط به حیوانات تفاوت چندانی با درصدهای مربوط به مساحت زیر کشت

ندارند؛ غیر از این هم نمی توانست باشد، زیرا در این صورت تعداد حیوانات بارکش و)

سایرتوسط حیوانات (نیز تعیین کنندهٔ مساحت زیر کشت می شد در عین اینکه به نوبهٔ خود

مساحت زیر کشت تعیین می .گردید

دهقانان تنگدست تر را از پای درمی قشر«آورد آورد،»مرفه (اینکه در تجزیهٔ دهقانان به وجود ٣٩۶می

و٣٩٧.( اینکه توسعهٔ مناسبات ارضی بی کم و کاست منتهی به کار اجرتی کشاورزی می شود ص)

ستون بعد مربوط است به سهم گروههای مختلف دهقانان از کل تعداد مؤسسات تجاری و

.صنعتی یک پنجم ی)خانوارها گروه (مرفه حدود نیمی از این مؤسسات را در دست خود

خانوارهای–۵/١* اند،–تنگدست حال آنکه نیمی از متمرکزخانوارها کرده

آنها را در

که مبین تبدیل دهقانان به بورژواها می تصرف»صنایعی«باشند خود دارند، بدین معنی که

.اند در نتیجه معلوم] می شود عمدتا[که ً در دست متمکن ترین کشتکاران متمرکز گردیده

دهقانان مرفه سرمایهٔ خود را در کشاورزی خرید) و اجارهٔ زمین، استخدام کارگران، بهبود

بزار و ،(غیره مؤسسات صنعتی، بازرگانی و ربائی بکار می اندازند، یعنی سرمایهٔ اتجاری

و سوداگرانه با هم بسیار مربوط می باشند و این دیگر بستگی به شرایط محیط دارد که کدام

یک از این سرمایه ها بر دیگری مسلط .گردند

از ینچپمیان ستون های»اشتغالات«اول)سمت مربوط به خانوارهای دادهدارای

می باشد که به هر صورت دارای اهمیتی متضاد شاخصهای»صنایعی«بوده (منفی معرف

در دست [افراد] تنگدست مبیناین»صنایع«متمرکز تبدیل دهقانان به پرولتاریا می .باشند

%را تعداد کل خانوارهای %۶٠تا٩٠شاغل خانوارها را تشکیل شده۵٠داده است اینها)

ناچیز است دربر»صنایع[«نبایستی) می گیرد، حال آنکه نقش گروههای مرفه در] این

یم خط تفکیکی بین استادان و کارگران موجود در فراموشهامقولهٔ کرد که ما نتوانست

و درک اینکه با .(بکشیم»صنعت«قاطی برای مشاهدهٔ تضاد کامل این دو »صنعتکار«نوع

داده‌های عمربوط چه سردرگمی غریبی به وجود می آید، کافیست نمودن  متعارف این دو نو

مقایسه مؤسسات«.نماییم تجاری و های»صنعتی مربوط رابه با به»اشتغالات«داده

در کلیهٔ موارد منحصر به گروه خانوارهایدهقانان استخدام کنندهٔ کارگران کشاورزی

کل مزارع استخدام کنندهٔ کارگران را دهمدر %۵تا٧تعداد مرفه٢٠خانوارها می شوند )

ی از اختیارهاکارگران (دارند دهقانانی که علیرغم) داشتن عائله (بیشتر بدون وجود طبق

خود، نمی توانند به بقای خود ادامه .بدهند ما در اینجا دلیل محکمی کشاورزی»مکمل«برای

عداد مزارع استخدام کنندهٔ کارگر اثباتبا این قضیه در دست :داریم به این ترتیب که مقایسهٔ ت

[متعلق] به کارگران (کشاورزی دهقانی»مزارع«عملی از) تعداد»مزارع«جمله کل

یک کهپنجم تعداد مزارع استخدام کنندهٔ کارگر را صحیحبا تر بیهودهآنست .است

یا٣/٢کل خانوارهای۵/٣حتی دهقانی مقایسه بنماییم، زیرا اقلیت مرفه مزبور صاحبان

اینگونه مزارع را تشکیل می .دهند استخدام سوداگرانهٔ دهقانان به عنوان کارگر به مراتب

بیشتر از استخدام ناشی از احتیاج به آنان به سبب کمبود کارگر در خانواده :است دهقانان

تعداد کل مزارع %١٠/١استخدام خانوارها، تنها تنگدست۵٠حدود و کم عائله متشکل از

کارگر را تشکیل می دهند ضمنا) ً در اینجا هم دکانداران، صنعتکاران و غیره که کنندهٔاز

کلیهٔ (مؤسسات هم اغراق آمیز است زیرا مقولهٔ دهقانان شکی۵/١غیربذرکار نیست که حتی این رقم *)

ی یک اسب، خیل کارگران کشاورزی، ناماهر و غیره را همراه با وغیرکشتکاران فاقد یک اسب و دارا

دکانداران،) افزارمندان و (غیره یکجا دربر می .گیرد

روی ضرورت مبادرت به استخدام کارگر می نمایند در زمرهٔ دهقانان تنگدست به حساب

آوردهها.(ند شد

ستون آخر به توزیع ابزار پیشرفته اختصاص یافته .است ما می توانستیم سرفصل این

قرار مسیرهای«.بدهیم مترقی در زراعت تأسی»دهقانی از مثال آقای ستون.و.و را به

نحوهٔ توزیع این ابزار، در ناحیهٔ نوووزنسک فرمانداری سامارا انجام عادالنه«می »ترین

ابزار موجود یک–از١٠٠صاحب پنجم کل گیرد،–خانوارها جایی که خانوارهای مرفه

یعنی–از١٠٠ نیمی از نوارهای–خانوارها تایتنگدست آن می باشند، حال آنکه ٧٣خا

تای آن می ابزار٣.باشند موجود صاحب تنها

اکنون اجازه بدهید به مقایسهٔ درجهٔ تجزیهٔ دهقانانی در نقاط مختلف .بپردازیم در این رابطه

دوا، نوع از این نقاط به طرز بارزی خودنمایی می :کنند در فرمانداریهای توریدا، سامار

ساراتوف و پرم تجزیهٔ دهقانان به طرز محسوسی شدیدتر از فرمانداریهای اورل، وورونژ و

نووگورود .است منحنی های مربوط به چهار فرمانداری اول در نمودار نیژنی–مزبور

پایین تر از خط قرمز میانگین واقع می شود، حال آنکه منحنی های مربوط به سه فرمانداری

میانگین قرار دارند، یعنی حاکی از تمرکز کمتر زراعت در دست آخراقلیت در بالای خط

مرفه می .باشند نقاط نوع اول بیشترین مقدار زمین را شامل می شوند و منحصراً به امر

کشاورزیها(ند اختصاص یافته در) فرمانداری پرم بخشهای کشاورزی هر ناحیه مجزا گردید

.ند تجزیهٔ دهقانان، با کشاورزی ای که دارای دارایچنین کشاورزی در سطح وسیع می باش

مشخصاتی باشد، به سادگی قابل تشخیص بوده و لذا به روشنی قابل رؤیت است.

برعکس، در نقاط نوع دوم از یک طرف ما شاهد توسعهٔ کشاورزی تجاری از نوعی می

انداری .اورل هایاز ما ذکری از آن نرفته است، مثل کشت کنف در باشیمفرم که در داده

هم به معنی کار در ازای اجرت طرف»صنایع«ناحیهٔ) دیگر ناظر اهمیت فوق العادهٔ

زادونسک واقع در فرمانداری (وورونژ و هم به معنی مشاغل غیرکشاورزی فرمانداری)

(نووگورود می .باشیم هر دوی این شرایط مربوط به مسئلهٔ تجزیهٔ نیژنی–دهقانان

یت فراوان می .باشند ما در مورد اولی اشکال) مختلف کشاورزیکشاورزی دارای اهم

.یم مورد دوم تجاریهانقش) و پیشرفت کشاورزی در نقاط (مختلف قبال صحبت کرد

از لحاظ اهمیت دست کمی از اولی .ندارد چنانچه در نقطهٔ مفروضی »صنایع(«اکثریت

روزمزد یا کارگران ی،اجرتی دهقانانهاکارگران را کارگران کشاورزی صاحب زمین حص

صنایع* تشکیل دهند تجزیهٔ دهقانان کشاورزی مسلماً ضعیف تر خواهد .بود

برای آنکه

داده‌های معرف تصویرپرولتاریای درست تری به دست   باشیم بایستی اینگونه نمونه

های معرف بورژوازی دهقانی مقایسه .بنماییم کارگر روزمزد روستاییصاحب را با نمونه

نظیر– اورل، وورونژ و چند تای چندان–دیگر بعید نیست که در فرمانداریهای سیاه خاک *مرکزی

نگین و تسلط وسیع سیستم کار خدمتی، تجزیهٔحقیقتا دهقانان به علت نامرغوب بودن زمین، مالیات س

ضعیف تر :باشد همهٔ این عوامل باعث به وجود آمدن شرایطی می شوند که ]تجزیهٔ [طبقاتی را کندتر می

.کند

هٔ وورونژی را که در جستجوی مشاغل متفرقه به جنوب سرازیر می شود بایستی حصبا

دهقان نوریدایی ای که مبادرت به کشت پهنهٔ عظیمی از زمین می کند مقایسه .نمود نجار

کالوگایی، نیژنی نووگورودی و یاروسالولی را بایستی با صیفی کار یاروسالولی یا مسکویی

شیر گاوداری می کند و غیره مقایسه .کرد همینطور هم یااگر دهقانی که به قصد فروش

ی اکثریتهاآنان دهقانان در یک نقطه به کار در صنایع تولیدی می پردازند و زمینهای حص

های مربوط به تجزیهٔ تنهادهقانان قسمت کوچکی از وسایل معیشت شان را تهیه می کند، داده

جزیهٔ آن کسانی که در صنایع سرگرم به کار هایمی مربوط به کشاورزیت بایستی با داده

به بحث] [دربارهٔ این مسئلهٔ اخیر خواهیم پرداخت؛ در باشند۵حال تکمیل .گردد ما در فصل

حاضر توجه ما تنها معطوف به تجزیهٔ مشخصاً دهقانان کشاورز است.

جمع)۵٢( بندی از آمار زمستوو و گزارشات سرشماری اسبهای ١٠-ارتش

ال نشان دادیم که رابطهٔ گروه فوقانی با گروه تحتانی دهقانان دارای همان خصوصیاتی قباست

که در ماهیت رابطهٔ بورژوازی روستایی با پرولتاریای روستایی نهفته است و اینکه این

روابطاند؛ در نقاط مختلفی که دارای شرایطی کامال متفاوت می باشند به طرز عجیبی مشابه

دازهٔ عددی آنها یعنی) درصد گروهها از کل مساحت زیر کشت، تعداد تاحیوانات حدی که ان

و (غیره در صورت مقایسه، چندان با یکدیگر فرقی .ندارند در اینجا طبیعتاً این سؤال پیش

موجود در هامناسباتبینگروههایمناطق تا چه حد می تواند در رابطه میبا :آید این داده

دهقانان سراسر روسیه باشد؟ به عبارت دیگر چه گزارشهایی مختلفمی معرف گروهبندی

تواند ما را قادر به تشخیص ترکیب و روابط درونی مابین گروههای فوقانی و تحتانی کلیهٔ

دهقانان روسیه بنماید؟ به علت آنکه در روسیه سرشماری کشاورزی ای صورت نگرفته

رسیده باشد، تعداد این گزارشها استبسیار که طی آن تعداد مزارع زیر کشت کشور به ثبت

معدود است. تنها ماخذی که به استناد آن می توانیم دهقانان را از لحاظ اقتصادی

گروهبندی بنماییم، ترکیبی است از آمار زمستوو و گزارشهای سرشماری تعداد اسبهای

های دهقانی (اسبهامی در بین ارتشباخانوار که نمایشگر نحوهٔ توزیع حیوانات بارکش )

.باشد به هر جهت با وجود قلت تعداد این ماخذ می توان از آن به نتایجی مطمئنا) ً بسیار کلی،

تقریبی، سرهم بندی (شده رسید که خالی از فایده نیست، به ویژه در رابطه با نسبت دهقانان

و که–مسجل قبال به تفسیر آن صاحب–پرداختیم اسب بسیار به دهقانان صاحب اسب کمتر

شد که این نسبت در مورد نقاط مختلف، شباهت تامی با یکدیگر .دارند

گزارشات« مرکب اقتصادی سرشماری خانه به خانهٔ های»زمستوو مندرج مطابقدر با داده

،١٨٩٣)(۵٣( زراعت«مسکو، نوشتهٔ»دهقانی آقای بالگووش چنسکی جلد) اول،

خانوار دهقانی متشکل داری٢٩٨٣٧٣٣از سرشماری١٢٣ناحیهٔ٢٢فرمانبا زمستوو تعداد

های مربوط به نحوهٔ توزیع نفرخانوارها زن و مرد را دربر می .گیرد ولی ١٧٩٩۶٣١٧داده

برحسب١١ حیوانات بارکش در همه جا یکسان .نیست لذا در سه فرمانداری، ما بایستی

ناحیهای*

دند تنها به سه گروه راطبقه که خانوارها بجای آنکه به چهار گروه طبقه بندی گر

باقیماندهٔ ارقام ناحیهٔ٢١فرمانداریترکیبی واقع ند،١١٢در حذف .کنیم بندیهابرای شد

میلیون–به نفر تشکیل می میلیون١۵شود خانوار بوده و که٢٫۵از مشتمل بر زیر–حدود

دست می :آید

% گروهخانوارخانوارها مزارع

تعداد حیوانات

بارکش

متصرفی**

% کل حیوانات

بارکش

حیوان بارکش به

ازای هر خانوار

فاقد۶١٣٢٣٨٢۴٫٧ حیوان بارکش

۵٣٫٣

---

دارای١حیوان

بارکش

٧١٢٢۵۶٢٨٫۶٧١٢٢۵۶١٨٫۶١

دارای٢حیوان

بارکش

۶۴۵٩٠٠٢۶٫٠١٢٩١٨٠٠٣٣٫٧٢

دارای٣حیوان

بارکش و بیشتر

۵١۵۵٢١٢٠٫٧١٨٢۴٩۶٩۴٧٫٧٣٫۵

کل٢۴٨۶٩١۵١٠٠٣٨٢٩٠٢۵١٠٠١٫۵

ها تا حدودی کمتر از یک چهارم تعداد کل خانوارهای دهقانی روسیهٔ اروپایی اینرا داده

مطالب آماری مرکب مربوط به موقعیت اقتصادی سکنهٔ روستایی دربر»)روسیهٔ می گیرد

حاکیآنست ،١٨٩۴از منتشرهٔ دفتر مشاور کمیتهٔ وزراء، در سن پترزبورگ اروپایی«چاپ

خانوار می باشد که از این فرمانداری١١٢٢٣٩۶٢میان روسیهٔ اروپایی که۵٠دارای

های مربوط به نحوهٔ توزیع اسبها خانواردر را دهقانان تشکیل می .(دهند ١٠۵٨٩٩۶٧داده

،١٨٨٨ آمار٢٠سرشماری امپراتوری روسیه، بین»جلد دهقانان سراسر روسیه، مندرج در

( در دسترس .است سن)١٨٩۴نشریهٔ پترزبورگ، ش،١٨٩١«سال تعدادسال اسبهای ارت

فرمانداری١٠ های١٨٨٨از۴١شامل) جمع آوری شده اولیدر شامل تحلیلی است از داده

فرمانداری واقع در فرمانداری١٨روسیهٔ واقع در قلمرو پادشاهی (لهستان و دومی از

نظامی اروپایی.دون به علاوهٔ قفقاز، استپ کالمیک و منطقهٔ

فرمانداری روسیهٔ اروپایی گزارشهای) مربوط به منطقهٔ دون کامل ما۴٩،(نیستند با انتخاب

، شمای زیرین را از ترتیب توزیع های١٨٨٨و١٨٩١تعداد همراهسالهای با مجموعهٔ داده

روستایی به دست می دهقانان:آوریم در کلجماعتهای اسبهای متعلق به

ناحیهٔ فرمانداری سامارا و یک ناحیهٔ فرمانداری ناحیهٔ۵.بسارابیا فرمانداری *ساراتوف،

ده و هر جفت گاو نر معادل یک اسب حساب شده گاوهای.است نر بر تعداد اسبها افزوده **ش

داری روسیهٔ در۴٩فرماناروپایی

کل %اسبها کلخانوارها گروهدهقانان مزارع

% اسبهای

متصرفی

اسب به

ازای هر

خانوار

فاقد٢٧٧٧۴٨۵٢٧٫٣ اسب

۵۵٫٩

---

دارای١

اسب

٢٩٠٩٠۴٢٢٨٫۶٢٩٠٩٠۴٢١٧٫٢١

دارای٢

اسب

٢٢۴٧٨٢٧٢٢٫١۴۴٩۵۶۵۴٢۶٫۵٢

دارای٣

اسب

١٠٧٢٢٩٨١٠٫۶

٢٢٫٠

٣٢١۶٨٩۴١٨٫٩

۵۶٫٣

٣

دارای۴

اسب و

بیشتر

١١۵۵٩٠٧١١٫۴۶٣٣٩١٩٨٣٧٫۴۵٫۴

کل١٠١۶٢۵۵٩١٠٠١۶٩۶٠٧٨٨١٠٠١٫۶

تجزیهٔ بنابراین»میانگین«طبقاتی نحوهٔ توزیع اسبهای بارکش در میان دهقانان به درجهٔ

منعکس در جدول ما بسیار نزدیک است. حقیقت امر پراکندگی تا حدی عمیق تری را

(میلیون٩٫۵ میلیون١٠٫٢دارای %٢٫٢از خانوارها نشان٢٢) می دهد، بطوری که

درصد تعداد کل اسبها بوده، در حالی که میلیون۵۶٫٣تودهٔ اسب، میلیون١٧یعنی از

میلیون خانوار دارای حتی یک اسب هم نمی .باشند از طرف عظیمی٢٫٨دیگر به تعداد

درصد* تعداد کل اسبها را دارا می ب١٧٫٢.باشند میلیونفقط خانوار دارای یک ٢٫٩اس

اکنون ما می توانیم با توجه به قاعده بندی فوق به عنوان ی]مبنا ،[کار اهمیت واقعی این

را در رابطه با این گروهها تعیین .بنماییم چنانچه یک پنجم خانوارها صاحب دادههانصف

ه می رسیم که [چیزی] نه کمتر و) احتمالا تعداد(بیشتر کل اسبها باشند، بی شبهه به این نتیج

های ایزیر که این اواخر در مورد نحوهٔ توزیع اسبها در میان دهقانان تغییر کرده است را از *طریقهداده

می توان به خوبی مشاهده :نمود

اینداد (٩۴-١٨٩٣تع ،٣٧در آمارهای«ج امپراتوری سرشماری٩۴-١٨٩٣»)روسیه اسبهای ارتش در

فرمانداری روسیه اروپایی وجود در٣٨:داشت

% %٣١٫۴صاحب فاقد خانوار٣١٫٩اسب؛ خانوار٢۶۴١٧۵۴یعنی دهقان، از این ٨٢٨٨٩٨٧میان

اسب و بیشتر %۴.بودند %٧٫٨صاحب صاحب سه %٨٫٧اسب؛ صاحب دو یک٢٠٫٢اسب؛ اسب؛

% متعلق به که٢٢٫۵دهقانان از این رأسمیان تعداد١١۵۶۵٣۵۶بود اسبهای در تملک دهقانان بالغ بر

%٣اسب متعلق به دهقانان %١٨٫٨صاحب متعلق به دهقانان صاحب دو صاحب٢٨٫٩اسب؛ یک اسب؛

%– %١۶٫۵دهقانان متعلق به دهقانانی بود که صاحب اسبهای بسیار .بودند به این و٢٩٫٨ترتیب

خود %.داشتند تعداد کل اسبها را در دهقانان–۴٨٫۶اختیار مرفه

از نصف کل تولید کشاورزی دهقانی به دست آنان عمل می .آید یک چنین تمرکز تولید فقط

اعم در–از جایی امکان پذیر است که بخش عمدهٔ زمینهای خریداری شده و اجاره شده

.شد عمدتاً این اقلیت درمرفه تصرف دهقانان مرفه قرار داشته ایای–با و غیرحصهحصه

علیرغم- این حقیقت که به احتمال بسیار زیاد بیشتر از هر کس دیگر زمین است–حصه که

مبادرت»متوسط« به خرید و اجارهٔ زمین می .نماید در حالی که ای–دهقان در اختیار دارد

م روسیشک در اوج رونق کارش هم به زحمت دخلش به خرجش می رسد تازه) در همین ه

.(است اقلیت مرفهی که وضعش به مراتب بهتر از حد متوسط است با کشت مستقل محصول

نه تنها تمام خرجش را درمی آورد، بلکه دست آخر چیزی هم برایش باقی می .ماند این

مطلب بدان معناست که اینها تولید کنندهٔ کالا بوده و به قصد فروش مبادرت به زراعت می

اینکه آنها با ادغام مزارع زیر کشت نسبتاً بزرگ در بنگاههای تجاری .نمایندو مضافاً به

دیدیم که بارزترین مشخصهٔ صنعتی–موژیک به بورژوازی روستایی تبدیل می شوند

ی از این قماش می .باشند علیرغم این حقیقت که این روسی»صنایع«اقلیت ًدقیقا »سوداگر«

شترین تعداد اعضای شاغل خانواده را دارا می مرفهباشند عائله مندترین دهقانان بوده و بی

این) خصوصیات همیشه مشخصهٔ دهقانان مرفه می .باشند یک پنجم خانوارها که قاعدتاً تا

جمعیت را تشکیل می (دهند با این حال بالاترین تعداد کارگران کشاورزی دائم حدود١٠/٣و

اکثریت معتنابهی از کل تعداد روزمزدمزارع را در استخدام خود .دارد این اقلیت مرفه

تشکیل می .دهد ما به استناد تحلیل که–فوق محتاج به استخدام دهقانی–کارگرند روسیه را

و مقایسهٔ نسبت جمعیتی که این گروه نمایندهٔ آنست و سهمی که این گروه از کل تعداد

تیجه گیری را به حیواناتحق بارکش یعنی زمین زیر کشت با زراعت بطور اعم دارد این ن

مسیرهای مترقی می»زراعت .دانیم نهایتاً اینکه فقط این اقلیت مرفه قادر به اتخاذ بدون وقفهٔ

( است. چنین است رابطهٔ این اقلیت با بقیهٔ دهقانان؛ ولی بدیهیست که دهقانی)«۵۴این

[موجود در بستهشرایط به تفاوتهای رابطه–] اشکال مختلفی به خود گرفته و به طرقی دیگر

نمایان* می ارضی،–.گردد سیستمهای زراعتی و شکل بندی کشاورزی تجاری

مسیرهای

عمدهٔ تجزیهٔ طبقاتی دهقانان و اشکالی که به مقتضای شرایط مختلف محلی به خود می گیرد،

دو چیز کامال متفاوت می .باشند

ر بالا دیدیم که وضعیتآمارگران دهقانان بی اسب و دارای یک اسب بسیار متفاوت .است د

زمستوو دهقانان دارای یک اسب را گذشته) از دهقانان بی (اسب جزو پرولتاریای روستایی

قلمداد۴/٣اسب می .کنند لذا ما در محاسبات تقریبی خود که همهٔ دهقانان بی اسب و صاحب

ن گونه ایم،دهقانان راای جزو پرولتاریای روستایی به حساب می آوریم، پر بیجا عمل نکرده

ای در اختیار دارند، اغلب بخاطر نداشتن کهابزار، به بدترین وضعی یک وجب زمین حصه

اشان را به اجاره می .دهند از کل زمینهایی که به وسیلهٔ دهقانان اجاره بذرشده و غیره حصه

احتمال دارد که مثال در بخشهای دامپروری، طبقه بندی بر حسب تعداد گاوهای متعلقه بسیار منطقی *تر

از طبقه بندی بر حسب تعداد اسبها .باشد در مورد صیفی کاری تجاری هیچ کدام از این دو شاخص

مطلوب .نیست

هاییچگاه ناچیزی متعلق به این دهقانان .است مزارع شان یاه خریداری می گردد تنها تکه

کفاف معیشت شان را نمی دهد و منبع عمدهٔ عایدی آنها را فروش نیروی کارشان به

ای از کارگران اجرتی صاحب تشکیلحصه، می .دهد اینها »صنایع«یا»اشتغالات«طبقه

کارگران کشاورزی دایم، کارگران روزمزد، کارگران غیرماهر، کارگران ساختمانی و غیره

و.ند غیره را تشکیل می ده

اسبهای مقایسهٔ١٨٩١-١٨٨٨و١٩٠٠-١٨٩۶ارتش ١١-سرشماریهای

اسبهای ارتش می توانیم اکنون١٨٩۶و١٩٠٠-١٨٩٩به ما با استفاده از سرشماریهای

ها با آنچه که در بالا ذکر شد مقایسهٔ.بپردازیم آخرین داده

فرماندارییب۵فرمانداری روسیهٔ اروپایی بوده و از واحدهای۴٨ترک زیر مربوط به

( به دست آمده فرمانداری١٩٠٠-١٨٩٩:است باقیمانده (۴٣) جنوبی١٨٩۶با )

سالهای١٩٠٠-١٨٩٩

اسب اسبهایبه خانوارهایمتصرفی دهقانی

ازای هر

گروهکل%کل% مزارع خانوار

فاقد٣٢۴٢۴۶٢٢٩٫٢ اسب

۵٩٫۵

---

دارای١اسب٣٣۶١٧٧٨٣٠٫٣٣٣۶١٧٧٨١٩٫٩١

دارای٢اسب٢۴۴۶٧٣١٢٢٫٠۴٨٩٣۴۶٢٢٨٫٩٢

دارای٣اسب١٠۴٧٩٠٠٩٫۴

١٨٫۵

٣١۴٣٧٠٠١٨٫٧

۵١٫٢

٣

دارای۴اسب

و بیشتر

١٠١٣۴١۶٩٫١۵۴٧۶۵٠٣٣٢٫۵۵٫۴

کل١١١١٢٢٨٧١٠٠١۶٨٧۵۴۴٣١٠٠١٫۵

راههای ذکر .کردیم از آخرین فرمانداری٩١-١٨٨٨داد مربوط به ماهای۴٩سالهای داده

مربوط به تنها یک فرمانداری ذکری به میان نیامده است و آن هم فرمانداری آرخانگل .است

با کسر کردن ارقام مربوط به این فرمانداری از آنچه در جدول بالا آورده شده است، جدول

فرمانداری بقیه به دست می مربوط۴٨.آید به

سالهای١٨٩١-١٨٨٨

اسب اسبهایبه خانوارهایمتصرفی دهقانی

ازای هر

گروهجمع%جمع% مزارع خانوار

فاقد٢٧۶۵٩٧٠٢٧٫٣ اسب

۵۵٫٨

---

دارای١اسب٢٨٨۵١٩٢٢٨٫۵٢٨٨۵١٩٢١٧٫١١

دارای٢اسب٢٢۴٠۵٧۴٢٢٫٢۴۴٨١١۴٨٢۶٫۵٢

دارای٣اسب١٠٧٠٢۵٠١٠٫۶

٢٢٫٠

٣٢١٠٧۵٠١٨٫٩

۵۶٫۴

٣

دارای۴اسب

و بیشتر

١١۵۴۶٧۴١١٫۴۶٣٣٣١٠۶٣٧٫۵۵٫۵

کل١٠١١۶۶۶٠١٠٠١۶٩١٠١٩۶١٠٠١٫۶

مالکیت با١٩٠٠-١٨٩۶افزایشسلباز ارقام مربوط مقایسهٔ٩١-١٨٨٨به ارقام مربوط به

دهقانان را آشکار می .کند طی این مدت تعداد خانوارها قریب یک میلیون افزایش یافت، اگر

لیکن تعداد خانوارهای بی اسب با سرعت عجیبی چهافزایش تعداد اسبها چندان کاهش نیافت،

بالغ۵٫۶میلیون .گردید ما اکنون یافت٢٧٫٣به٢٩٫٢بجای بطوری که درصد آنها از

میلیون از آنان روبرو .هستیم دهقان۶٫۶درصد تنگدست بی) اسب و صاحب یک (اسب با

نوار٢ صاحب چند اسب میلیونفقط خانوارهای٢٫٢خا صاحب اسب کاهش فراوان .یافت از

.اند طی این مدت حاصل جمع تعداد خانوارهای میانه حال میلیونبا خانوار باقی مانده

اسب٩١-١٨٨٨تعداد و (بیشتر تقریباً ثابت ماند خانوارهای٢در) مرفه صاحب)

خانوار١٩٠٠-١٨٩۶تعداد۴۵٠٨٠٠٠.(خانوار و ۴۴۶۵٠٠٠در

ا به قرار لذاه:زیرند نتایج حاصل از این داده

در افزایش فقر و سلب مالکیت از دهقانان شکی نمی توان .داشت

رابطهٔ گروه فوقانی با گروه تحتانی دهقانان دستخوش هیچگونه تغییری نگردیده .است بنا به

% خانوارها و گروههای طریقی۵٠فوقانی که در بالا شرح داده شد اگر گروههای تحتانی

را٩١-١٨٨٨ شامل گردند، ارقام زیر به دست خواهد :آمد %در تعداد کل ٢٠خانوارها

% اسبهای متعلق %١٣٫٧به تعداد کل خانوارها را تشکیل داده و دهقانان۵٠دارای تنگدست

% %۵٢٫۶کل خانوارها متشکل٢٠صاحب دهقانان–از می .باشند حال آنکه ثروتمندان

% تعداد کل متشکل٢٠خانوارها دهقانانت–از تعداد١٩٠٠-١٨٩۶تنگدس اسبها .بودند در

% کل اسبها .بودند در نتیجه رابطهٔ موجود بین گروههای مزبور تقریباً –صاحب۵٣٫٢ثابت

باقی .ماند

به این ترتیب، تعداد اسبهای متعلق به دهقانان بطور کلی کاهش .یافت هم تعداد و هم درصد

ر از یک طرف نشان دهندهٔ کاهش خانوارهایاهمیت صاحب چند اسب تقلیل پیدا .نمود این ام

فراموش نشود .باشدکه از طرف اعمدیگر در روسیهٔ اروپایی دهقانیمی زراعتبطور

تعداد اسبهای مورد استفاده در کشاورزی روسیه به نسبت مساحت زیر کشت فوق العاده زیاد

یجتاً کاهش .استتعداد از یک کشور خرده دهقانی غیر از این هم انتظار نمی توان .داشت نت

بارکش« و زمین قابل برقراریاحشامکشت تناسب طبیعی بین اسبها»تعداد تا حدی حاکی از

.ک.ر)است٢،ق١.( استدلالات آقای .و.و در این زمینه در درفصل نزد بورژوازی دهقانی

ایآخرین به استدلالات آقای ویخ لیایف بددر نیست در اینجا در رابطه با این مسئله اشاره

، سن پترزبورگ، انتشارات طرحهایی«مجلهٔ از واقعیتهای کشاورزی اثرشان»)روسیه

، ،١مسکو، مشخصات«بخش زراعت آقای»)دهقانی ([زارع]خوزیاینچرننکف و اثر

( .بنماییم آنها به واسطهٔ تنوع ارقام مربوط به نحوهٔ توزیع اسبها در میان ١٩٠۵دهقانان،

.اند اندآنها که تحلیل اقتصادی را به تمرین آماری تبدیل آنقدرتادهکرده از] [مرحله پرت اف

بجای مطالعهٔ نوع مزرعهٔ دهقانی کارگر) روزمزد، دهقان میانه حال، (سوداگر چون

عالقمندانی شیدا زده، ستونهای بی شمار ارقام را مورد بررسی قرار می دهند، گویی می

ار شگفتی خواهند.نمایند جهان را با عشقشان به علم حساب دچ

آقای چرننکف فقط به شکرانهٔ چنان بازی با ارقام بود که توانست مرا آماج اعتراض خود

بمثابهٔ یک پدیدهٔ نوین و) نه (قدیمی تجزیهٔ«به قرار»طبقاتی دهد و] [بگوید که من در تعبیر

د .امچنین البته آقای چرننکف بهمختارن خرج مالحظات»تعصب«داده صرفاً سرمایه‌داری،

تصور!ام–به کنند که من دست به نتیجه گیری از آمار زده، علم اقتصاد را فراموش کرده

ام صرفاً با تغییر تعداد و نحوهٔ توزیع اسبها چیزی را اینثابت ترتیب که من می خواسته

.بنمایم برای بررسی هوشیارانهٔ تجزیهٔ دهقانی، بایستی کل قضیه در نظر گرفته :شود اجاره

ن زمین، خریدن زمین و ماشین آلات، اشتغالات خارج از محل، رشد کشاورزی کردتجاری

و»سرمایه هایی»نوین«نه ونه کار .اجرتی شاید آقای چرننکف اینها را هم جزو پدیده

می داری«انگارند؟

های آماردهقانی زمستووی مربوط به ١٢-بودجه

انان، آنرا از نظر دیگری مورد بررسی اجازهقرار بدهید برای خاتمهٔ مبحث تجزیهٔ دهق

های دهقانی، به عمق تفاوت موجود هایبین دهیم،بودجه به این ترتیب با توجه به ریز داده

انواع دهقانان مورد بحث پی خواهیم .برد

گزارشات ارزیابی زمین تحت تملک دهقانان نواحی زملیانسک، در»زاردونسک، ضمیمهٔ

آمارهایی در مورد ترکیب و کوروتویاکدویتسک)«وورونژ،١٨٨٩،(»بودجهٔ و ناحیهٔ

وجود* دارند که از لحاظ بدون عیب بودن فوق العاده شان مزارع«.ممتازند نمونه

از میان

دیای برحسب شاخصهای متعدد؛ ثانیا نبودن هانوشته بدین قرار :است فقدان طبقه نقصبن عمدهٔ این *داده

که بتواند اطالعات مربوط به مزارع مورد نظری را که در جدولهای آن نمی گنجیدند، به دست دهد این)

داده‌های مربوط به بودجهٔ ناحیهٔ اوستروگوژسک ارائه شده .(است ثالثا ها،تجزیه مثال در مورد نوع  نوشته

دیگر به) های»اشتغالات«تمام مربوط به مشاغل غیر کشاورزی و هر ودهگونه تحلیل بسیار محدود دا

ستون اختصاص١۵٢را داده شده، در حالی که توصیف پوشاک و کفش به »صنایع«فقط۴ستونتنهایی

اشغال کرده .(!است

مربوط ی١۴به که در اختیار داریم یکی را بخاطر نقص فاحش بودجهٔ) ۶٧بودجهاشمارهٔ

را بسته به تعداد حیوانات بارکش به شش ناحیهٔگروه (کوروتویاک کنار می گذاریم و مابقی

اسب؛-صاحب٣ صاحب-صاحب٢ت یک اسب؛ فاقد-پ اسب؛ تقسیم-ب می :کنیم الف

اسب»الف«تا و بیشتر ما) گروهها را با اسب؛-صاحب۵حروف اسب؛-صاحب۴ج ث

وص نامگذاریچندان می .(کنیم هر چند که این نوع طبقه بندی در مورد این محل »ج«بخص

در اقتصاد گروههای تحتانی مصداق»صنایع«و ندارد با) در نظر داشتن اهمیت عظیم

داده‌های هایسرشماری بودجهٔ مزبور با (فوقانی  لیکن علت اتخاذ آن، انجام مقایسه بین داده

ی تنها از یستهاطریق که در بالا مورد بررسی قرار .گرفت چنین خانههامقایس به خان

دهقانان»میانگینها«بسیار امکان پذیر است و چنانچه دیدیم و بعداً نیز خواهیم گروهبندیدید

کلی* و دور از حقیقت می .باشند

ضمنا»میانگین« ً متوجه این نکتهٔ جالب باشیم که ارقام

بودجه تقریباً همیشه معرف مزارع نوع بهتر از میانگین می باشند، یعنی این ارقام حقایق را

گ** تر از آنچه واقعاً وجود دارد نشان می پر.دهند آب و رن

علت این امر شاید آن باشد که

ی را که از یک حداقل نظم و ترتیب برخوردار ،هامی وجود خود»بودجه«مزرع اصطلاح

مفروض ی–می که در میان دهقانان تنگدست به سادگی یافت نمی نوعهاشود باشد–مزرع

داده‌های مربوط وعبه اجازه بدهید به مقایسهٔ بودجه و سایر .دارد  برای روشن شدن این موض

خانوارهای طبقه بندی شده بر حسب حیوانات بارکش متعلقه .بپردازیم

اینر نوع میانگینهای مخصوص را مثال آقای شچربینا هم در انتشارات زمستووی وورونژ هم *د

تأثیر« محصولات کشاورزی و قیمت غلات و های»غیره دهقانی مندرج در دربارهٔکتاب مقالهاشانبودجه

بکاربرده.اند

،۶و٧،( های»)گزارشات«جلد مربوط به بودجهٔ فرمانداری اینمسکو موضوع مثال در مورد **داده

تروگوژسک فرمانداری ،وورونژ ناحیهٔ صنایع(«اوس فرمانداری فرمانداری»)والدیمیر والدیمیر

خلاصهٔ مذاکرات هایی»کمیسیون که ،(در و به ویژه در مورد ،٢بودجه ،٢بخش »)گزارشات«جلد

نووگورود، پرم و (–سایر فرمانداریهای) ویاتکا، خرسون، بازرسی)«۵۵نیژنی صنایع دستی

ربوف»خلاصهٔ و مانوخین هاییدر که توسط آقایان (فرمانداریهاکا ذکر شده نیز صادق .(است بودجه

، مطالب«سن تحقیقاتی جماعت مزبور»روستایی و نیز توسط آقای .ب سمیونوف مذاکرات«در)

بخش(«ارائه شچربانی، ناحیهٔ الیزاوتگراد فرمانداری (»)خرسون و آقای پترزبورگ،١٨٨٠اوزادچی

می اند.خوانند از جهت شرح حال گروههای متعدد دهقانان، با یکدیگر گردیدهخوب

ها به تعداددرصد بودجه

کل به گروهتعداددرصد مزارع

در۴ناحیه

فرمانداری

وورونژ

در٩ناحیه

فرمانداری

وورونژ

در١١٢ناحیه

٢١فرمانداری

در۴٩

فرمانداری

روسیه اروپایی

فاقد١٢١٨٫١٨١٧٫٩٢١٫٧٢۴٫٧٢٧٫٣ حیوان بارکش

حیوان١٨٢٧٫٢٧٣۴٫٧٣١٫٩٢٨٫۶٢٨٫۶ دارای١بارکش

حیوان١٧٢۵٫٧۶٢٨٫۶٢٣٫٨٢۶٫٠٢٢٫١ دارای٢بارکش

حیوان٩١٣٫۶۴ دارای٣بارکش

حیوانش۵٧٫۵٧۵ دارای۴بارک ٢٨٫٧٩١٨٫٨٢٢٫۶٢٠٫٧٢٢٫٠

حیوان دارای۵بارکش

و بیشتر

۵٧٫۵٧۵

کل۶١١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠١٠٠

این جدول نشان می دهد که گرفتن میانگین برای هر گروه از دهقانان بایستی بطور مجزا

.ایم ما آنها را هایتحت مذکور صورتکرده .گیرد این درست همان کاری است که ما با داده

وان می سه:آوریم عن

(الف نتایج عمومی بودجه، (ب مشخصات زراعت دهقانی، (پ مشخصات سطح .زندگی

های عمومی مربوط به میزان هزینه و درآمد به قرار زیر (الف:است داده

به ازای هر مزرعه (روبل)

نفر اعم از زن

و مرد به ازای

هر خانواده

ناخالص

درآمد

خالص

پولی

درآمدهزینهدرآمدهزینه پس بدهیافت باقیماندهها

الف۴٫٠٨١١٨٫١٠١٠٩٫٠٨٩٫٠٢۶۴٫۵٧۶٢٫٢٩٢٫٢٨+۵٫٨٣١۶٫۵٨

ب۴٫٩۴١٧٨٫١٢١٧۴٫٢۶٣٫٨۶٧٣٫٧۵٨٠٫٩٩٧٫٢۴–١١٫١۶٨٫٩٧

پ٨٫٢٣۴٢٩٫٧٢٣٧٩٫١٧۵٠٫۵۵١٩۶٫٧٢١۶۵٫٢٢٣١٫۵٠+١٣٫٧٣۵٫٩٣

ت١٣٫٠٠٧۵٣٫١٩۶٣٢٫٣۶١٢٠٫٨٣٣١٨٫٨۵٢۶٢٫٢٣۵۶٫۶٢+١٣٫۶٧٢٫٢٢

ث١۴٫٢٠٩٧٨٫۶۶٩٣٧٫٣٠۴١٫٣۶٣٩٨٫۴٨۴٣٩٫٨۶۴١٫٣٨–۴٢٫٠٠-

ج١۶٫٠٠١٧۶۶٫٧٩١۵٩٣٫٧٧١٧٣٫٠٢١٠۴٧٫٢۶٩۵٩٫٢٠٨٨٫٠۶+٢١٠٫٠٠۶٫٠٠

٨٫٢٧۴٩١٫۴۴۴۴٣٫٠٠۴٨٫۴۴٢٣۵٫۵٣٢١٧٫٧٠١٧٫٨٣+٢٨٫۶٠٧٫٧۴

های مختلف با یکدیگر تفاوت همانطوریبسیار که مالحظه می شود میزان بودجهٔ گروه

متجاوز دارد؛»ث«از حتی در حالتی که گروههای انتهایی را کنار .بگذاریم بودجهٔ گروه

می»ث« باشد، حال آنکه تعداد عائلهٔ هر خانوادهٔ متعلق به پنج»ب«گروه برابر بودجهٔ گروه

می کمتر»ب«.باشد از سه برابر

توزیع* مخارج حال:بپردازیم اجازهٔ بدهید به بررسی نحوهٔ

را های«از مربوط به حوایج شخصی و مزرعه به غیر از مزبور»هزینهخوراک *»گزارشات«کلیهٔ

مخارج نگهداری حیوانات تفکیک می کند و تحت سرفصل اولی مثال هزینهٔ روشنایی و اجاره را در یک

صارف مامزرعه مصارف شخصی را از ردیفم قرار می .دهد بدیهی است که این کار درست .نیست

های مربوط به قیر، ریسمان، نعلبندی، تعمیرات ساختمانی، ابزار، زین جداو کرده، »)مولد(«هزینه

برگ، کارگران و پیمانکاران، گله بانان، اجارهٔ زمین و نگهداری از حیوانات و طیور را زیر سرفصل

دوم.ایم آورده

مخارج متوسط به ازای هر مزرعه

مربوط به خوراک

مربوط به بقیه

مصارف شخصی

مالیاتکل و مربوطعوارض به مزرعه

روبل%روبل%روبل%روبل%روبل%

الف۶٠٫٩٨۵۵٫٨٩١٧٫۵١١۶٫٠۵١۵٫١٢١٣٫٨٧١۵٫۴٧١۴٫١٩١٠٩٫٠٨١٠٠

ب٨٠٫٩٨۴۶٫۴٧١٧٫١٩٩٫٨٧۵٨٫٣٢٣٣٫۴۶١٧٫٧٧١٠٫٢٠١٧۴٫٢۶١٠٠

پ١٨١٫١١۴٧٫٧٧۴۴٫۶٢١١٫٧٧١٢١٫۴٢٣٢٫٠٢٣٢٫٠٢٨٫۴۴٣٧٩٫١٧١٠٠

ت٢٨٣٫۶۵۴۴٫٨۶٧۶٫٧٧١٢٫١۴٢٢٢٫٣٩۴٩٫۵۵٣۵٫١٧٧٫٨٣۶٣٢٫٣۶١٠٠

ث٣٧٣٫٨١٣٩٫٨٨١۴٧٫٨٣١۵٫٧٧٣۴٧٫٧۶۶٧٫٩٠٣٧٫١٢٧٫٢٣٩٣٧٫٣٠١٠٠

ج۴۴٧٫٨٣٢٨٫١٠٨٢٫٧۶۵٫١٩٩٧۶٫٨۴٨۶٫٣۴۶١٫٢٩۵٫۴٢١۵٩٣٫٧٧١٠٠

١٨٠٫٧۵۴٠٫٨٠۴٧٫٣٠١٠٫۶٨١٨٠٫۶٠٣۴٫٣۵۴٠٫٧٧٧٫٧۵۴۴٣٫٠٠١٠٠

روبرو می برایصاحبکارانباشیم مشاهدهٔ اینکه ما در اینجا هم با پرولتاریا و هم با

کافیست به مخارج مزرعه در مقایسه با کل مخارج هر گروه نظری اجمالی :بیافکنیم در

% کل مخارج را تشکیل می دهد، حال آنکه در مخارج١۴گروه مزرعه گروه»الف«فقط

% را شامل می .شود تفاوتهای موجود بین ارقام مطلق مخارج مزرعه نیازی »ج«۶١به

توضیح .ندارند این مخارج نه تنها در مورد دهقانان فاقد اسب بلکه در مورد دهقانان صاحب

. [مورد] دهقانان صاحب یک اسب شباهت بیشتری به یکنوع اسب نیز بسیار ناچیز است

عادی در) کشورهای سرمایه (داری کارگران کشاورزی و کارگران روزمزد صاحب حصه

هزینهٔ خوراک .دارددرصدهزینهٔ) اجازه بدهید توجه خود را معطوف به تفاوت بسیار عظیم

ی دانیم زیاد بودن (استدرصد بنماییم؛ چنانچه تقریبا»ج«م ً دو خوراک»الف«برابر

را از مزبورصاحبکارانبودجهٔ دال بر پائین بودن سطح زندگی است، چیزی که بودجهٔ

متمایز می کارگران.کند

اکنون* اجازه بدهید به بررسی اقالم درآمد :بپردازیم

درآمد متوسط به ازای هر مزرعه

کل

اقالم»صنایع« درآمد

ازاز»صنایع« کشاورزی

ده باقیماناز

سالهای پیش

از »صنایع

شخصی«

از حمل »و

نقل« با گاری

از »مؤسسات

صنعتی« و بنگاهها

»درآمدهای

متفرقه«

الف۵٧٫١١۵٩٫٠۴١٫٩۵١١٨٫١٠٣۶٫٧۵--٢٢٫٢٩

ب١٢٧٫۶٩۴٩٫٢٢١٫٢١١٧٨٫١٢٣۵٫٠٨۶٫٠٠٢٫٠٨۶٫٠۶

پ٢٨٧٫۴٠١٠٨٫٢١٣۴٫١١۴٢٩٫٧٢۶۴٫۵٩١٧٫۶۵١۴٫۴١١١٫۵۶

ت۴٩۶٫۵٢١۴۶٫۶٧١١٠٫٠٠٧۵٣٫١٩۴٨٫٧٧٢٢٫٢٢۴٨٫٨٨٢۶٫٨٠

ث۶٩٨٫٠۶٢۴٧٫۶٠٣٣٫٠٠٩٧٨٫۶۶١١٢٫٠٠١٠٠٫٠٠٣۵٫٠٠٠٫۶٠

ج۶٩٨٫٣٩٩٧۵٫٢٠٩٣٫٢٠١٧۶۶٫٧٩١۴۶٫٠٠٣۴٫٠٠٧۵۴٫۴٠۴٠٫٨٠

٢٩٢٫٧۴١۶۴٫۶٧٣۴٫٠٣۴٩١٫۴۴۵٩٫٠٩١٩٫٣۶٧٠٫٧۵١۵٫۴٧

ت (جنس) و پول نقد می شود، در اینجا، بخاطر شاملآنکه از«غال سالهای قلم»باقیماندهپیش مربوط *به

ما با هزینه و درآمد ناخالص سر و کار داریم، کل ارقام بر حسب پول نقد و جنس ارائه شده .است

هیچ اطالع یدیگری رونویس شده است که ،»گزارشات«حاوی چهار»صنایع«از ستون مربوط به

هزینهٔ] نقل و انتقال به [وسیلهٔ گاری بایستی بدون صنایع»ث«تردید .نیست دقت کنید که در دربارهٔگروه

تحت–که سرفصل حساب مؤسسات صنعتی قرار گیرد؛ همین گاری برای هر یک از دو بخش این گروه

روبل عایدی یک–٢۵٠.دارد بخش آن مبادرت به استخدام کارگر کشاورزی می نماید

یشتر از درآمد ناخالص کشاورزی در دو به»صنایع«بگروه این ترتیب درآمد حاصل از

انتهایی، یعنی دهقانان پرولتر فاقد اسب و صاحبکار روستایی است. واضح است که

درآمدقلم حاصل از اجارهٔ گروههایزمین تحتانی دهقانان، با وجود صنایع«آنکه »شخصی

شکیل می محسوب.یابد می شود، بیشتر از کار اجرتی درآمدهای«ت مهمی»متفرقه از

حتی شامل کسانی می شود که درآمد حاصل از اجاره گروه»دادن کشاورزان مستقل

زمینشان اگر بیشتر از درآمد ناخالص کشاورزی شان نباشد کمتر هم .نیست مثال در مورد

روبل و درآمد حاصل از اجاره یک۶١٫٩دادن دهقان فاقد اسب، درآمد ناخالص کشاورزی

روبل٣١٫٩ می .شود در مورد دهقانی دیگر، درآمد حاصل از زمین۴٠کشاورزی بالغ بر

روبل می .گردد به علاوه با روبل۴٠وجود و درآمد حاصل از اجاره دادن زمین بالغ بر

آنکه هزینهٔ رتق و فتق امور مزرعه بایستی از درآمد ناخالص کشاورزی کسر شود، نباید

جاره دادن زمین و کار کشاورزی صرف رفع فراموشحوائج کرد که تمام درآمد حاصل از ا

مزبور می .شود بعد از کسر این قلم، درآمد خالص دهقان بی اسب شخصی»دهقان«از

روبل بالغ می گردد و در مورد روبل»صنایع«به۵٩٫٠۴دهقان و کشاورزی۴١٫٩٩از به

.ل صاحب۶٩٫٣٧و۴٩٫٢٢روبصِرف یک اسب ارقام مشابه به ترتیب عبارتند از

چگونگی این ارقام حاکی از آنست که ما با انواع و اقسام کارگران کشاورزی ای روبرو می

ای آنان تأمین باشیممی که قسمتی از هزینهٔ معاش آنها از طریق درآمد حاصل از زمین حصه

گردد و) به همین دلیل هم میزان دستمزدها تقلیل پیدا می .(کند اشتباه گرفتن این نوع از

در) کشاورزی و در (صنعت بمثابهٔ بی توجهی محض به قانانصاحبکارانمقتضیات دهبا

یک تحقیق علمی .است

برمی خوریم که دست درصاحبکارانیبه قطب دیگر [زندگی] روستایی ما به همین

عملیات تجاری و صنعتی زده و در نتیجهٔ آن درآمد شایان توجهی نسبت) به یک سطح زندگی

لغ»صنایع بر صدها روبل می شود، به دست می .آورند مبهم بودن (معینعنوان که با

تفاوتهای موجود بین گروههای تحتانی و فوقانی را از این جهت از نظرها شخصی«پنهان

مزبور، دامنهٔ صنایع«وسعت می»شخصی کند ولی خود همین میزان درآمدهای حاصله از

وری است که در آمار وورونژ، گدائی، اینکار تفاوت را آشکار می کند الزم) به یادآ

کشاورزی،»صنایع خدمت به عنوان مباشر و مدیر و غیره و غیره نیز می توانند جزو مقولهٔ

به حساب شخصی«.بیایند

در رابطه با میزان درآمد خالص، باز هم دهقانان بی اسب و صاحب یک اسب با باقیمانده

و حتی بدهکاری، به طرز بارزی از دیگران حسابهای١تا٢(روبل.متمایزند ناچیز نظیر)

امکانات این دهقانان اگر از امکانات کارگران اجرتی کمتر نباشد بیشتر هم .نیست فقط در

میان دهقانان صاحب بیشتر از دو اسب است که ما شاهد اقال قدری درآمد خالص و باقیمانده

مزرعه داری درست و حسابی حسابهایبی چندین روبلی که) بدون آن اصال صحبت از

مورد١٢٠تا١٧٠ (است می .باشیم در میان دهقانان مرفه درآمدهای خالص به مبالغی )

(روبل سر می زند که آنان را در موقعیتی به مراتب بهتر از سطح عمومی طبقهٔ کارگر

روسیه* قرار می .دهد

ما محاسبهٔ»میانگین«را طبیعتابودجهٔ ً در یک ردیف قرار دادن کارگران و کارفرمایان و

روبل۴۴٣ خواهد۴٩١درآمد، و»معتدل«:رساند یک درآمد احتیاجات«خالص به»معتدل

روبل پول نقد می .شود لیکن یک چنین روبل١٨میانگینی باقی مانده روبل۴٨شامل هزینه،

نی الف) و مطلقاب، ً واهی است؛ و به سادگی بر مسکنت شدید تودهٔ دهقانان گروههای تحتا

(بودجهدرآمد سرپوش می گذارد؛ دهقانانی که یا درآمد ناچیزشان بودجه۶۶) یعنی٣٠از

روبل به ازای هر (خانواده قادر به دخل و خرج نبوده عمدتاً از ناخالص١٢٠تا١٨٠طریق

کار کشاورزی و کار روزمزدی مستمر به زندگی خود ادامه می .دهند

درآمد و هزینهٔ نقدی و جنسی می توانیم رابطهٔ تجزیهٔ دهقانان را مابا با محاسبهٔ دقیق

که تنها درآمد و هزینهٔ نقدی برایش اهمیت دارد، تعیین .نماییم نسبت بخش بازارینقدی

بودجه به کل بودجهٔ گروههای مختلف به قرار زیر :است

% جزء نقدی

درآمد به درآمد مخارجناخالص به مخارج ناخالص

الف۵٧٫١٠۵۴٫۶

ب۴۶٫۴٧۴١٫۶

پ۴٣٫۵٧۴۵٫٧

ت۴١٫۴٧۴٢٫٣

ث۴۶٫٩٣۴٠٫٨

ج۶٠٫١٨۵٩٫٢

۴٩٫١۴۴٧٫٩

دراز نتیجه مالحظه می شود که درصد درآمد و هزینهٔ نقدی هزینه) با ترتیب (خاصی

افزایش می .یابد کشاورزی به شدیدترین شکل گروههایتجاریش میانی به گروههای انتهایی

میان دهقانان فاقد اسب و دهقانان صاحب چند اسب رایج است، به این معنی که هر دو دراین

گروه دهقانان عمدتاً از راه فروش کالا امرار معاش می نمایند، با این تفاوت که در مورد اول

ی]کالا مورد [معامله نیروی کار است و در مورد دوم اجناسی است که به قصد فروش تهیه

استثنای بارزی را ارائه می دهد که به هر حال با۴١،(روبلبا کسر بودجهٔ عظیمش *دستهٔ»ث«)

اش۵ هموار می .شود این مطلب با بیان این حقیقت روشن می شود که سه خانوار قرضاز) کردن چاله

روبل خرج برداشت محل) کسر خانوار٢٠٠بودجهٔ این (دسته مراسم ازدواجی برپا نمودند که برایشان

کوپک– می .(شد در نتیجه هزینهٔ مصارف شخصی این روبل٩٠گروه خانوار٢٠۶و بالغ این۵بر

کوپک بالغ گردید، حال آنکه در هیچ روبل۴١گروه از١٠و بابت هر فرد صرف–به نظر از خوراک

روبل هم نمی .رسید لذا این کسر بودجه این۶با قلم هزینه به»ج«–به استثنای گروه دیگری–مرفه

ست مغایرت ماهوی .دارد این کسر بودجه ناشی از عدم استطاعت طرزبرآوردن زندگی دهقانان تنگد

حداقل احتیاجات دهقانان نبوده حاکی از فزونی توقعات بی تناسب وی با درآمد یک سال معین است.

نچه خواهیم (دید توأم با استخدام مقدار زیادی کار اجرتی می باشد، شدهیعنی و چنا)

ها نشان محصولیستدهندهٔ که شکل سرمایه را به خود می .گیرد به عبارت دیگر این بودجه

از یک طرف با تبدیل شدن آنان به کارگران کشاورزی و از آنستتجزیهٔدهقانانطرف که

برای سرمایه‌داری یعنی–ایجاد خرده دیگرکالاها–بورژواها به تولید کنندگان خرده پای

بازار داخلی می .نماید

کشاورزی تا حد بسیار هازیادی می گیریم اینست نتیجهٔکه مهم دیگری که ما از این داده

وهیچ وابسته به بازار گردیده .است دردر میان تمام گروه دهقانان جنبهٔ تجاری پیدا کرده

% کمتر ناست. این درصد به مزبور۴٠دلیل بخش نقدی درآمد یا هزینه یکاز از موارد

آنکه ما از درآمد ناخالص صاحبان کشاورزی کوچک صحبت می کنیم و اینکه درآمد مزبور

حتی شامل هزینهٔ نگهداری احشام یعنی کاه، سبوس و غیره نیز می گردد، نبایستی درصد

کوچکی* تلقی .گردد

خاک مرکزی جائی) نان–که منطقهٔ کمربند ظاهراسیاه ً حتی دهقا

اقتصاد پولی بطور کلی ضعیف تر از ناحیهٔ صنعتی کمربندی یا مناطق استپ دور افتادهٔ

توسعه یافته (است بدون خرید و فروش نمی توانند به بقای خود ادامه بدهند و لذا به بازار و

ن حقیقت احتیاج به توضیح ندارد .اندو میزان اهمیت فوق العادهٔ وابستهای قدرتشده پول

نارودنیکهای** ما با سعی در مکتوم نگهداشتن آن مرتکب خطای فاحشی می .گردند

نارودنیکها در اثر دلبستگی به اقتصاد طبیعی ایکه بدون هیچ امید بازگشتی از بین رفته است

یرممکن .اندشده زندگی در جامعهٔ امروزی بدون انجام] [عمل فروش ازغ خود بیخود شده

اش وخامت استاوضاع و هر آنچه باعث کند شدن آهنگ رشد تولید گردد، تنها نتیجه

بنابراین در تولیدکنندگان...»اینجاست خواهد .بود مارکس در مورد دهقانان چنین می :گوید

که مضار شیوهٔ تولید سرمایه‌داری با مضار ناشی از توسعهٔ ناقص شیوهٔ تولید سرمایه‌داری

ی .آمیزد دهقان بدون احراز شرایطی که وی را قادر به تولید محصول به عنوان درهمکالا م

،٣۴۶ترجمهٔ «سرمایه«جلد٣،٢ص نماید،») به کسوت تاجر و صنعت پیشه درمی آید

روسی۶٧١).(۵٧( ص

که معتقد های–است بودجهٔ مزبور بر این بینش بسیار مالحظهرایج می نمایید که داده

خط بطالن می .کشد بدون شک ا–خراجهای نقش مهمی در توسعهٔ کالا ایفا می مالیاتهنمایند

مختصر قبلی و مالیاتها در گذشته عامل مهمی در توسعهٔ مبادالت به حساب می آمدند ولی در

مالیاتها تا حدی تنزل پیدا کرده .است حالمذکوراز حاضر با استقرار اقتصاد کالایی، اهمیت

های مربوط به مالیاتها و عوارض با کل مخارج نقدی دهقانان مزبور مقایسهٔنسبت هزینه

؛%– ؛%–٢١٫٩پ %–٢۴٫٨ب به دست می آید به) ترتیب برای گروه ١۵٫٨الف

.(% بنابراین حداکثر مخارج مالیاتی %–٩برابر و ؛%–١۵٫۴ج ؛%–١٨٫٨ث ١٩٫٣ت

روبل۶۶خانوار، کل این قلم هزینهٔ۶٣١۶٫٢١هزینهٔ نگهداری احشام تقریبا تماما به جنس :است *از

توسطکشاورزیصاحب یکی از روبلسوداگران روبل١١٠٢٫۵آن نقدا پرداخت شده تنها١۵٣۵٫٢و

به مصرف رسیده ظاهرا–.است برای مقاصد ٢٠اسب–صنعتی

( مربوط به اهمیت قیمتهای نازل غلات، اغلب بالاخص به این اشتباه برخورد در١٨٩٧شده بحثهای **)

).است۵۶(

دهقان تحت شرایط اقتصاد یکاجتماعی سوم مابقی مخارج نقدی غیرقابل اجتنابی است که

حاضر متحمل می .شود چنانچه ما نقش مالیاتها را در توسعهٔ مبادالت در نظر نگرفته بلکه

نقش آنها را نسبت به درآمد بسنجیم، مالحظه خواهیم نمود که درصد بسیار بزرگی را تشکیل

توان در میوجود .دهد سنگینی بار سنن دوران قبل از رفورم را بر دوش دهقانان می

کشاورز خرده پا و یا حتی مالیاتهاییناخالصکارگر مشاهده نمود که یک هفتم مخارج

کشاورزی صاحب حصه را تشکیل می .دهد به علاوه در جماعت دهی توزیع مالیاتها بسیار

ناعادالنه است. هر قدر دهقان مرفه تر باشد بخش کمتری از کل مخارجش صرف مالیاتها

دهقان فاقد اسب به نسبت درآمدش سه برابر بیشتر از دهقانی که صاحب چند میاسب .شود

است مالیات می پردازد .ک.ر) جدول توزیع مخارج .(بالا دلیل اینکه ما به بحث دربارهٔ نحوهٔ

توزیع مالیاتهای درون جماعت دهی می پردازیم اینست که اگر ما مقدار مالیاتها و عوارض

ای را محاسبه کنیم متوجه می شویم که در همه جا زمینیکسان متعلقحصه به یک دسیاتین

است. بعد از این همه توضیحات ناعادالنه بودن مالیاتها نبایستی ما را به تعجب وادارد؛

زیرا تا زمانی که جماعت دهی مالیات تحمیلی و فئودالی خود را از دست نداده باشد این امر

می دانیم سهم مالیاتی هر یک از دهقانان به نسبت زمین اجتنابمتصرفی ناپذیر .است چنانکه

یا آنان»روح«شخص تعیین می .شود سهم مالیاتها و سهم زمین در ذهن آنان در مفهوم

ممزوج* .میگردد

همچنان که دیدیم تجزیهٔ دهقانان به هر جهت منجر به کاهش نقش زمین

عتاً تحت چنین شرایطی توزیع مالیاتها ایبر در دو قطب روستاهای فعلی می .شود حصهطبی

ای متصرفی که) در ارتباط جدایی ناپذیر با طبیعت تحمیلی جماعت حسبدهی زمین حصه

(است منتهی به انتقال بار مالیات از دوش دهقانان مرفه به گردهٔ دهقانان تنگدست می .شود

بطور (روزافزونی بدون قائل شدن حق رد جماعت۵٨(زمین دهی یعنی) تضامن )مشترک

به** حال دهقانان تنگدست زیان آور می .گردد

های اجازهکلی بدهید برای تشریح خصوصیات زراعت دهقانی، نخست به شرح (بداده

مربوط به مزارع .بپردازیم

،١ ،۴بخش ی،«جلد گزارشات آماری مربوط به فرمانداری زراعتمسکو .ک.ر»دهقان *اورلف،.و

ادای دینی به تاریخ و نقد مالکیت به]کسلر»کمونی جماعت.«[آلمانی دهی و مالیات تریروگوف،»سرانه

،١.( جماعت«جلد دهقانی نتایج) تجسسات آماری دهقانی«–،.و.و»زمستوو در روسیه

( زیان بیشتری یم١٩٠۶متوجه بندی [پیشنهادی] استولی پین الزمنوامبر) به توضیح نیست که با **تقس

ثروتمند«– کردن VOUS”»)خود – دهقانان“ENRICHISSEZ تنگدست می .گردد اینست شیوهٔ

(ویراستار :روسی ای کرورهای سیاه، ای دهقانان !دارا تا زمانی که از استبداد لرزان پشتیبانی می کنید،

یادداشت.(« بر چاپ تا)!د»دوم می توانید بچاپی

تعداد دهقانان

افراد زن و مرد به ازای هر خانواده

کارگر به ازای هر خانواده

ه خانوارهایکارگر استخدام کنند

تعداد

دهقانان

ای به ازای هر زمینخانوار حصه

(.د)

مساحت زیر کشت

به ازای هر خانوار

(.د)

جمع

.د زمین زیر کشت به ازای هر نفر

اعم از زن و مرد

% زمین اجاره شده به زمین خودی

خودی

استخدامی

جمع

اجاره دهنده زمین

اجاره کننده زمین

زمین خودی

زمینه اجاره شد

الف١٢۴٫٠٨١-١-۵-۵٫٩١٫۴٨-١٫۴٨٠٫٣۶-

ب١٨۴٫٩۴١٠٫١٧١٫١٧٣٣۵٧٫۴٢٫٨۴٠٫۵٨٣٫۴٢٠٫۶٩٢٠٫۵

پ١٧٨٫٢٣٢٫١٧٠٫١٢٢٫٢٩٢-٩١٢٫٧۵٫۶٢١٫٣١۶٫٩٣٠٫٨۴٢٣٫۴

ت٩١٣٫٠٠٢٫۶۶٠٫٢٢٢٫٨٨٢-۶١٨٫۵٨٫٧٣٢٫۶۵١١٫٣٨٠٫٨٧٣٠٫۴

ث۵١۴٫٢٠٣٫٢٠٫٢٣٫۴١-۵٢٢٫٩١١٫١٨۶٫٩٢١٨٫١٠١٫٢٧۶١٫٩

ج۵١۶٫٠٠٣٫٢١٫٢۴٫۴٢-۵٢٣٫٠١٠٫۵٠١٠٫۵٨٢١٫٠٨١٫٣٢١٠٠٫٧

کل۶۶٨٫٢٧١٫٨۶٠٫٢١٢٫٠٧١٠٨٣٠٢٢٫۴۵٫٣٢٢٫١٨٧٫۵٠٫٩١۴١٫٠

از این جدول چنین برمی آید که نسبت موجود بین گروهها از نظر اجاره دادن و اجاره

مین، تعداد عائله، مساحت زیر کشت، استخدام کارگران کشاورزی و غیره با آنچه کردندر ز

داده‌های مورد بررسی ما در بالا آمده است دارای شباهتی تام هایمی بودجه و مجموعهٔ  داده

های مربوط .باشدبه ولی کار به اینجا ختم نمی :شود ارقام مطلق اقتصاد هر گروه با داده

بوطهایست شباهت بسیاری .دارد آنچه در جدول زیر آورده می شود سراسرمقایسه ناحیهٔ مر

های بررسی شده در بین.بالا بودجهٔ مربوطه و داده

به ازای هر خانوار

*

صاحب یک فاقداسب اسب

زن و مرد

زمین

اجاره شده

.د

مساحت

زیر کشت

.د

تعداد کل

حیوانات

زن و مرد

زمین

اجارهه شد

.د

مساحت

زیر کشت

.د

تعداد کل

حیوانات

بودجه۴٫١-١٫۵٠٫٨۴٫٩٠٫۶٣٫۴٢٫۶

۴ناحیه

فرمانداری

وورونژ

۴٫۴٠٫١١٫۴٠٫۶۵٫٩٠٫٧٣٫۴٢٫٧

ناحیه

نووزنسک

فرمانداری

سامارا

٣٫٩٠٫٣٢٫١٠٫۵۴٫٧١٫۴۵٫٠١٫٩

۴ناحیه

فرمانداری

ساراتوف

٣٫٩٠٫۴١٫٢٠٫۵۵٫١١٫۶۴٫۵٢٫٣

ناحیه کامی

شین

فرمانداری

ساراتوف

۴٫٢٠٫٣١٫١٠٫۶۵٫١١٫۶۵٫٠٢٫٣

٢ناحیه

فرمانداری

نیژنی

نووگورود

۴٫١٠٫٢١٫٨٠٫٧۵٫٢١٫١۴٫۴٢٫۴

٢ناحیه

فرمانداری

اورل

۴٫۴٠٫١؟٠٫۵۵٫٧١٫٠؟٢٫٣

کور ًتقریبا به این ترتیب موقعیت دهقانان بدون اسب و صاحب یک اسب در تمام نقاط مذ

های بودجهٔ مزبور را به یکسانعنوان می باشد بطوری که با اطمینان خاطر می توان داده

نمونهٔ نوعی اختیار .نمود

های مربوط به املاک و ابزار مزارع دهقانی گروههای مختلف آورده می ذیال:شود داده

ناحیه نبوده و فقط ناحیهٔ زادونسک فرمانداری وورونژ را دربر می ها۴.گیرد مربوط اینبه *داده

گروه

به بهروبل ازای ارزش هر مزرعه (روبل)

نها به ازای تعدادهر ساختما

مزرعه

کل حیوانات بر حسب حشم به

ازای هر مزرعه

ارزش یک اسب بارکش

تعداد دهقانان فاقد ابزار

تعداد دهقانان دارای ابزار

پیشرفته

ارزش ابزار

ساختمان

ابزار

حیوانات و مرغان خانگی

وسایل آشپزخانه

پوشاک

کل

به ازای هر نفر زن و مرد

ابزار و دام

م به ازای هر ابزار.د و دا

زیر کشت

الف۶٧٫٢۵٩٫٧٣١۶٫٨٧١۴٫۶١٣٩٫٧٣١۴٨٫١٩٣۶٫٢٩٢۶٫۶٠١٨٫٠۴٣٫٨٠٫٨-٨--

ب١٣٢٫٢٨٢٩٫٠٣۶٢٫٠۴١٩٫۵٧۶١٫٧٨٣٠۵٫٧٠۶١٫٨٣٩١٫٠۶٢۶٫۵۶۵٫٩٢٫۶٢٧---

پ٢٣۵٫٧۶٧۶٫٣۵١۴۵٫٨٩۵١٫٩۵١٩۵٫۴٣٧٠۵٫٣٨٨۵٫۶۵٢٢٢٫٢۴٣٢٫٠۴٧٫۶۴٫٩٣٧---

ت۵١٢٫٣٣٨۵٫١٠٣۶٨٫٩۴۵۴٫٧١٢٨٨٫٧٣١٣٠٩٫٨١١٠٠٫٧۵۴۵۴٫٠۴٣٩٫٨۶١٠٫٢٩٫١۶١-١۵٠

ث۴٩۵٫٨٠١٧۴٫١۶۴۴١٫٠۶٨١٫٧١۴۴۵٫۶۶١۶٣٩٫٣٩١١۵٫۴۵۶١۶٫٢٢٣۴٫٠۴١١٫۴١٢٫٨۵٢-١۵٠

ج۶۵۶٫٢٠٢٧٣٫٩٩٩٣۴٫٠۶٨٢٫٠۴۴٨٩٫٣٨٢۴٣۵٫۶٧١۵٢٫٢٣١٢٠٨٫٠۵۵٧٫٣٠١٣٫٠١٩٫٣۶٩-٣١٧٠٫٣

کل٢۶۶٫۴۴٧۴٫٩٠٢١٢٫١٣۴١٫٢۴١٨۴٫۶٢٧٧٩٫٣٣٩۴٫٢٠٢٨٧٫٠٣٣٨٫٢٠٧٫۵۵٫٨۵٢٨۵٢٧٠٫٣

این جدول به خوبی نمایشگر تفاوت درجهٔ برخورداری گروههای مختلف از ابزار و دام

هاا به آن اشاره .نمودیم در ایاینج که ما در بالا بر مبنای مجموعهٔ میداده باشد، یعنی نکته

ما شاهد درجهٔ کامال متفاوت مالکیت گروههای مختلف می باشیم؛ این تفاوت به حدی است که

حتی* اسبهای دهقانان تنگدست با اسبهای دهقانان مرفه، تفاوت زیادی .دارد

اسب متعلق به

است کسری«و از یک] [واحد نباشد»زنده ربع«عمال دهقان»اسب صاحب یک اسب اگر

یک** اسب کامل می و«.باشد هفت پنجاه و درست»بیستدوم برابر

)۶٠(

های*** بیشتری از اقالم مخارج مزرعه را از نظر اجازه.بگذرانیم بدهید داده

هایوزن مربوط نوشتجاتبه کشاورزی آلمانی شامل چند ویژه نگار از درشسلر می باشد که حاوی *داده

مقداراند–می ملک شان طبقه بندی کهشده بر احشام–حسب متعلق به زارعین گروههای مختلف

بی هااندازه به طرزی حتی بارزتر از ارقام نقل شده از آمار زمستووی روسیه، .(کیفیت این )باشد۵٩داده

احشام متعلق به دهقانان خرده پا را در مقایسه با آنچه متعلق به دهقانان متمول، علی نازلالخصوص

ها را در اختیار دوارممطبوعات هر چه زودتر تجزیه و تحلیل این اربابانداده است، نشان می .دهد امی

یادداشت.(« بر چاپ قرار»)دوم بدهم

چنانچه اینگونه معیارهای بودجه ارزش ساختمانها، ابزار و حیوانات متعلق به گروههای **مختلف

بدان اشاره شد، اختیار فرمانداریکنیم، روسیهٔ اروپایی، که دهقانیهای۴٩فوقا را در مورد خلاصه داده

مشاهده خواهیم نمود که یک پنجم [کل] خانوارهای دهقانی مالک مقدار وسایل تولید به مراتب بیشتری از

مابقی دهقانان است.

مخارج نگهداری دام بیشتر به صورت جنس است. بقیهٔ مخارج مزرعه بیشتر ***.نقدیست

های مزرعه (روبل) به ازای هر مجموعهخانوار هزینه

ترمیمات و تعمیرات

اجاره

زمین

کارگران

و

پیمانکاران

جمع

علوفه

احشام

گروه کل

گله

ی دارو

متفرقه

ساختمان

ابزار و

دام

کل

الف٠٫۵٢٢٫۶٣٠٫٠٨٢٫٧١٠٫٢۵٣٫۵٢٧٫٠٠٨٫١٢١۵٫١٢

ب٢٫٩۴۴٫۵٩۵٫٣۶٩٫٩۵۶٫٢۵٢٫۴٨٢١٫۶٢٣۶٫٧٠۵٨٫٣٢

پ۵٫٧٣١۴٫٣٨٨٫٧٨٢٣٫١۶١٧٫۴١٣٫٩١۵٠٫٢١٧١٫٢١١٢١٫۴٢

ت١٢٫٠١١٨٫٢٢٩٫٧٠٢٧٫٩٢۴٩٫٣٢۶٫١١٩۵٫٣۶١٢٧٫٠٣٢٢٢٫٣٩

ث١٩٫٣٢١٣٫۶٠٣٠٫٨٠۴۴٫۴٠١٠٢٫۶٠٨٫٢٠١٧۴٫۵٢١٧٣٫٢۴٣۴٧٫٧۶

ج۵١٫۴٢۵۶٫٠٠٧۵٫٨٠١٣١٫٨٠١٩۴٫٣۵٨٩٫٢٠۴۶۶٫٧٧۵١٠٫٠٧٩٧۶٫٨۴

کل٩٫٣٧١٣٫١٩١٣٫١۴٢۶٫٣٣٣۵٫۴۵١٠٫۵۴٨١٫۶٩٩٨٫٩١١٨٠٫۶٠

هاآور در جای خود بسیار گویا می باشند و بطرز بارزی از وضع بسیار اینتأسف داده

دهقانان بی اسب بلکه دهقانان صاحب یک اسب نیز پرده نهبرمی متعلقتنها »مزرعهٔ«به

خطای فاحشی است اگر ما این نوع دهقانان را در ردیف تعداد انگشت شماری دارند؛از چه

دهقانان متمکنی قرار دهیم که صدها روبل صرف مزارع خود می کنند، برای تعمیر ابزار

استخدام می کنند، به مقیاس وسیع زمین خریداری ر»کارکن«می خوداست، دستشان بازت

روبل* در سال زمین اجاره می کنند۵٠،١٠٠،٢٠٠کنند و به مبالغ،

، ضمناً متوجه باشیم

به کارگران«احتمال و که»پیمانکاران مخارج نسبتاً هنگفت دهقانان بدون اسب در مورد

وضیح است که آمارگران، دو هزینهٔ کامال متفاوت زیاداستخدام با توجه به این حقیقت قابل ت

کارگرانی–نظیر را که بایستی با استفاده از ابزار شخص استخدام کننده به کار بپردازند

ای که با استفاده از وابزار استخدام دهقان کارگر–همسایه کشاورزی یا کارگر روزمزد

ت یک سرفصل می .آورند این دو خودشنوع بایستی روی زمین صاحبکار کار کند، تح

که از لحاظ اهمیت صد و هشتاد درجه با یکدیگر تفاوت دارند، بایستی »استخدامی«از

گزارشات آماری یکدیگر»فرمانداری دقیقاً تمیز داده شوند، همان طور که اورلوف.و .ک.ر)

( آنها را از یکدیگر تفکیک کرده ،١.است ،۶ب مسکو«ج

داده‌های مربوط به درآمد کشاورزی .بپردازیم متأسفانه بدهیداین به بررسی اکنون  اجازه

اند که) ممکنست مزبورتا به طرز بسیار نارسایی تجزیه و تحلیل ها»گزارشات«شده دادهدر

حدی بخاطر محدودیت آنها .(باشد به عنوان مثال به مسئلهٔ محصول توجهی نشده :است در

حصول و شرایط فروش آن هیچگونه اطالعی در خصوصدست فروش نوع خاصی از م

ای نداریم بجز آنکه به جدول خلاصه شدهٔ زیر اکتفا .نیست:بنماییم بنابراین چاره

خواهان مدت اجارهٔ طوالنی، اجاره بهای کمتر، پرداخت آقایخسارت کاریشف تئوری«که *»اجارهٔ

ی می تواند .باشد موژیک«این تعمیرات»سوداگر و غیره می باشد چه تسالی خاطری برای یک چنین

درست همان چیزی است که وی از صمیم قلب آرزویش را .دارد

درآمد کشاورزی (روبل)

درآمد کلنقدی

درآمد صنایع به

گروه ازای هر مزرعه

به ازای هر

مزرعه

به ازای هر

نفر زن و مرد

به ازای هر

مزرعه

%درآمد کل

کشاورزی

الف۵٧٫١١١٣٫٩٨۵٫۵٣٩٫۶٨۵٩٫٠۴

ب١٢٧٫۶٩٢۵٫٨٢٢٣٫۶٩١٨٫۵۵۴٩٫٢٢

پ٢٨٧٫۴٠٣۴٫٨٨۵۴٫۴٠١٨٫٩٣١٠٨٫٢١

ت۴٩۶٫۵٢٣٨٫١٩٩١٫۶٣١٨٫۴۵١۴۶٫۶٧

ث۶٩٨٫٠۶۴٩٫١۶١٣٣٫٨٨١٩٫١٧٢۴٧٫۶٠

ج۶٩٨٫٣٩۴٣٫۶۵۴٢٫٠۶۶٫٠٢٩٧۵٫٢٠

٢٩٢٫٧۴٣۵٫٣٨۴٧٫٣١١۶٫١۶١۶۴٫۶٧

چیزی که در همان نگاه اول در این جدول به چشم می خورد این استثنای بارز است که

کشاورزان گروه فوقانی علیرغم آنکه وسیع ترین مساحات را به زیر کشت می برند، درصد

درآمد نقدیشان کاهش فراوان می .یابد بنابراین، کشاورزی در وسیع ترین سطوحش آشکارا

که یک–قادر اقتصاد طبیعی .است بررسی دقیق تر این استثنای درآشکار بالاترین درجهٔ

بسیار پیشقدم–جالب می به»صنایع«باشد توضیح مسئلهٔ بسیار مهم رابطهٔ بین کشاورزی و

های توجهدهقانان .است چنانچه تا اینجا مالحظه گردید، اینگونه صنایع به ویژه در بودجه

داده‌های مورد بررسی مزبور، رخصلت .است به استناد صاحب  چند اسب، حائز اهمیت بسیا

ویژهٔ بورژوازی دهقانی در این محل، گرایش به ترکیب کشاورزی با فعالیتهای تجاری و

صنعتی* است.

اوال مقایسه این نوع کشاورزان با کشتکاران صرف و ساده کاریست

. میزمانی اقتصادنماید به،طبیعی اشتباه،ظاهر ثانیاً کشاورزی تحت این شرایط اغلب تنها

که کشاورزی با عمل فرآوردن تکنیکی محصولات کشاورزی آرد) کردن، روغن کشی،

گرفتن نشاستهٔ سیب زمینی، تقطیر و (غیره توأم شود، درآمد پولی حاصل از این نوع زراعت

مؤسسات صنعتی به حاصلحساب رااز می توان بجای درآمد کشاورزی، به منزلهٔ درآمد

اقتصاد تجاری به .آوردبمنزلهٔحساب در این حالت کشاورزی نه بمنزلهٔ اقتصاد طبیعی، بلکه

ای که مقدار زیادی از محصولات کشاورزی اش آوردهبه می .شود در مورد مزرعه

و اسبهای مورد استفادهٔ در برخی فعالیتهای صورتصنعتی جنس به مصرف کارگران

ین مطلب صادق .است و درست همین نوع مزرعه نظیر)است نامه (رسانی می رسد نیز هم

ات و تشکیالت صنعتی نفرعایدش دهقان بدون اسب [حتی] یک نفر هم درآمدی از قِبل *از١٢مؤسس

دهقان١٧ صاحب یک اسب، تنها یک نفر دارای این گونه درآمد است؛ از نمی١٨میان .شود از میان

اسب، سه دهقان٣نفر دهقان٩صاحب صاحب دو اسب، تنها دو نفر دارای این درآمد می باشند؛ از

نفر هقان۴اسب۴دارای صاحب بیش اسب،۵داز دو نفر؛ و دهقان۴از دارای۵صاحب این درآمد؛ از

این گونه درآمد می .باشند

ناحیهٔ .کوروتویاک یک که١خانوادهٔ ما در گروه فوقانی مشاهده می نماییم بودجهٔ) شمارهٔ

رأس١٢٩۴ اسب، کارگر٢٠دارای کشاورزی عضو۵و نفری۴شاغل، با ١٨داشتن

.د بدلیل روبلایجاد درآمد صنعتی می روبل٢۶٧۵باش درآمد کشاورزی به صورت جنس و

با مزرعهٔ فاقد اسب مزرعهٔ«یا دهقانی اقتصاد عام،»طبیعی یک یک»میانگین«چنین

دارای یک اسب در یک ردیف قرار داده شده .(است این مثال یک بار دیگر اهمیت ترکیب

طبقه بندی بر حسب میزان و نوع فعالیت کشاورزی با طبقه بندی بر حسب میزان و نوع

را نشان می فعالیت»صنعتی«.دهد

های مربوط به سطح زندگی دهقانان را مورد بررسی (پقرار اکنون اجازه بدهید داده

مزبور مخارج خوراک به صورت جنس بطور کامل ارائه نشده .دهیم»گزارشات«.است در

ما* بهترین اقالم [یعنی] محصولات کشاورزی و گوشت

را بطور جداگانه در نظر می .گیریم

ازای هر نفر زن و بهمرد

بر حسب غلاتچاودار

گروه

آرد

چاودار

(مرا)

آرد

جو و

ارزن

(پود)

ارزن و

گندم

سیاه

(مرا)

آرد گندم و

گندم سفید

پو)ن(د

سیب

زمینی

(مرا)

چاودار

و گندم

سایر

غلات

کل

گوشت

(پود)

الف١٣٫١٢٠٫١٢١٫٩٢٣٫۴٩١٣٫١۴١٣٫٢۴٫٢١٧٫۴٠٫۵٩

ب١٣٫٢١٠٫٢٢٢٫١٣٣٫٣٩۶٫٣١١٣٫۴٢٫٠١۶٫۴٠٫۴٩

پ١٩٫۵٨٠٫٢٧٢٫١٧۵٫۴١٨٫٣٠١٩٫٧٣٫۵٢٣٫٢١٫١٨

ت١٨٫٨۵١٫٠٢٢٫٩٣١٫٣٢۶٫۴٣١٨٫۶۴٫٢٢٢٫٨١٫٢٩

ث٢٠٫٨۴-٢٫۶۵۴٫۵٧١٠٫۴٢٢٠٫٩۴٫٢٢۵٫١١٫٧٩

ج٢١٫٩٠-۴٫٩١۶٫٢۵٣٫٩٠٢٢٫٠۴٫٢٢۶٫٢١٫٧٩

١٨٫٢٧٠٫٣۵٢٫٧٧۴٫٠۵٧٫۶۴١٨٫۴٣٫٨٢٢٫٢١٫٢١

این جدول حاکی از آنست که عمل ما در مورد ادغام دهقانان فاقد اسب با دهقانان دارای

یک اسب و قرار دادن آنها در برابر بقیه درست بوده .است مشخصهٔ بارز گروه دهقانان

مزبور عبارتست از کمبود مواد غذایی و کیفیت نازل آن سیب) .(زمینی خوراک دهقانان

یک»میانگین«عام اسب در بعضی موارد حتی بدتر از دهقانان فاقد اسب می صاحب.باشد

عام باعث می شود که مزبور»میانگین«تغذیهٔ حتی در این مورد هم کامال واهی .است این

مزبور اقالم زیر را تحت این سرفصل قرار می :دهیم گوشت گاو، گوسفند، خوک ما»گزارشات«و *در

پیهٔ .خوک در اینجا حبوبات بر حسب چاودار و منطبق با ضوابط متخذه توسط آمارگران نیژنی نووگورود

مربوط به ناحیهٔ یانسون،»مطلب«.گورباتوف محاسبه گردیده است آمارطبیقی«.ک.ر) مندرج»ت در

مبنای۶١( محاسبات عبارتست از درصد پروتئین مصرف ).(شده

که یک برابر و نیم آنان ناکافی–محصولات تودهٔ دهقانان بخاطر تغذیهٔ مناسب دهقانان مرفه

آنان* کشاورزیگوشت و سه برابر

از نظرها پنهان مصرف–.بماند می نمایند

های مربوط به خوراک دهقانان بایستی بر تمامحسب محصولات در مقایسهٔ باقی ماندهٔ داده

منظور به–:گردند بهایشان–روبل

گروه

به ازای هر فرد (روبل)

انواع

آرد و

غله

سبزیجات،

روغن نباتی و

میوه جات

سیب

زمینی

کل

محصولات

کشاورزی

کل

محصولات

دامی

**

کل محصولات

خریداری

شده

***

کلیه

محصولات

به پول

هزینه نقدی

محصولات

کشاورزی

محصولات

دامی

الف۶٫۶٢١٫۵۵١٫۶٢٩٫٧٩٣٫٧١١٫۴٣١۴٫٩٣۵٫٧٢٣٫۵٨٠٫٧١

ب٧٫١٠١٫۴٩٠٫٧١٩٫٣٠۵٫٢٨١٫٧٩١۶٫٣٧۴٫٧۶٢٫۵۵٠٫۴٢

پ٩٫۶٧١٫٧٨١٫٠٧١٢٫۵٢٧٫٠۴٢٫۴٣٢١٫٩٩۴٫۴۴١٫۴٢٠٫۵٩

ت١٠٫۴۵١٫٣۴٠٫٨۵١٢٫۶۴۶٫٨۵٢٫٣٢٢١٫٨١٣٫٢٧٠٫٩٢٠٫٠٣

ث١٠٫٧۵٣٫٠۵١٫٠٣١۴٫٨٣٨٫٧٩٢٫٧٠٢۶٫٣٢۴٫٧۶٢٫٠۶-

ج١٢٫٧٠١٫٩٣٠٫۵٧١۵٫٢٠۶٫٣٧۶٫۴١٢٧٫٩٨٨٫۶٣١٫۴٧٠٫٧۵

٩٫٧٣١٫٨٠٠٫٩۴١٢٫۴٧۶٫۵۴٢٫٨٣٢١٫٨۴۵٫٠١١٫٧٨٠٫۴٠

های مربوط به خوراک دهقانان در تأیید آنچه فوقاً گفته شد می مالحظه.باشد می شود که داده

سه گروه به روشنی عرض اندام :میکنند گروه تحتانی فاقد) یک اسب و دارای یک ،(اسب

گروه میانی دارای) دو یا سه (اسب و گروه فوقانی که [کیفیت] غذایش دو برابر مرغوب تر

عام در حکم حذف دو گروه فوقانی و تحتانی روه»میانگین«می تحتانی .است ازگرفتن گ

خوراک،–یعنی هم بطور مطلق و هم نسبی، در دو گروه .باشدنقدیانتهایی مخارج

هر چند پرولتاریامقدار و بورژوازی روستائی به بیشترین حد] [خود می .رسد گروه تحتانی

؛ گروه بیشتریتحتانی صرف خرید می ست[پول]کند مصرفشولی از گروه میانی کمتر ا

مبادرت به خرید ضروری ترین محصولات کشاورزی ای می نماید که همواره دچار کمبود

آنها است. گروه فوقانی به دلیل مصرف زیادتر مبادرت به خرید بیشتر می نماید، به ویژه

فزایش .است مقایسهٔ این دو مصرفگروهٔ محصولات غیرکشاورزی این گروه دائماً رو به ا

انتهایی نحوهٔ پیدایش بازار داخلی برای مصرف اقالم شخصی را در یک کشور سرمایه‌داری

به**** روشنی نشان می .دهد

های کمپراکندهٔ بودن میزان مصرف گوشت دهقانان به نسبت ساکنین شهرها را می توان حتی در *داده

که۴ روانهٔ کشتارگاه شهر مسکو گردیدند بالغ ،بر وزن زیرین١٩٠٠احشامی مشاهده .نمود در سال

مسکووسکیه ودوموستی ادارهٔ] کوپک»)ثبت روبل۵٩بود میلیون١٨٩٨۶٧١۴و پود به ارزش

پود١٨ و .(۴یا سهم سرانهٔ هر مرد یا زن از] این [مقدار در سال بالغ ،۵۵بر [مسکو«،١٩٠١شمارهٔ

یادداشت.(« بر چاپ روبل»)دوم می .گردد

گوشت گاو، خوک، پیهٔ خوک، گوسفند، کره، لبنیات، طیور و تخم **.مرغ

نمک، ماهی دودی و ماهی تازه، ساردین، ودکا، آبجو، چای، قند و ***.شکر

بزرگترین قلم مخارج پولی محصولات کشاورزی، خرید چاودار است که مشتری عمدهٔ آنرا ****دهقانان

قام دوم را دارا است. مخارج سرانهٔ سبزیجات تنگدستمصرفی تشکیل می .دهند خرید سبزیجات م

بقیهٔ اقالم مخارج مربوط به مصارف شخصی به قرار :زیرند

به ازای هر نفر زن و مرد (روبل)

هزینههای

گروه

نگهداری

از اموال

سوخت

(کاه)

پوشاک

و کفش

روشنائی

سایر

مایحتاج

منزل

کل مصارف شخصی

بجز خوراک

به پول

کل خوراک و

سایر مصارف

به پول

الف٩٫٧٣٠٫٩۵١٫۴۶٠٫٢٣١٫۶۴۴٫٢٨٣٫٨٧١٩٫٢١٩٫۵٩

ب١٢٫٣٨٠٫۵٢١٫٣٣٠٫٢۵١٫٣٩٣٫۴٩٣٫٠٨١٩٫٨۶٧٫٨۴

پ٢٣٫٧٣٠٫۵۴٢٫۴٧٠٫٢٢٢٫١٩۵٫۴٢۴٫٨٧٢٧٫۴١٩٫٣١

ت٢٢٫٢١٠٫۵٨١٫٧١٠٫١٧٣٫۴۴۵٫٩٠۵٫٢۴٢٧٫٧١٨٫۵١

ث٣١٫٣٩١٫٧٣۴٫۶۴٠٫٢۶٣٫٧٨١٠٫۴١٨٫٩٣٣۶٫٧٣١٣٫۶٩

ج٣٠٫۵٨١٫٧۵١٫٧۵٠٫٢١١٫۴۶۵٫١٧٣٫١٠٣٣٫١۵١١٫٧٣

٢٢٫٣١٠٫٩١٢٫٢٠٠٫٢٢٢٫٣٨۵٫٧١۴٫٨۶٢٧٫۵۵٩٫٨٧

افراد، اعم از زن یا مرد، اینیکجا عمل همیشه درست نیست که این مخارج را برای همهٔ

محاسبه کنیم زیرا به عنوان مثال هزینهٔ سوخت، روشنائی، اشیاء خانگی و غیره متناسب با

تعداد اعضاء خانواده .نیست

ها، تقسیم بندی دهقانان از) لحاظ (زندگی را به سه گروه متفاوت نشان می این.دهد داده

لب توجه زیر را آشکار می :سازد بخش نقدی هامخارج خصوصیت علاوهجا بر آن این داده

، بزرگترین رقم را تشکیل می دهد در) کلیهٔتحتانیگروه مصارف شخصی در گروههای

الف حدود نیمی از مخارج نقداً پرداخت می (شود حال آنکه در گروههای فوقانی مخارج

چگونه می تواند نقدیبا افزایشی نداشته و از یک سوم کل آن تجاوز نمی .کند این مطلب

حقیقت فوق الذکر که می‌گوید درصد مخارج پولی در هر دو گروه انتهایی بطور کلی رو به

در گروههای فوقانی عمدتاً افزایشنقدیصرف است، جور .دربیاید شکی نیست که مخارج

مخارج)مصارف (مزرعه می شود، حال آنکه در گروههای تحتانی مصارفبرای تولیدی

های دقیق مربوط به این قسمت به قرار زیر .ت:است شخصیاسداده

کوپک کوپک٣١در در گروه ب شروع شده و به یک روبل کوپک۵۶و می شود افراد٨۵از) بالغ بر

کوپک آن نقدا تأدیه می .گردد این حقیقت جالب توجه نشان دهندهٔ آنست گروه۴٧که ث ختم می (شود که

بازاری برای محصولات یکی از ف–اشکال نظر از حتی–صرشهرنشینان در میان سکنهٔ روستا

هزینهٔ روغن نباتی به صورت پدید٣/٢جنس آمده یعنی–.است صیفی کشاورزی–کاری تجاری

پرداخت می شود؛ به عبارت دیگر در این حوزه، تولید خانگی و صنایع دستی بدوی هنوز به قوت خود

باقی .است

%ها جزء نقدی %هزینه هزینه نقدی به ازای هر هزینهمزرعه نقدی به ازای هر مزرعه (روبل)

گروه

مصارف

شخصی

مربوط به

مزرعه

مالیات و

عوارض

کل

مصارف

شخصی

مربوط به

مزرعه

مالیات و

عوارض

کل

مصارف

شخصی

مربوط به

مزرعه

الف٣٩٫١۶٧٫۶۶١۵٫۴٧۶٢٫٢٩۶٢٫٩١٢٫٣٢۴٫٨١٠٠۴٩٫٨۵٠٫۶

ب٣٨٫٨٩٢۴٫٣٢١٧٫٧٧٨٠٫٩٨۴٨٫٠٣٠٫٠٢٢٫٠١٠٠٣٩٫۶۴١٫٧

پ٧۶٫۶٩۵۶٫٣۵٣٢٫٠٢١۶۵٫١۶۴۶٫۵٣۴٫١١٩٫۴١٠٠٣۴٫٠۴۶٫۴

ت١١٠٫۶٠١٠٢٫٠٧۴٩٫۵۵٢۶٢٫٢٢۴٢٫٢٣٩٫٠١٨٫٨١٠٠٣٠٫٧۴۵٫٨

ث١٩٠٫٨۴١٨١٫١٢۶٧٫٩٠۴٣٩٫٨۶۴٣٫۴۴١٫٢١۵٫۴١٠٠٣٨٫٠۵٢٫٠

ج١٨٧٫٨٣۶٨٧٫٠٣٨۴٫٣۴٩۵٩٫٢٠١٩٫۶٧١٫۶٨٫٨١٠٠٣۵٫۴٧٠٫٣

٨١٫٢٧١٠٢٫٢٣٣۴٫٢٠٢١٧٫٧٠٣٧٫٣۴۶٫٩١۵٫٨١٠٠٣۵٫۶۵۶٫۶

در نتیجهٔ تبدیل شدن دهقانان به پرولتاریای روستائی عمدتاً بازاری برای اقالم مصرفی به

ل آنکه تبدیل شدن دهقانان به بورژوازی روستائی، عمدتاً بازاری وجودبرای می آید، حا

ما شاهد ابزار»دهقانان«تبدیل تولید می .آفریند به عبارت دیگر در میان گروههای تحتانی

نیروی کار به کالا و در گروههای فوقانی شاهد تبدیل ابزار تولید به سرمایه می .باشیم هر دو

نجر به آن پروسهٔ تشکیل بازار داخلی می شوند که تئوری مربوطه اینبطور تبدیالت دقیقاً م

کلی برای کشورهای سرمایه‌داری مقرر داشته .است به این دلیل است که انگلس.ف دربارهٔ

می۶٢(– نویسد که آن [قحطی] مشدد پیدایش بازار داخلی برای سرمایه قحطی١٨٩١)شد

تولید« بی»خلقی دهقانان را صرفاً بمثابهٔ حکمیزوال که برای نارودنیکهائی که خانه خرا

اند، بجای آنکه دلیل تبدیل اقتصاد پدرسالاری به سرمایه‌داری باشد، نامعقول می گرفته.نماید

ای به پیدایش بازار داخلی در دراثر مبحث بازار داخلی بدون آنکه آقای-اون.ذره .ن

.اند ایشان در مقالهٔ خود املتحت را پر تجزیهٔکرده دهقانان بپردازند، [حجم] یک کتاب ک

نوویه«، سخن]سلووو چگونه»)«[نو افزایش درآمدهای دولتیمان را توضیح عنوان»دهیم؟

( به این مسئله به صورت زیر برخورد می :نمایند از جدولهای مربوط فوریهٔ١٨٩۶ش۵به

کمتر باشد به همان درآمدنسبت کارگران آمریکایی چنین برمی آید که هر چه میزان درآمد

مخارج مربوط به خوراک آنان بیشتر می .شود در نتیجه تقلیل مصرف مواد غذائی با تقلیل

فاحش مصرف محصولات دیگر همراه .است در روسیه مصرف نان و ودکا تقلیل پیدا کرده

است؛چنین بنابراین مصرف کالاهای دیگر نیز تقلیل پیدا نموده است و ایشان از این مطلب

( دهقانان بیش از آنکه باید مرفه٧٠در نتیجه»قشر«صفحهٔ) می گیرند که اضافه مصرف

ها-اون. متعادل می .گردد این بحث سه جایش می :لنگد اوال آقای اثر.ن تقلیل مصرف توده

با جانشین کردن کارگر بجای دهقان، مسئلهٔ مورد بحث را به] [کل فراموش کرده به بحث

با .اند-اون.جانشین ثانیاً آقای هٔکارگرانوکارفرمایانپرداخته.ن دربارهٔپیدایش پروس

کردن کارگر بجای دهقان، انواع] [مختلف مصرف را تنها در مصرف شخصی خلاصه

فراموش نموده،-اون.می مصرف مولد و بازار ابزار تولید را از یاد می .برند ثالثاً آقای .ن

نان در عین حال با جایگزینی اقتصاد طبیعی به وسیلهٔ کننداقتصاد که پروسهٔ تجزیهٔ دهقا

کالایی همراه بوده و نتیجتاً اینکه بازار با افزایش مصرف به وجود نیامده بلکه از طریق

تبدیل مصرف جنسی حتی) اگر فراوان تر (باشد به مصرف نقدی یا پرداختی حتی) اگر

ظه گردید که دهقانان فاقد اسب با فراوانمیزان (نباشد پدیدار می .گردد در اینجا مالح

مصرف کمتر، بیشتر از دهقانان میانه حال مبادرت به خرید اجناس مصرفی شخصی می

.کنند آنها با آنکه پول بیشتری دریافت کرده و پول بیشتری هم خرج می کنند، با این حال روز

سه* به.ضروریست روز فقیرتر می .گردند برای سرمایه‌داری هر دو جنبهٔ این پرو

در خاتمه اجازه بدهید برای مقایسهٔ سطح زندگی دهقانان و کارگران روستائی نظری به

ارقام بودجهٔ مربوطه .بیندازیم جدول زیر بر اساس میزان مصرف شخصی به ازای هر یک

نفر شخص بالغ شاغل و نه به ازای هر نفر شاغل و غیرشاغل بر) طبق نرخهای آمارگران

وگورود مذکور در مجموعهٔ ارقام (فوق محاسبه گردیده نیژنی–نو:است

به ازای هر فرد بالغ شاغل

مخارج به محصولاتروبل مصرف شده

گروه

آرد

چاودار

(مرا)

آرد جو

و

ارزن

(پود)

آرد ارزن

و گندم

سیاه (مرا)

آرد گندم و

گندم سفید

(پود)

سیب

زمینی

(مرا)

کل محصولات

کشاورزی بر

حسبار چاود

گوشت

(پود)

خوراک

سایر

مصارف

شخصی

کل

الف١٧٫٣٠٫١٢٫۵۴٫٧١٧٫۴٢٣٫٠٨٠٫٨١٩٫٧۵٫۶٢۵٫٣

ب١٨٫۵٠٫٢٢٫٩۴٫٧٨٫٧٢٢٫٨٩٠٫٧٢٢٫٧۴٫٨٢٧٫۵

پ٢۶٫۵٠٫٣٣٫٠٧٫٣١٢٫٢٣١٫٢۶١٫۵٢٩٫۶٧٫٣٣۶٫٩

ت٢۶٫٢١٫۴۴٫٣٢٫٠٩٫٠٣٢٫٢١١٫٨٣٠٫٧٨٫٣٣٩٫٠

ث٢٧٫۴-٣٫۴۶٫٠١٣٫۶٣٢٫٨٨٢٫٣٣٢٫۴١٣٫٩۴۶٫٣

ج٣٠٫٨-۶٫٩٨٫۵۵٫۵٣۶٫٨٨٢٫۵٣٩٫٣٧٫٢۴۶٫۵

٢۴٫٩٠٫۵٣٫٧۵٫۵١٠٫۴٣٣٫٧٨١٫۴٢٩٫١٧٫٨٣۶٫٩

های مربوط به سطح زندگی کارگران روستائی با ارقام مندرج در برایاین مقایسهٔ داده

ده٩١-١٨٨١(میانگین سال جدول) می توانیم میانگین دستمزدها را اختیار .نماییم طی

یک کارگر کشاورزی استخدام شده برای یک سال در فرمانداری وورونژ بالغ دستمزدبر

روبل٩٩روبل** بود و این مبلغ به علاوهٔ مخارج خوراک و مسکن بالغ ۵٧بر

می .گردد

روبل می .شود مقدار مصرف بنابراین۴٢شخصی مخارج خوراک و مسکن بالغ بر

کشاورزی صاحب حصه و کارگران روزمزد دهقانان) فاقد اسب و دارای کارگرانیک

ول متناقض به نظر می رسد، در واقع کامال منطبق با تضادهای اساسی اینسرمایه حقیقت که در نظر *ا

داریست که در هر مرحلهٔ زندگی واقعی خود را نشان می .دهد به همین دلیل کسانی که از نزدیک با

.اند انگلهارت واقعیتهایدربارهٔ زندگی روستایی آشنا می باشند، مستقل از تئوری به این حقیقت رسیده

برای توسعهٔ عملیات آنها الزم می آید که دهقانان، ها،»تهیدست پیله وران و غیره چنین می کوالک:گوید

.( عالقهٔ انگلهارت هایی«ص۴٩٣به از باشند»)«نامهروستا ... و در عین حال پول زیادی دریافت نمایند

رین تضادهای (!!کذاموجود (همانجا) نتوانست مانع از آشکار شدن عمیق زندگی)«ت کشاورزی پر »مایه

در آن جماعت ِ دهی معروف .گردد

انتشارات۵سن وزارت کشاورزی، اطالعات.«ج آماری کشاورزی به دست آمده از **»زارعین

کار.« اجرتی در مزارع و ،»غیره پترزبورگ١٨٩٢کورولنکو،.ا.س

(اسب پائین تر از این سطح قرار می .گیرد جمع کل مخارج نگهداری از یک خانواده در

روبل»دهقانان«صاحب و در سر٧٨مورد (عائله بالغ فاقد۴بر اسب مورد»دهقانان«با)

کمتر از مخارج نگهداری وبلیک می گردد، سر٩٨ریعنی (عائله بالغ یک۵بر اسب با)

ما) خرج مزرعه، مالیاتها و عوارض را بخاطر آنکه در این محل، کارگرزمین کشاورزی

ایهای به مبلغی کمتر از مبلغ مالیاتهای متعلقه به اجاره داده نمی شود، از حصهبودجه

ه انتظار می رفت .(ایموضع دهقانانهمچنانک فاقد اسب و صاحب یک اسب حذف نموده

ای به مراتب بدتر از کارگریست که از این وابستگی رها کارگرمی پایبند به زمین حصه

های خود که ناشی از توسعهٔ روابط اسارت بار باشدو ما) از وابستگی عظیم مردم به حصه

وابستگی شخصی آنان است سخنی به میان نمی .(آوریم مخارج نقدی کارگر کشاورزی به

اتب سنگین تر از مخارج نقدی مصارف شخصی دهقانان صاحب یک اسب و فاقد مراسب

است. نتیجتاً وابستگی مردم به حصهٔ خود باعث کندی آهنگ رشد بازار داخلی می .شود

ثانیاً از آمار زمستوو در مورد مصارف کارگران کشاورزی می توانیم استفاده .نمائیم

مورد کار اجرتی کشاورزی بر١۵٨مندرج اطالعات مربوط هایبه اجازهمبتنی بدهید داده

،٢، در۵بخش رابطه با ناحیهٔ کاراچف گزارشات«جلد) آماری فرمانداری در»اورل

(* را در نظر ١٨٩٢.بگیریم

با تبدیل مقیاس ماه به سال به [نتایج] زیر می :رسیم

ر فرمانداری معاشمعاش»دهقان«دوورونژ کارگر کشاورزی در فرمانداری اورل

فاقد دارایاسب یک حداسب حداقلحداکثرمتوسط

آرد١۵٫٠٢۴٫٠٢١٫۶١٨٫۵١٧٫٣ چاودار (پود)

غلات۵٫۴٩٫٠۵٫٢۵٢٫٩٢٫۵ (پود)

پوند آرد گندم سفید

ارزن١٫۵١٫۵١٫۵ (پود) ۴٫٨۴٫٩

سیب١٨٫٠۴٨٫٠٢۶٫٩٨٫٧١٧٫۴ زمینی (مرا)

جمع برحسب

چاودار

**٢٢٫٩۴١٫١٣١٫٨٢٢٫٨٢٣٫٠

پیه٢۴٫٠۴٨٫٠٣٣٫٠٢٨٫٠٣٢٫٠ خوک (پود)

هزینه سالانه

خوراک (روبل)

--۴٠٫۵٢٧٫۵٢۵٫٣

همچنانکه خواهیم تفاوتدید بین شرایط موجود در فرمانداریهای اورل و وورونژ بسیار کمتر است *و

داده‌های مندرج در اثر فوق الذکر کورولنکو.ا.س را هایمورد ارائه شده مطابق معمول است. ما  داده

تأثیرغیره«، خرمنها ها»و در مقالهٔ آقای ماره س استفادهدربارهٔ قرار نمی دهیم به) سرهم بندی این داده

ها را در اختیار داردوی که آقایان مالکینی که این توجهداده (شود زیرا حتی خود مؤلف I،IIاذعان

ازاند.« جادهٔ انصاف بیرون اند»افتاده گذاردهگاهی

به شیوهٔ مذکور در فوق محاسبه گردیده **.است

از وسطح دارای یک بنابرایناسب مالحظه می کنید که سطح زندگی دهقانان بدون اسب

نبوده و در حد اعالی خود برابر حداقل سطح زندگی زندگیآنان کارگران کشاورزی بالاتر

می .گردد

های مربوط به گروه تحتانی دهقانان بدین قرار نتیجه:است گیری کلی ما از بررسی داده

که بخش تحتانی دهقانان را از اش–کشاورزی با سایر اینگروهها گروه بخاطر رابطه

و مقدار کشت، که تنها قسمتی از مخارج خانوادهٔ تحت تکفل آنان بیرون–را می اندازند

پرداخت می کنند و منبع عایدی فروش) نیروی (کار و بالاخره سطح زندگی آن، بایستی جزو

کارگران* کشاورزی صاحب حصه و کارگران روزمزد

به حساب .آید

های دهقانانی، بررسی ماروشهای در خاتمهٔ تشریح آمار زمستووی مربوط به گروه

و مؤلف مقالهٔ گزارشات«مربوط گرد»ارزیابی حالجی–آورندهٔ مورد استفادهٔ آقای شچربینا

تأثیر)«ج٢( خرمن و قیمت غلات و های»غیره دهقانی مندرج در کتاب بهمعروف بودجه

ی مربوط به بودجهٔ دهقانان الزم می .دانیم آقای شچربینا یکجا راهادر در مورد )۶٣(–داده

استاد مزبور»معروف چنین اظهار می دارند که ایشان در این مورد از »گزارشات«نظریهٔ

؛( حقیقت امر اینست که ایشان اند١١١نظریهٔ استفادهص) اقتصاد«کرده سیاسی .ک مارکس

سرمایهٔ ثابت و متغییر را با تفاوت بین مزبورسرمایهٔ را قطعاً تحریف کرده، تفاوت بین

استوار و در گردش اشتباه می گیرند (همانجا) و این اصطلاحات و مقوالت سرمایه‌داری

توسعه یافته را به طرزی کامال بی مورد در مورد زراعت دهقانی اینجا) و (آنجا بکار می

زی بجز سوء استفادهٔ فاحش .برندو سراپای حالجی آقای شچربینا از ارقام بودجه را چی

تشکیل نمی .دهد کلیهٔ گزارشات مزبور به مقادیر«دهقانان شگفت»میانگین انگیز از

ناحیه به تعداد مزارع تقسیم می مربوط۴شود می .شود درآمد حاصل از »متوسط«زمین

فراموش)۶٠روبل نکنید که این درآمد برای دهقان بدون اسب به ازای هر خانواده در حدود

مقدار«(؟!!کذا)»به سرمایهٔ روبل»ثابت می و٧٠٠.(باشد برای دهقان متمول در حدود

تعیین می شود؛ یعنی–ارزش ارزش تمام ازای«ص)١١۴(–دارایی یک مزرعه

ابزار،١۵ ارزش متوسط مؤسسات تجاری و صنعتی (!کذا) به ازای یک »میانگین«مزرعه

بینا جزئیات مربوط به این مؤسسات را که جزو روبلاموال تعیین می .گردد آقای شچر

بین همه تقسیم می بطور«!کنند شخصی»مساوی اقلیت مرفه می باشد نادیده گرفته، آنها را

( تعیین گردیده است؛ اجاره١١٨این کردن زمین همچنان»میانگین«ص) که دیدیم مخارج

ای که ما بین سطح زندگی کارگران کشاورزی و سطح زندگی دهقانان نارودنیکهاگروه از *مقایسه

سلب مالکیت زمین از حتمالا»طرفدار«دهقانان این نتیجه را خواهند گرفت که تحتانیما به عمل آوردیم ا

و امثالهم می .باشیم یک چنین استنتاجی اشتباه خواهد .بود آنچه که از گفتهٔ ما برمی آید اینست که ما

الغایایو کلیهٔ مقررات مربوط به تحدید آزادی دهقانان در خالص شدن از دست زمین »طرفدار«حصه

ترک جماعت دهی خود می .باشیم تنها خود دهقان می تواند در این مورد قضاوت نماید که بهتر است یک

.ای از این رو یک چنین مقرراتی به ایهیچ باشد یا بدون زمین کارگرحصه کشاورزی دارای زمین حصه

ارودنیکها، آنان وجهرا من الوجوه قابل توجیه .نیست از طرف دیگر دفاع از اینگونه مقررات توسط ن

مبدل به جیره خواران سفرهٔ کارشناسان امور ارضی ما می .نماید

و١٠٠ در مورد دهقانان مخارج۶روبلمتمول در مورد دهقانان صاحب یک اسب بالغ بر

روبل .است همهٔ اینها با هم جمع شده تقسیم بر تعداد مزارع می .گردد حتی تا٢٠٠مخارج

نیز معیین گردیده است .(همانجا) خدا می داند تعمیرها«که مربوط»سرمایه »میانگین«به

تعمیر باشد، اینارقام یکی دیگر چه معنی می !دهد اگر منظور از این [اصطلاح] ترمیم و

مربوطه که ما قبال هم به ذکر آن پرداختیم بدین قرار :است این مخارج در مورد دهقانان

و٧۵روبل.است در مورد دهقانان بدونبرابر٨کوپکمتمول اسب به ازای هر مزرعه

مگر نه اینست که اگر ما اینگونه مزارع دهقانی را با یکدیگر جمع کرده حاصل جمع را

به»قانونی« دست خواهد قانون«آمد؟ شرایط یم»متوسط بر تعداد اقالم جمع شده تقسبنمائیم،

که در گزارشات مربوط به ناحیهٔ اوستروگوژسک به دست آقای شچربینا کشف شد و بعدها

به راحتی به»قانونی«می صورت بسیار نبوغ آسائی مورد استفاده قرار .گرفت از یک چنین

دهقانان نه حداقل شرایط خود را بلکه سطح شرایط متوسط رفت»خود چنینکه نتیجه توانگ

و»نوع بسیاری صفحات (دیگر و اینکه کشاورزی را«ص)١٢٣دهقانی ارضا مینمایند

مساوی (»قرار و قس .علیهذا این شیوهٔ می١٠٠اصیل باشد بخصوصی«ص) از پیشرفت

وسیلهٔای طبقه بندی برحسب زمین پرولتاریایحصه روستایی با بورژوازی دهقانی دادن«به

که ما از قبل با آن آشنا می باشیم، تقویت گردیده .است چنانچه ما این وسیله را مثال در مورد

داده‌های مربوط به بودجه بکار می بردیم، دهقانانی در) ردهٔ کسانی که دارای  زمینهای

(باشند نظیر آن کسی .د–میکه به ازای هر ای–بین١۵الی٢۵خانواده حصهبزرگ

.د زمین می کارد، عمدتاً از (.د١٫٣طریق به اجاره می نیمی٢٣٫۵دهد، از حصهٔ خود را )

امرار معاش می نماید این) یکی دیگر چه دردی از آنها دوا می (!کند صنایع«و »شخصی

روبل١٠ به دست می آورد بودجهٔ) نفر١٩٠شمارهٔ اناث و ذکور درآمدی برای١٠برابر

.د زمین اجاره می ناحیهٔ١۴٫٧کند، (کوروتویاک با دهقانان دیگری نظیر آنکه علاوه بر آن

نفر اناث و .د١٠ذکور می کارد، کارگر کشاورزی در استخدام خود دارد و ٢٣٫٧برای

ناحیهٔ (زادونسک در روبل٢یک به دست می آورد بودجهٔ) درآمدی١۴٠٠شمارهٔ برابر با

.فتند آیا بدیهی به نظر نمی رسد که اگر ما مزارع کارگران کشاورزی گروهو قرار می گر

کارگران روزمزد را با مزارع آن کسانی که کارگر در استخدام خود دارند جمع کنیم و

به نوع«دست بخصوصی از حاصل»پیشرفت را به تعداد مزارع جمع شده تقسیم بنمائیم،

تیهای»میانگین«مربوط مرتباً و منحصراً خواهدداده .آمد برای انجام این کار شخص بایس

نظرات« بی به»اساس کشاورزی دهقانی را مورد استفاده قرار دهد و به این ترتیب غائلهٔ

دربارهٔ تجزیهٔ دهقانان برای همیشه خواهد .خوابید این درست همان کاری است که آقای

تأثیر«به خرمنها و شچربیناتاب»غیره از طریق اتخاذ تنها این روش در مقالهٔ مندرج در ک

آن دست می .زنند در اینجا کوشش فراوانی در محاسبهٔ بودجهٔ دهقانان سراسر روسیه به

همهٔ»میانگینها« این کوششها با توسل به همان روش امتحان خرج–شدهٔ داده می شود

صورت می .گیرد مورخان آیندهٔ تاریخ اقتصادی روسیه با کمال تعجب متوجه این مطلب

خواهند شد که چگونه کوته بینی نارودنیکی مانع از مشاهدهٔ اولیه ترین مقتضیات آمارگیری

اقتصادی یعنی خط کشی قاطع بین کارفرمایان و کارگران اجرتی، صرف نظر از شکل

مالکیت زمین که آنها را در شرایط واحدی قرار می دهد و صرف نظر از تعدد و تنوع انواع

ه واسط.است بین آنها، گردید

نتایج فصل ١٣-دوم

های مورد بررسی فوق اجازه:بپردازیم بدهید به جمع بندی نکات اصلی مستخرج از داده

اقتصادی دهقانان روسیهٔ امروز عبارتست از شرایط اقتصاد شرایط–.کالایی ١(اجتماعی

زی حتیجنوب در ناحیهٔ نوار کشاورزی مرکزی که) از این لحاظ در مقایسه با نواحی مر

شرقی یا فرمانداریهای صنعتی، عقب افتاده ترین نقطه می (باشد دهقانان تابع بی چون و

چرای بازاری می باشند که نه تنها برای پرداخت مالیاتهای متعلقه بلکه برای مصارف

شخصی و کشاورزی خود نیز به آن وابسته می .باشند

ین دهقانان کشاورزی) و جماعت اقتصادی(دهی موجود در (–ب سیستم مناسبات ٢اجتماعی

حاکی از حضور کلیهٔ آن تضادهایی است که مختص هر اقتصاد کالایی و هر نظام سرمایه

داریست؛ مانند رقابت، مبارزه برای استقالل اقتصادی، به چنگ آوردن قابل)زمین خرید و

وف پرولتاریا ،(اجارهو تمرکز تولید در دست یک اقلیت، داخل نمودن اجباری اکثریت به صف

استثمار آنان به وسیلهٔ یک اقلیت با استفاده از سرمایهٔ تجاری و استخدام کارگران .کشاورزی

حتی یک پدیدهٔ اقتصادی در بین دهقانان نمی توان یافت که داغ این شکل از تضاد را بر

یعنیو مبین یک چیزی–مبارزه که مختص سیستم سرمایه‌داری پیشانی–است نداشته باشد

ای ایدیگر و محرومیت برای تضادعده آشتی ناپذیر منافع نباشد و متضمن امتیاز برای عده

.نباشد»صنایع«و این مطالب در مورد اجاره کردن زمین، خرید زمین، انواع کامال متفاوت

پیشرفت فنی کشاورزی نیز صادق .است

ری در روسیه، بلکه در رابطه مابا برای این نتیجه گیری نه تنها در رابطه با سرمایه دا

مفاد تز نارودنیکی بطور کلی، اهمیت اساسی قائل .هستیم وجود این تضادهاست که بطور

واضح»جماعت«دهی و غیر قابل انکاری به ما نشان می دهد که سیستم مناسبات اقتصادی

بلکهخرده وهمان (غیره تولید«نبوده به»)خلقی هیچ وجه حاوی شکل اقتصادی خاصی

اخیر معمولینه .است جماعت دهقانی روسیه علیرغم تئوری رایج در نیم بورژوازیقرن

تنها دشمن آشتی ناپذیر سرمایه‌داری نمی باشد، بلکه برعکس عمیق ترین و پایدارترین

ها به این دلیل که تنها در این نقاط دور هایافتاده آنرا تشکیل می .دهد عمیق ترین ریشهریشه

و عوامل محدود کنندهٔ توسعهٔ سرمایه‌داری است که ما هٔ»مصنوعی«شاهد ازتأثیرات کلی

می .باشیم پایدارترین ریشه تکوین»جماعت«به مداوم عناصر سرمایه‌داری در درون خود

این–سنن دلیل که کشاورزی بطور اعم و دهقانان بطور اخص شدیداً تحت نفوذ سنن قدیمی

رند و بخاطر وجود این سنن، تأثیرات دگرگون کنندهٔ قرارسرمایه زندگی–دا پدرسالاری

داری رشد) نیروهای مولده، تغییر کلیهٔ مناسبات اجتماعی و (غیره به کندترین و تدریجی

ترین* صورت ممکن تظاهر می .کند

( جمع کل تمام تضادهای اقتصادی موجود در بین دهقانان مشتمل بر چیزیست که ما ٣آنرا

می .خوانیم خود دهقانان این پروسه را به نحوی بسیار رسا و بارز تجزیهٔبا دهقانان

غیردهقانی«** اصطلاح»کردن

بیان می .کنند این پروسه مبین انحالل کامل دهقانیت

سکنهٔ روستایی می انواع.باشد پدرسالاریجدید قدیمی و آفرینش

نکتهٔ زیر جلب می .کنیم پیشاز از آنکه به توصیف این انواع بپردازیم توجه شما را به

مدتها پیش در نوشتجات مربوطه به این پروسه مکرراً اشاره شده .است مثال آقای واسیل

،( متوجه چیکوف۶۵تشکیل در دورهٔ خود با استفاده از اقدامات کمیسیون )والویف

تجزیهٔ سطح اجتماعی دهقانان [ساکن] در در»املاک روسیه پرولتاریای«و »روستایی

.(»)گزارشات ،٩اورلوف.و ،١ف چاپ اول، مالکیت«ج و خلاصه«شدهبود»)کشاورزی

( و بسیاری دیگر نیز به این نکته ،١۴اشاره ،١ص آماری«ج۴ب فرمانداری مسکو

.اند لیکن کلیهٔ این اشارات بسیار پراکنده .بود تا به آن زمان هیچ کوششی در نمودهمطالعهٔ

صرف نظر نیامده–از بود و برای همین است که امروز هم سیستماتیکما این پدیده به عمل

فاقد اطالعات کافی در این زمینه های–می سرشماریهای خانه به خانهٔ گنجینهٔزمستوو داده

اند، تجزیه .باشیم{دهقانان} در این رابطه اکثریت نویسندگانی که به این مسئله برخورد نموده

به قول اوی»تجزیه«سادهای–نارودنیکها اموال و به راعنوان صرفاً بمثابهٔ پیدایش عدم تس

به نحو اعم و آقای کاریشف به نحو اخص .ک.ر) کتاب ایشان در زمینهٔ اجارات و مقاله شان

.اند شکی نیست که پیدایش عدم تساوی اموال قلمدادنقطهٔ روسکویه(«–کرده در»بوگاتسوو

اموال محدود به»تجزیه«نمی هیچ وجه شروعبه این پروسه می باشد و پروسهٔ مزبور

قرار نگرفته بلکه در شرف اضمحالل، معرض«از .گردد»تجزیه دهقانان قدیمی فقط در

انواع تشکیل بین–دهندهٔ رفتن و اخراج به دست انواع مطلقاً جدیدی از سکنهٔ روستا

ار .دارند این اجتماعی–قرانواع که اقتصاد کالایی و تولید سرمایه‌داری در آن غالب است

جدید– عبارتند از بورژوازی روستایی عمدتا) ً خرده (بورژوازی و پرولتاریای روستایی

ای از تولیدکنندگان کالاهای کشاورزی و کارگران اجرتی طبقه.کشاورزی

تجزیه و تحلیل تئوریک پروسهٔ تشکیل سرمایه‌داری کشاورزی که به تجزیهٔ تولیدکنندگان

نوان عامل مهمی در این پروسه اشاره می کند، بسیار آموزنده است. در کوچکاینجا به ع

تحت ،۴٧عنوان یعنی منظور٣»سرمایه«فصل نظر ما یکی از جالب ترین فصول جلد

بهرهٔ مالکانهٔ میکار .باشد پیدایش«مارکس بهرهٔ مالکانهٔ سرمایه »داری

،۵٢٧).۶۴( *.ک.ر»سرمایه«ج١ص

نووگورود١٨٩٢.« برای بررسی–سال کشاورزی فرمانداری **»نیژنی

)ARBEITSRENTE(*

در جایی که تولید ایش...»کننده می راگیرد بمثابهٔ نقطهٔ آغاز این پید

بی واسطه با استفاده از ابزار کار خیش،) احشام و (غیره که عمال و قانوناً متعلق به وی می

باشند مبادرت به کشت زمینی می نماید که چند روز در هفته به وی تعلق می گیرد و بقیهٔ

دون آنکه از وی حق روزهایالزحمه هفته را روی املاک ارباب فئودال کار می کند ب

ترجمهٔ .(روسی شکل ،۶۵١دیگر ،٣٢٣ص ،٢ص ،٣ف دریافت»)«...سرمایه«ج بنماید

در حالی که بهرهٔPROUDUKTENRENTEتولیدکننده مالکانهٔ اجارهجنسی عبارتست از

بی واسطه مبادرت به تولید کلیهٔ محصولاتی می نماید که از زمین مورد بهره برداری خود

ه دست می آید و کلیهٔ محصول اضافی را به صورت جنس تسلیم مالک زمین می وی.نماید ب

تولیدکنندهٔ مزبور در اینجا استقالل بیشتری یافته، به برکت کار خود قادر می شود مقداری

همینطور هم این اضافه»شکل بر میزان محصول مورد احتیاج حیاتی خود به دست .آورد

ن تفاوتهای بیشتری در وضع اقتصادی آحاد تولیدکنندگان باعثبی به وجود »اجاره«آمد

ای و همچنین امکان اینکه تولیدکنندگان واسطهبی می .گردد الاقل امکان یک چنین تجزیه

واسطه به نوبهٔ خود وسایل استثمار مستقیم سایر کارگران را تحصیل بنمایند، موجود

یب با وجود تسلط .(اقتصاد و بدین ترجمهٔ۶٧ترت .است)«ص٣٢٩ص۶۵٧)(روسی

طبیعی، در همان آغاز افزایش استقالل دهقانان وابسته، نطفهٔ تجزیهٔ آنان بسته می .شود لیکن

که تنها معرف بهرهٔتغییر مالکانهٔ نطفهٔپولی مزبور تنها در لوای شکل بعدی اجاره، یعنی

مزبور نه قالبخود بهرهٔ مالکانهٔ جنسی است رشد و نمو می .نماید تولیدکنندهٔ بی واسطه

محصول** را بلکه قیمت این محصول را تسلیم صاحب زمین می .کند

مبنای این نوع اجاره

تغییر پیدا نمی کند، یعنی تولیدکنندهٔ بی واسطه تا اینجا به عنوان متصرف سنتی زمین قلمداد

مبنای این نوع اجاره ... به آستانهٔ اضمحالل خود نزدیک می»می .شود به هر صورت

بطور کلی مستلزم توسعهٔ قابل توجه تجارت، .(»صنعت بهرهٔ مالکانهٔ شود)«ص٣٣٠پولی

.( رابطهٔ سنتی و عرفی شهری)«ص٣٣١)(۶٨موجود و تولید کالایی و لذا گردش پول است

ای صرفاً نقدی و مبتنی بر قرارداد بینتبدیل دهقانان وابسته و مالک زمین در اینجا به رابطه

RENTA" وTRUDOVAYA بعد (آن به صورت این۶۵١" اصطلاح در ترجمهٔ روسی *ص)

.(ویراستار به عقیدهٔ ما به–واژهٔ معنی کار می وصفیTRUD"–باشد "" ")TRUDOVAYAوجه

مشتقOTRABOTKI" از RENTA"–" ایمOTRABOTOCKANAYA معادلی") که ما انتخاب نموده

(خدمتی۶۶( می باشد که دقیقا به معنای انجام کار توسط بستگان دهقان برای مالک زمین کار)–).است

لی و بهرهٔ مالکانهٔ سرمایه‌داری بایستی فرق گذاشته .شود بهرهٔ مالکانهٔ بینسرمایه بهرهٔ مالکانهٔ **پو

داری در کشاورزی مستلزم وجود سرمایه داران و کارگران اجرتی می باشد و بهرهٔ مالکانهٔ پولی مستلزم

وجود دهقانان وابسته .است بهرهٔ مالکانهٔ سرمایه‌داری عبارت از آن بخش از ارزش اضافی است که بعد

از کسر سود کارفرما باقی می ماند، حال آنکه بهرهٔ مالکانهٔ پولی عبارت از قیمت تمام محصول اضافی

پرداختی توسط دهقان به صاحب زمین است. بهرهٔ مالکانهٔ مقطوع پرداختی توسط دهقان به صاحب

ان ما ملزم ایبه از بهرهٔ مالکانهٔ پولی در روسیه است. بی شک مالیاتهایی که زمیندهقان نمونه

پرداخت آن می باشند بعضا معرف بهرهٔ مالکانهٔ پولی .است در برخی از مواقع اجارهٔ دهقانی زمین به

بهرهٔ مالکانهٔ پولی نزدیک می .شود این وضع زمانی پیش می آید که بخاطر اجارهٔ گزافی که دهقان بایستی

نمی از.ماند بابت زمین بپردازد، چیزی جز یک دستمزد ناچیز برای وی باقی

یک طرف به سلب مالکیت از دهقانان قدیمی و از طرف دیگر به میخرید .گردد این امر از

تبدیل بهرهٔ مالکانهٔ جنسی به بهرهٔ مالکانهٔ پولی با زمین»به و آزادیشان منتهی می .شود

ای از کارگران روزمزد تهیدستی که برای به دست آوردن پول، به وجوداستخدام آمدن طبقه

اپذیری صورت گرفت و حتی این تبدیل قبل از به دیگرانوجود درمی آیند به طرز اجتناب ن

آمدن طبقهٔ مزبور آغاز .گردید در حین پیدایش پراکندهٔ این طبقهٔ جدید از کارگران روزمزد

تهیدست، استثمار کارگران اجرتی کشاورزی در میان دهقانان مرفه تر دریافت کنندهٔ بهرهٔ

ی مرسوم می .شود به این طریق آنها خواهیبه مالکانهٔ)rentepflichtigen(نخواه پرداختی

تدریج امکان انباشت مقدار معینی از ثروت و تبدیل خود به سرمایه داران آینده را پیدا می

.کنند به این ترتیب خود مالکان قدیمی که برای خودشان کار می کردند زمینهٔ ایجاد آموزشگاه

ن مشروط به توسعهٔ برایعمومی آموزش اجاره داران سرمایه‌داری می شوند که رشدشا

،۶۶٠- ،٢ص ،٣ب تولید»)«سرمایه«ج سرمایه‌داری خارج از محدودهٔ روستا می باشد

ترجمهٔ۶٩.( ۶۵٩)(روسی

میانه حال (»دهقانان«تمام تجزیهٔ دهقانان که رشد دو گروه انتهایی آن به قیمت ۴[تضعیف]

هٔ مشترک هر دو مینوع شود، دو نوع جدید سکنهٔ روستایی به وجود می .آورد مشخص

مزبور عبارتست از خصلت کالایی، پولی اقتصاد .آنها نوع اول را بورژوازی روستایی یا

که مبادرت به کشاورزی دهقانان–تجاری مرفه تشکیل می دهند که شامل کشاورزان مستقل

شرح– خواهیم (داد می با۴نمایند تمام اشکال متنوع آن اشکال) اصلی آنرا ما در فصل

صاحبان مؤسسات صنعتی و تجاری، صاحبکاران بنگاههای تجارتی و غیره است.

ترکیب کشاورزی ترکیب»با کشاورزی تجاری با بنگاههای تجاری و صنعتی، آن نوع

[گروه] دهقانان است. از میان این دهقانان مرفه به دلیل استاینآنکه که صنایع«خاص

به قصد فروش در) حوزهٔ نوار (کشاورزی نقش اجارهعظیمی کردن زمین برای کشت غلات

اغلبای–طبقه- نقش بزرگتری نسبت به زمینهای را–حصه در مزارع آنها ایفاء می نماید

ای از کشاورزان سرمایه دار به وجود می .آید اندازهٔ مزرعه در اکثر موارد، نیروی کار

ند و به همین دلیل هم تشکیل بیشتریانبوهی را از آنچه در خانواده موجود است ایجاب می ک

از کارگران کشاورزی و کارگران روزمزد، بیشتر شرط الزم وجود دهقانان مرفه قرار داده

می* .شود

پول مازاد بر احتیاجی که این دهقانان به صورت درآمد خالص به دست می آورند

وانده است، یابکار در عملیات تجاری و ربایی که در بخشهای روستایی ما بشدت ریشه د

انداخته می شود و یا در صورت وجود موقعیت مناسب در خرید زمین، عمران مزرعه و

غیره سرمایه گذاری می .شود خلاصه اینکه این دهقانان همان زمین داران خرده پا می

.باشند بورژوازی دهقانی از لحاظ تعداد، اقلیت کوچکی از دهقانان را تشکیل می دهد اگر چه

نمی خرده«.باشد توجه»بورژوازی داشته باشیم که استخدام کارگران اجرتی، مشخصهٔ اصلی *مفهوم

این مفهوم شامل کلیهٔ تولیدات مستقل برای بازار است؛ جایی که سیستم اجتماعی اقتصاد تضادهای

یدکنندگان به (کارگران را در خود دارد، به ویژه در آنجا که اکثریت مشروحهٔ٢تول فوق الذکر بخش)

اجرتی تبدیل می .گردند

درصد بورژوازی دهقانی از یک بخش به بخش دیگر تفاوت می کند با این حال نسبتاحتمالا

از یک پنجم تعداد کل خانوارها که) قریب سه دهم سکنه می (باشد تجاوز نمی .کند لیکن

موقعیت آنها از لحاظ میزان کشت، تعداد وسایل تولید متعلق به دهقانان و مقدار محصول

ان بدون تردید بسیار ممتاز است. آنها فعال صاحبان روستاها تولیدمی شده به دست دهقان

.باشند

کارگران اجرتی صاحب (حصه نوع جدید دیگر، پرولتاریای روستایی است که عبارت ۵از

است. دهقانان تنگدست و فاقد زمین در زمرهٔ این نوع دهقانان قرار .دارند معهذا بهترین

تایی روسیه را همان کارگران کشاورزی صاحب نمونهٔحصه، معرف پرولتاریای روس

کارگران روزمزد، کارگران غیرماهر، کارگران ساختمانی یا سایر کارگران صاحب حصه

تشکیل می .دهند مشخصات بارز این نوع دهقانان عبارتست :از کشت ناچیز قطعه زمینی

عدم امکان کوچکزیستن و مخروبه همچنان) که از اجاره دادن زمین آنان مشهود ،(است

دهقانان ،(تهیدست سطح زندگی فوق العاده بدون»صنایع«پایین فروش نیروی کار =)

احتمالا)* حتی پایین تر از سطح زندگی کارگر فاقد (حصه

. نیمی از کل خانوارهای دهقانی

قریب) چهار دهم ،(ساکنین یعنی کلیهٔ دهقانان فاقد اسب و بخش بزرگی از دهقانان صاحب

سب این) محاسبه البته خیلی کلی و تقریبی بوده و به مقتضای نواحی گوناگون و یکشرایط ا

محلی قابل تعدیل می (باشد باید در ردیف پرولتاریای روستایی محسوب .شوند دالیلی که ما

را متقاعد به وجود اینچنین نسبت بزرگی از دهقانانی که از پیش متعلق به پرولتاریای روستا

أل** عرضه میباشند،.شد قب

ی از ماااین اغلب درکی بسیار بایدکلیشه اضافه کرد که ادبیات

. ،این سرمایهدارند داری مستلزم وجود کارگر آزاد و بدون زمین قضیهٔکهاست تئوریک

لیکن رسوخ صادقسرمایه قضیهکامالاست، در مورد نشان دهی سمت عمده این] [جریان

برای اثبات درستی انتصاب دهقانان تنگدست به قشر کارگران اجرتی صاحب حصه، شخص بایستی *نه

تنها معلوم نماید که چگونه و چه نوع از دهقانان مبادرت به فروش نیروی کار می کنند، بلکه بایستی

ت به خرید نیروی کار می کنند نیز مشخص .نماید این چگونگیمطلب و نوع صاحبکارانی را که مبادر

در فصلهای بعدی نشان داده خواهد .شد

پروفسور کنراد معیار تشخیص دهقان واقعی در آلمان را داشتن یک جفت حیوان بارکش می **داند

.( اندازهٔ ،٨۵-٨۴این مالکیت«مسکو،)١٨٩۶ص و ،»کشاورزی GESPANNBAURNGUTER.ک.ر

در نظر ر»دهقان«دارد در مورد روسیه بایستی بزرگتر .باشد آنچه کنراد در تعریف از معیامفهوم

اشتغال کار«یا»صنایعفرعی«دارند درصدی»اجرتی از افراد یا خانوارهایی است که عموما به

می:سد»از پروفسور١٨٨٢چنیننوی استه بوت که در بازگو کردن حقایق استاد مسلم است .(همانجا)–در

زمان اضمحالل بردگی تا به امروز، دهقان با استفاده از واحد اقتصادی کوچک خود منحصرا مبادرت به

کشت غلات نموده است، علی الخصوص در حوالی نوار سیاه خاک مرکزی روسیه؛ در اکثر موارد تبدیل

تنها یک مشغلهٔ بهفرعی افزارمند، کارگر کشاورزی یا کارگر روزمزدی شده است که کشاورزی برای او

،١٨٨٣، مقالاتی«مسکو دربارهٔ کشاورزی روسیه، نقایص آن و اقدامات به»)«اصالحی حساب آمده است

( ظاهرا در اینجا افزارمندان شامل کارگران اجرتی صنعتی ساختمانی) و (غیره نیز می .گردد ص١١با

مشخصا اقتصادی نیز رواج وجودفراوان ناصحیح بودن این اصطلاحات، استفاده از آنها در آثار حتی

.دارد

به اشکال فوق العاده متنوعی صورت می .گیرد داریواگذاری در کشاورزی بسیار کند و

ای به کارگران روستایی اغلب به نفع خود صاحبکاران روستایی است و به زمینهمین حصه

دلیل است که در تمام کشورهای سرمایه‌داری این نوع کارگران روستایی صاحب حصه دیده

ف به خود می :گیرد کلبه مینشین .شوند نوع مزبور در کشورهای گوناگون، اشکال مختل

انگلیسی با دهقان خرده مالک فرانسوی یا ساکن نواحی [اطراف] راین تفاوت دارد و این

دهقان]ای [وابستهٔ پروسی تفاوت .دارد هر یک از اینها حامل دومیKNECHTنشانه نیز با

از–لیکن اثرات یک سیستم ارضی خاص و تاریخ خاصی از مناسبات ارضی می باشد

وجود این حقیقت مانع از آن نمی شود که اقتصاددانان آنها را به عنوان نوعی پرولتاریای

ای از زمین یعنی] حق کشاورزی[مالکیت طبقه بندی .ننمایند مبانی قانونی حق وی بر قطعه

هیچ تأثیری بر این طبقه بندی .ندارد اینکه زمین مزبور ملک ِ طِلق وی می باشد نظیر) دهقان

(مالکRITTER یا توسط مالک زمین تنها صاحب حق استفاده از آن گردیده خردهیا

GUTSBESITZER

*

و یا بالاخره اینکه وی به عنوان عضوی از جماعت بزرگ دهقانی

روسیه،** زمین مزبور را در تصرف خود دارد هیچ گونه تغییری در اصل قضیه نمی .دهد

.ایم ایاین را عنوان یاینکرده روستایی، مطلب ماتازه با انتساب دهقانان تهیدست به پرولتار

اصطلاح مکرراً مورد استفادهٔ نویسندگان زیادی قرار گرفته .است تنها اقتصاددانان

نارودنیک هستند که مصرانه صحبت از مجموع کل دهقانان به عنوان چیزی مخالف سرمایه

بندند که مدتهاست همین داریتودهٔ به میان می آورند و چشمهای خود را بر این حقیقت می

مکان کامال خاصی را به عنوان کارگران اجرتی کشاورزی و صنعتی در »دهقانان«سیستم

به .اندتمجید مردم کشور ما عالقهٔ عمومیوافری تولید سرمایه‌داری برای خود احراز نموده

آنسیستم وبا که–مقایسهٔ حافظ جماعت دهی، دهقانان و غیره سیستم–است ارضی ازما

و تشکیالت سرمایه‌داری کشاورزیش .دارند اوستOstsee()٧١(لذا سی دریای) شرقی

اشراف–.ویراستار *مالک

لغت« نامهٔ علوم اجازه»دولتی بدهید از اشکال اروپایی مختلف کار اجرتی در کشاورزی مثالهایی **از

مالکیتاقطاعو دهقانان بایستی .(»از کنراد.ج می ،١٨٩۶:گوید مالکیت«مسکو، و بیاوریم»)کشاورزی

مین متعلق به دهقان فاقد زمین و یا باغچه بان که صاحبانشان مجبور به گرفتن شغل ازاضافی قطعه ز

بر١٨٨١در طبق .(سرشماری دیگری)«ص٨۴-٨٣» در خارج از محل خود می باشد، تمیز داده شود

میلیون نفر، یعنی قدری کمتر از نصف جمعیت از طریق کشاورزی امرار معاش می فرانسه١٨:کردند

میلیون کارگر میلیون۴روزمزد کشاورزی اجاره دار و نیمه اجاره میلیون۵دار، زمین درحدود٩دار،

% و٧۵کارگران خرده مالک یا مستأجر، عمدتا از طریق کار اجرتی ... امرار معاش می .نمودند حداقل

تایی .(شامل در آلمان کارگران گولتز،٢٣٣روس کشاورزیاند)«ص فرانسه دارای زمین فرض شده

( آلونک نشینها، کلبه نشینان، باغچه بانان چیزی] صاحب:١نظیر زمین می دستجاتیباشند می گردند که

( کارگران روزمزد پیمانی که دارای زمین بوده دهقانان–؛[ویراستار٢و صاحب زمین اهدایی خودمان

روز«خودمان– مدتی»سهکاران از سال را به استخدام دیگران درمی آیند مقایسه] شود با

اکثریت کارگران کشاورزی را در آن قسمتهایی از آلمان که مالکیت املاک وسیع .(رایج )[ویراستار٧٠»

( کارگران کشاورزی ای که به است،«ص)٢٣۶؛(٣کشت کارگران روزمزد پیمانی تشکیل می دهند

زمینهای٢٣٧.( اجاره شده مبادرت می ورزند ص)

انواع سکنهٔ کشاورزی منطقهٔ اوست سی به قشر مشاهدهٔکارگران اینکه کدامیک از

کشاورزی و کارگران روزمزد منتسب می شوند، بی فایده نخواهد .بود دهقانان ساکن

.د قطعات مجزا از ،(هم حبان٢۵الی۵٠کلبه زمینهای وسیع فرمانداری) اوست سی به صا

(.د و دهقانان بدون زمین تقسیم می .شوند نشینان٣تا١٠همچنان دارای) قطعاتی به مساحت

با نوع عام که»دهقان آقای کورولنکو.س به درستی اظهار می دارند، کلبه نشینان مزبور

؛( این نوع کار«ص۴٩۵دهقانان «اجرتی روسیارند») فرمانداریهای مرکزی شباهتی تام د

مجبورند وقت خود را تا ابد بین جستجوی کار و کشت زمین خود تقسیم .نمایند ولی آنچه که

.است حقیقت اینست که کارگراناربابان موردکشاورزی توجه خاص ماست وضع اقتصادی

به [کارگران بهحصهای]واگذار نفع خود تشخیص می دهند که بجای پرداخت دستمزد،

.نمایند١(٢ در اینجا مثالهایی از [میزان] دارایی کارگران کشاورزی اوست سی می :آوریم

؛(دسیاتین٢٧۵ :ایم٣/١شوهر یک لوفتسل .د= زمین لوفتسل) را به دسیاتین تبدیل کرده

کوپک٢(٢و٣/٢.د کار می روز٢۵کنند؛ از سال را با دستمزد روز۵٠روزانهٔ و زن

خوک گوسفند٢می کارگر٣گاو،٣و کشاورزی دارای یک رأس زمین؛»اسب،

روز ؛(۵٠در کارگر کشاورزی مزبور یک هفته درمیان و زن باشد)«ص۵٠٨و۵١٨وی

.د»کارگر زمین ناحیهٔ) بوسکا واقع در فرمانداری سال٣(۶،(کورلند کار می کنند؛

،( و)«ص۵١٨کارگر چند خوک می کشاورزی٣گوسفندباشد دارای یک رأس اسب،

( در ناحیهٔ هاسن روز۴پوت در سال کار می ای٣۵کنند؛ سه روز و زن مزبوروی هفته

در کلیهٔ موارد کارگران کشاورزی گندم خود .د»را واقع–٨زمین، در فرمانداری کورلند

ودکان آنها به مجانامدرسه ً آرد کرده از کمکهای طبی و دارویی رایگان استفاده می کنند و ک

این میزانکارگران دارایی و ابعاد (زراعت و .غیره توجه خواننده را می)«ص۵١٩به روند

کشاورزی جلب می کنیم؛ یعنی به همان شرایطی که به زعم نارودنیکها، دهقانان ما را از

سیستمکلیهٔ کلی ارضی اروپایی که به تولید سرمایه‌داری مربوط می شود جدا می .کند ما

کارگر٣١٫۵ کشاورزی مثالهای١٠صاحب نشریهٔ فوق الذکر را با یکدیگر تلفیق می :نماییم

.د از قرار هر کارگر می .باشند کارگران کشاورزی .د٣٫١۵در زمین، یعنی بطور متوسط

را برای ارباب کار می کنند کمترشوهر) از نیمی از اینجاسال شامل دهقانانی می گردند که

روز در (سال و همچنین دهقانان صاحب یک اسب که هر ز٣۵تا۵٠کدام سال و نیمیزن ا

گاو می .باشند حال این سؤال مطرح می شود که چه چیزی باعث این دارای٢تا٣تفاوت

ما و این نوع کارگر کشاورزی اوست سی می شود؟ جماعت«در وحشتناک»دهقانی بین

اسبشان خطاب میگردند، در حالی که در منطقهٔروسیه اوست سی همهٔ چیزها با اسم من

اند کارگران»معدل«گرفتهو کشاورزی صاحب یک اسب را با دهقانان ثروتمند قاطی کرده

تولید«و»ترکیب اصل«،»خلقی روح«،»کار با»جماعت احساسات هر چه تمام تر دم از

می «.زنند کشاورزی... با صنایع

تشکیل می دهقانان.دهد میانه بعدحال از رفورم (»دهقانان«را حلقهٔ واسط بین این ۶انواع

میزان توسعهٔ تولید کالایی مشخص می .گردد کار اینکمترینکشاورزی قشر] از [دهقانان با

مستقل این قشر از دهقانان شاید تنها در سالهای پرحاصل و تحت شرایط مساعد خاصی کفاف

دارای موقعیت بسیار متزلزلی می .باشند در زندگیاکثر آنان را بکند و به همین دلیل هم

موارد دهقان میانه حال نمی تواند بدون توسل به وام در ازای کار خدمتی و غیره و یافتن

که بعضاً توأم با فروش نیروی کار و غیره می باشد، امرار معاش اشتغالات»فرعی«.نماید

ل را به صفوف پرولتاریا سوق هر]می [سال کم محصول عدهٔ کثیری از دهقانان میانه حا

که خود را به سمت آن .دهد–می این گروه در مناسبات اجتماعی خود بین گروه فوقانی

و کشاند–گروه و تنها اقلیت کوچکی از خوش شانسهایش موفق به ورود به آن می شوند

تحتانیدر] که در نتیجهٔ تحوالت اجتماعی به طرف آن رانده می شود، نوسان می .کند

صفحات [قبل دیدیم که بورژوازی دهقانی نه تنها گروه تحتانی بلکه گروه میانه حال دهقانان

ای که مشخصهٔ خاص اقتصاد .سرمایه به این ترتیب ازپروسه پای درمی راآورد نیز

داریست به وقوع می پیوندد و گروههای میانی کنار زده می شوند و گروههای انتهایی تقویت

غیردهقانی.« یعنی»کردن می–پروسهٔ گردند

. تشکیل بازار دهقانان،در برای سرمایه‌داری بازار داخلی به وجود می ٧(تجزیهٔآورد

گروه تحتانی به صورت مصرف اجناس ظاهر می شود بازار) مصرف .(شخصی

پرولتاریای روستایی در مقایسه با دهقانان میانه حال علاوه بر آنکه از اقالم غذایی نوع پست

، لیکن مبادرت کمتربه مصرف تریکرده تغذیه می کند سیب) زمینی بجای نان و (غیره

. تشکیل و توسعهٔ بورژوازی دهقانی، بازاری دوگانه به وجود خریدمی بیشتری می کند

:آورد اوال و عمدتاً از طریق وسایل تولید بازار) مصرف ،(مولد زیرا دهقان مرفه می کوشد

و»جمع دهقانان خانه در«خراب مواقع ه»استیصال وی از آناربابان وسایل تولیدی را ک

می نماید، تبدیل به سرمایه .کند دوماً از طریق مصرف شخصی در نتیجهٔ آوری«گسترش

احتیاجات* دهقانان مرفه .تر

در مورد این سؤال که آیا تجزیهٔ دهقانان در حال پیشرفت است و اگر چنین است با ٨(چه

های۴-١( مندرج در جدولهای ترکیبی ریق) دقیق تر از آنچه که از سرعتی،داده ما آما

برمی آید در دست .نداریم این امر چندان شگفت آور نیست زیرا تاکنون همانطور) که قبال

ای تجزیهٔ دهقانان به عمل نیامده (گفتیماست هیچ کوششی در جهت مطالعهٔ سیستماتیک لحظه

پروسه** که.باشد نشان دهندهٔ اشکال وقوع این

های عام مربوط بابه این وصف کلیهٔ داده

اقتصاد بخشهای روستایی ما حاکی از تجزیهٔ مستمر و روزافزون سریع دهقانان :است از

زمینهای خود را رها می کنند و یا به اجاره می دهند، تعداد یک»دهقانان«دهقانان طرف

ه بازار داخلی توسط تجزیهٔ دهقانان به وجود می آید است که می تواند مثال رشد تنهاعظیم این حقیقت *ک

ای را، که تولیدش در دورهٔ بعد از رفورم با خانه خرابی تمام و کمال هایدهقانان بازارپنبه داخلی فرآورده

اخلی با همین کهمثال تئوریهای خود را در زمینهٔ بازار توأم-اون.د بوده است، توضیح .بدهد آقای .ن

صنعت نساجی ما به نمایش می گذارند از توضیح وجود این پدیدهٔ متضاد، کامال عاجز می .مانند

، اقتصاد«نیویورک، دهات تنها»روسیه استثناء عبارتست از اثر با ارزش هورویچ.ی تحت **عنوان

به تجزیه و تحلیل .گزارشات بایستی مهارتی را که آقای ،١٨٩۶هورویچ ترجمه شده به روسی ١٨٩٢در

آماری زمستوو که در آن هیچ گونه جدول ترکیبی گروه دهقانان بر حسب بنیهٔ اقتصادی آنان وجود ندارد،

مورد تحسین قرار .داد

ا و دیگر جاها می گریزند؛ از بهطرف بدون»دهقانان«شهره اسب در حال افزایش است،

نیز»دهقانان«مبادرت به روال خود می مسیرهای«روند، مترقی در زراعت دیگر»دهقانی

به خرید زمین، بهبود مزارع، استعمال خیش آهنی، توسعهٔ کشت علوفهٔ دامداری و غیره می

وسهٔ مزبور درشرکت این دو نقطهٔ متقابل .کنندکدام»دهقانان«پر اکنون ما می دانیم که

.دارند

علاوه بر اینها توسعهٔ دامنهٔ جنبش مهاجرتی دهقانان، تجزیهٔ دهقانان و علی الخصوص

ً دهقانان کشاورزی را شدیداً تسریع می .نماید بدیهیست که مهاجرت دهقانان عمدتاً از

فرمانداریهایاز کشاورزی مهاجرت) از فرمانداریهای صنعتی بسیار ناچیز (است و دقیقا

فرمانداریهای مرکزی پرجمعیت که در آنها کار خدمتی که) باعث کند شدن تجزیهٔ دهقانان

می (گردد بیشترین توسعه را داشته است، صورت می .گیرد این یک .نکته نکتهٔ دوم اینست

بوده میانهو کهحال اکثر کسانی که مبادرت به ترک دیار خود می کنند در زمرهٔ دهقانان

ی خود باقی می مانند اکثراً از گروههای انتهایی می .باشند به این کسانیترتیب که سر جا

مهاجرت دهقانان باعث تسریع تجزیهٔ دهقانان در مناطق ترک شده و انتقال عناصر تجزیه به

نقاط جدید می گردد کار) اجرتی کشاورزی ساکنین جدید سیبریه در نخستین دورهٔ زندگی

جدید* (آنان

بین مهاجرت و تجزیهٔ دهقانان را هورویچ.ی در کار .تحقیقی این ارتباط موجود

( به اثبات می مهاجرت)«مسکو،١٨٨٨.رساند دهقانان به عالیش»سیبریه تحت عنوان

خواندناند این کتاب را که مطبوعات نارودنیکی ما مصرانه دربارهٔ آن سکوت اختیار کرده

قویا** ً به خواننده توصیه می .کنیم

همه می دانند سرمایهٔ تجاری و ربایی نقش عظیمی را در بخشهای (روستایی همچنان ٩که

ایفاء می .نمایند ما ذکر حقایق متعدد و منابع مربوط به این پدیده را زائد می :دانیم حقایق

مزبور بر همه آشکار است و ارتباط مستقیمی هم به مطلب مورد بحث ما پیدا نمی .کند تنها

نستن رابطهٔ سرمایهٔ تجاری و ربایی در روستاهای ما با مسئلهٔتجزیهٔ مورد عالقهٔ ما دا

دهقانان .است آیا بین روابط میان گروههای مختلف دهقانان مشروحه در فوق و روابط مابین

طلبکاران و بدهکاران دهقان ارتباطی وجود دارد؟ آیا رباخواری یک نیروی عامل و انگیزهٔ

گ آن می تجزیهشود؟ است و یا اینکه باعث کند شدن آهن

اجازه بدهید نخست به طرح تئوریک این مسئله .بپردازیم همچنان که می دانیم مؤلف

در تجزیه و تحلیل تولید سرمایه‌داری برای سرمایهٔ تجاری و ربایی اهمیت »سرمایه«بسیار

( زیادی١از قایل .است نکات اصلی نظرات مارکس دربارهٔ این موضوع به قرار زیر :است

ف سرمایهٔ تجاری و ربایی و از طرف دیگر سرمایهٔ صنعتی یعنی] سرمایهٔ یکبکار طر

[ویراستار معرف نوع واحدی از افتاده–پدیدهٔ در تولید اعم از کشاورزی یا صنعتی

اقتصادیست که مشمول یک فرمول عام می گردد یعنی خرید کالاها به قصد فروش با کسب

ای بر تجزیهٔ دهقانان بنابراین.دارد محدود کردن مهاجرت تأثیر بسیار کند *کننده

یادداشت بر آقای»)چاپ پری اجرت«مک به ارقامسیبریه مربوط به مطالعهٔ همچنین»مه **.ک.ر

دوم.(«

ً چاپ٧٢.(٢( دوم ،١۴٩-١۴٨)(آلمانی بخصوص ،۴ص ،٢ف سود»)سرمایه«ج١ب

سرمایهٔ تجاری و ربایی همیشه از لحاظ تاریخی مقدم بر تشکیل سرمایهٔ صنعتی است و منطقا

؛ ترجمهٔ روسی، ،٣١۶-٣١٢ص تشکیل»سرمایه«ج٣،١ص نیزالزم)آنست پیش فرض

؛۴٩٢-۴٨٨،۵٠٢)(٧٣؛( ترجمهٔ روسی ،١٣٧-١٣٢،١۴٩ص ،٣،٢ص ٢۶۵-٢۶٢ج

سرمایهٔکافیبرای تجاری و نه سرمایهٔ ربایی هیچ کدام به تنهایی معرف پیش ولیفرض نه

سرمایه (داری نیست، آنها همیشه شیوهٔ تولید فراهمتولیدقدیمی آمدن سرمایهٔ صنعتی یعنی)

را از بین نمیبرند تا شیوهٔ تولید سرمایه‌داری را بجای آن برقرار نمایند؛ برقراری شیوهٔ تولید

بستگی)«همانجا،٢، تام به مرحلهٔ توسعهٔ تاریخی و شرایط وابسته به آن سرمایهی»دارد دار

اینکه سرمایهٔ) بازرگانی و (تجاری تا چه حد .(باعث ؛۴٨٩)(٧۴» ترجمهٔ روسی ١٣٣ص

اضمحالل شیوهٔ تولید قدیمی می گردند بستگی به استحکام و ساختمان داخلی آنها .دارد و

جا خواهد انجامید یا به عبارت دیگر چه شیوهٔ جدید اینکهتولیدی این پروسهٔ اضمحالل به ک

جانشین شیوهٔ] [تولیدی قدیمی خواهد شد، نه به تجارت که به ماهیت خود شیوهٔ تولید قدیمی

( توسعهٔ ،٢۶۵)(٧۵(٣مستقل ترجمهٔ بستگی)«همانجا،٣،١،٣١۶روسی، پیدا می کند

سبت٣١٢، عکس دارد همانجا،) سرمایهص داری سرمایهٔتولیدن تجاری با درجهٔ توسعهٔ

؛( هر قدر توسعهٔ سرمایهٔ تجاری و ربایی بیشتر باشد، ترجمهٔ٢۶٢)(٧۶توسعهٔ روسی، ص

سرمایه (داری کمتر می شود و سرمایهٔتولید.بالعکس =)صنعتی

در نتیجه سؤالی که در مورد روسیه بایستی به آن پاسخ داد عبارت از آنست که آیا سرمایهٔ

ایی با سرمایهٔ صنعتی مرتبط بوده است؟ آیا تجارت و رباخواری در تجاری[جریان] و رب

تالشی شیوهٔ تولیدی قدیمی منتهی به جانشینی آن توسط شیوهٔ تولید سرمایه‌داری یا یک سیستم

دیگر* می گردد؟

اینها سؤالهایی است که وجود خارجی دارند، سؤالهایی که بایستی با توجه

داده‌های مورد بررسی فوق تا یآنجا روسیه به آنها پاسخ   .شود بهداده تمام وجوه اقتصاد مل

که به کشت دهقانی مربوط می گردد متضمن پاسخ قانع کننده به سؤال مزبور است. نظر

دو چهرهٔ یک پدیدهٔ موژیک«اقتصادی رایج»کوالک«و»سوداگر نارودنیکی دایر به اینکه

و مخالف یکدیگر می باشند مطلقاً پایه و اساسی واحد.ندارد نبوده بلکه دو نوع کامال مجزا

این هم یکی دیگر از آن تعصبات نارودنیکی است که هیچ کس تا به حال حتی سعی هم نکرده

داده‌های مزبور خالف هایآنرا اقتصادی به اثبات .برساند است  آنرا با تجزیه و تحلیل داده

ید مبادرت به استخدام کارگر بکند، خواه نشانزمین می .دهد خواه دهقان به قصد گسترش تول

اشارهٔ کوتاهی به این سرنوشت«مطلب سرمایه آقای»داری .و.و در همان صفحهٔ اول اثر خود به *نام

می کنند ولی ایشان نه تنها در این اثر بلکه در هیچ یک از آثار دیگرشان نیز کوچکترین کوششی در جهت

ارتباط-اون. بین سرمایهٔ تجاری و سرمایهٔ صنعتی به عمل نمی .آورند آقای بررسی.ن حقایق مربوط به

در عین حال با وجود اینکه خود را پیرو وفادار مارکس می دانند، چنین ترجیح می دهند که اصطلاح مبهم

خود را جانشین سرمایه«مقولهٔ داری شدن سرمایه«یا»درآمد داری و»شدن نامشخص من درآوردی

بنمایند و در تحت پوشش این اصطلاح گنگ پیروزمندانه و قاطع سرمایهٔ«از و»تجاری واضحمشخص

پاسخ به سؤال مزبور طفره می .روند به عقیدهٔ ایشان سلف تولید سرمایه‌داری در روسیه سرمایهٔ تجاری

( می تولید)«٧٧.باشد نبوده...»خلقی بلکه

داده‌های مذکور در فوق در زمینهٔ اجاره کردن زمین توسط متمولین در مقیاس ،(وسیع  )خوار

و بار، کنف، کاه، حشم و غیره، یا پول (ربائی) رد و بدل بنماید، در] هر [حال معرف نوع

بطهٔ اقتصادی واحد می .انجامد اقتصادبه واحدی بوده عملیاتش در تحلیل نهایی به یک را

علاوه نقش سرمایه در جماعت دهی روسیه به باسارت کشیدن و رباخواری محدود نمی شود

و وجود این حقیقت که دهقان مرفه پول خود را نه تنها در تشکیالت و مؤسسات مبادالتی

بکاراره می اندازد رجوع) شود به (قبل بلکه صرف عمران مزرعهٔ خویش، خرید و اج

کردن زمین، تحصیل ابزار پیشرفته، استخدام کارگر و غیره می کند، حاکی از آنست که

سرمایه بکار تولید هم زده می .شود چنانچه سرمایه در روستاهای ما قادر به ایجاد چیزی

های مربوط بجزبه به بندگی کشیدن و رباخواری نمی شد، ما نمی توانستیم به استناد داده

دهقانان، تشکیل بورژوازی روستایی و پرولتاریای روستایی را به تولید،اثبات تجزیهٔ

برسانیم؛ همهٔ دهقانان از آن نوع کشتکارانی تشکیل می یابند که تقریباً به نحو یکسانی دچار

فقر می باشند بجز رباخواران، آن هم نه بخاطر تفاوتی که در اندازه و سازمان تولید به وجود

داده‌های بهمورد اندازهٔ مقدار پولی که در اختیار خود .دارند و بالاخره از می  آورند بلکه فقط

بررسی فوق این قضیهٔ مهم بیرون می آید که توسعهٔ مستقل سرمایهٔ تجاری و ربائی در کشور

تجزیهٔ دهقانان می .گردد هر قدر بازرگانی بیشتر توسعه پیدا کند، کندروستا ماشدن باعث

بازارهای ابتدایی ده از بین برود و انحصار دکاندار ده از بهدستش شهر نزدیک تر شود،

بیرون بیاید و اشکال اعتباری مطابق با ضوابط اروپایی در آنجا بیشتر توسعه پیدا کند تا جای

رباخوار ده را بگیرد، تجزیهٔ دهقانان بایستی بیشتر و عمیق تر به پیش .برود سرمایهٔ دهقانان

و ربائی بیرون رانده شده است، به میزان بیشتری به سوی مرفهتولید که از معامالت کوچک

سرازیر می شود، که این جریان اخیراً شروع شده .است

( پدیدهٔ مهم دیگر موجود در اقتصاد روستایی ما که باعث کند شدن تجزیهٔ دهقانان ١٠می

یهٔ گردد،پرداخت سخت جانی اقتصاد بیگاری، یعنی کار خدمتی است. کار خدمتی بر پا

جنسی دستمزد و لذا توسعهٔ بطئی اقتصاد کالایی استوار گردیده .است کار خدمتی مستلزم و

محتاج به وجود دهقان میانه حال، یعنی کسی که استطاعت چندانی ندارد در) غیر این

صورت تن به انقیاد کار خدمتی نمی (داد و در عین حال جزو پرولتاریا هم نیست، می باشد

کردن کار خدمتی مستلزم داشتن ابزار متعلق به خود و برخورداری دهقان از اختیار)یک

می حداقل»رفاه«.(باشد

وقتی که فوقاً اظهار داشتیم که بورژوازی دهقانی، صاحب روستاهای زمان ما می باشد،

. عواملدر کند کنندهٔ تجزیه، یعنی کار مقید، رباخواری، کار خدمتی و غیره را نادیده گرفتیم

واقع امر صاحب حقیقی روستاهای زمان ما آنطوری که باید و شاید نمایندگان بورژوازی

دهقانی نبوده بلکه رباخواران ده و زمینداران مجاور می .باشند با این حال صرف نظر کردن

از آنها پر بیجا نیست، زیرا در غیر این صورت مطالعهٔ سیستم درونی مناسبات اقتصادی

ن دهقانان میسر نمی .گردید جالب اینجاست که نارودنیکها هم همین روال موجودرا در میا

برمی گزینند با این تفاوت که در نیمهٔ راه توقف می کنند و استدلال خود را تا حصول نتیجهٔ

سرنوشت منطقی»سرمایه ادامه نمی .دهند آقای .و.و در صحبت از فشار مالیاتها و غیره در

ها جامعهٔ] ارند»میر«دهقانی که به همین دالیل برای جماعت ده چنینو اظهار می داری«د

دیگر شرایط برای در–[.س.ا»یک روسیهٔ تزاری با مالکیت مشترک بر ملک و زمین

.( !احسنت ولی سؤال ما دقیقاً اینجاست که زندگی)«ص٢٨٧این طبیعی (!کذا) وجود ندارد

جود خارجی ندارد از کدام قماشند؟ کهشخص حالا دیگر در روستاهای ما شرایط«و »طبیعی

برای به دست آوردن پاسخ به این سؤال بایستی سیستم مناسبات اقتصادی نهفته در درون

اگر بتوان آنرا به این گونه بیان جماعت–نمود ده را بدون توجه به بقایای ایام قبل از رفورم

می گرداند، مورد زندگیمطالعه در روستاهای ما را شرایط«مغشوش که»طبیعی –این

قرار .دهد و اگر چنانچه آقای .و.و چنین می کردند متوجه می شدند که [خود] این سیستم

مناسبات ده، تجزیهٔ مطلق دهقانان را آشکار می گرداند و اینکه هر قدر جریان ترک اجباری

کارجزیهٔ مقید، رباخواری، کار خدمتی و غیره به مراحل نهایی خود نزدیک تر شود، ت

دهقانان* با عمق بیشتری ادامه پیدا می .کند

در صفحات قبل به استناد آمار زمستوو نشان

دادیم که این تجزیه مدتی است که جامهٔ عمل به خود پوشیده و دهقانان به دو گروه کامال

مخالف.اند تقسیم شده

که ما از آن نوشتهٔ۶–نقل آقای .و.و خصوصا سرنوشت«فصل سرمایه ضمنا،»داری در رابطه *با

نمی توان منکر بعضی اظهارات منصفانه در برخی صفحات آن .شد البته صفحاتی قول–که آوردیم

، اصال به سرمایه‌داری هم نپرداخته بلکه سرنوشت«کههیچبه سرمایه مؤلف»داری مزبور در آنها به

.د یکی از خصوصیتهای آقای .و.و این است که متوجه شرحارتباط روشهای اخذ مالیات اشاره می کنن

که ایشان خود مسلم–را موجود بین این روشها و بقایای اقتصاد بیگاری همچنان) که بعدا خواهیم (دید

نمی قادر–.باشند به ستایشش نمی بینند